Jakie mogą być przyczyny bólu odbytu?

Ból odbytu sprawia duży dyskomfort i w znacznym stopniu może utrudniać normalne funkcjonowanie. Źródłami bólu w tym przypadku mogą być: odbyt lub tkanki wokół niego. Przyczyn tej dolegliwości może być wiele. Często są to niegroźne dolegliwości takie jak szczelina odbytu lub hemoroidy. W przypadku niepokojących objawów warto jednak wybrać się do specjalisty, by wykluczyć poważniejsze przyczyny.

Przyczyny bólu odbytu

Znanych jest kilkadziesiąt różnych patologii, w przebiegu których może pojawić się ból odbytu. Należą do nich m.in. choroby zapalne, zmiany anatomiczne lub urazowe, choroby zakaźne, choroby ginekologiczne, a także procesy nowotworowe. O jakich dokładnie chorobach może świadczyć bolący odbyt?

Żylaki odbytu (hemoroidy)

Chorobą, do której mogą prowadzić zaparcia są hemoroidy zwane również guzkami krwawniczymi lub żylakami odbytu. Powikłaniem hemoroidów może być zakrzepica splotu żylnego okołoodbytowego, która objawia się obecnością bolesnego guzka. 

Szczelina odbytu

Stosunkowo częstą przyczyną bólu odbytu jest szczelina odbytu. Jest to pęknięcie błony śluzowej kanału odbytu. Chorobie tej sprzyjają zaparcia i silne parcie na stolec. Pęknięcie powstaje w wyniku nagłego przejścia przez kanał odbytu dużego fragmentu twardego stolca. Z tego samego powodu ból odbytu może pojawić się także po stosunku analnym.  

Ropień odbytu lub przetoka okołoodbytnicza

Ból odbytu może być też objawem ropnia odbytu lub przetoki okołoodbytniczej. Choroby te najczęściej są skutkiem infekcji gruczołów odbytowych, chociaż mogą również pojawić się w przebiegu chorób takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Choroby przenoszone drogą płciową

Ból odbytu może być również objawem chorób przenoszonych drogą płciową takich jak rzeżączkowe zapalenie odbytu, chlamydioza, kiła czy opryszczka. Problem ten dotyczy głównie osób odbywających stosunki analne bez stosowania zabezpieczenia.

Samoistna kokcygodynia

Ból w okolicy odbytu może być również objawem samoistnej kokcygodynii. Termin ten określa ból kości guzicznej zwanej również kością ogonową. Objaw ten może pojawić się w wyniku urazu, np. upadku na gość ogonową lub jako powikłanie po porodzie. Czasami przyczyną może być również zbyt długie przebywanie w pozycji siedzącej.  

Zespół dźwigaczy odbytu

Ból odbytu jest objawem tzw. zespołu dźwigaczy odbytu. Dźwigacze odbytu to mięśnie wchodzące w skład dna mięśniowego miednicy. Pewni też funkcję w procesie oddawania stolca. Prawdopodobnie zespół ten jest spowodowany procesem zapalnym, a objawia się nawracającym, piekącym bólem kilka centymetrów powyżej odbytu oraz uczuciem parcia na stolec.

Ból odbytu – charakterystyka 

Bolący odbyt może objawiać się na różne sposoby. Dokładne określenie bólu może zasugerować nam przyczynę. Silny ból zwieracza odbytu występujący w trakcie wypróżniania często jest objawem szczeliny odbytu. Stolec podrażnia uszkodzone tanki powodując skurcze w odbycie, które dodatkowo utrudniają defekację.  

Piekący ból odbytu i niewielkie krwawienie mogą pojawić się np. po biegunce. Powstają wówczas uszkodzenia naskórka wywołane częstym używaniem papieru toaletowego.  

Silny, kłujący ból odbytu oraz pojawienie się w tej okolicy sinego guzka to objawy zakrzepicy hemoroidów zewnętrznych lub inaczej zakrzepicy okołoodbytowej. Powstały guzek jest bolesny już przy delikatnym dotyku, a nawet przy gazach lub podczas chodzenia. W chorobie hemoroidalnej także może dojść do krwawienia.  

Pulsujący ból odbytu z wyczuwalnym obrzękiem oraz zwiększonym ociepleniem to objawy ropnia odbytu lub przetoki odbytu. W chorobie tej może wystąpić także gorączka.  

Choroba zapalna jelit, jaką jest choroba Leśniowskiego-Crohna może przebiegać z zajęciem odbytu. Wówczas pojawiają się silne bóle brzucha, ból odbytu oraz nierzadko obfite krwawienia z odbytu.  

Swędzenie odbytu u dziecka, występujące również w nocy, jest częstym objawem chorób pasożytniczych, np. owsicy. Z kolei ból, pieczenie i swędzenie odbytu wraz z pojawiającymi się wykwitami lub śluzowo-ropną wydzieliną są objawami chorób przenoszonych drogą płciową. Nawracający ból zlokalizowany kilka centymetrów powyżej odbytu z towarzyszącym uczuciem parcia na stolec może świadczyć o zespole zwieraczy odbytu.  

Ból okolic krocza, a także odbytu, towarzyszy czasem bólom podbrzusza związanym z cyklem miesiączkowym. Mogą one występować zarówno podczas okresu, jak i przed okresem. W niektórych przypadkach może to być objaw endometriozy, czyli obecności błony śluzowej macicy poza macicą. 

Ból odbytu w ciąży 

Ból i inne dolegliwości w okolicy odbytu są dosyć częstymi dolegliwościami w ciąży i dotyczą nawet jednej trzeciej kobiet spodziewających się dziecka. Choroby takie jak szczelina odbytu i hemoroidy pojawiają się najczęściej w trzecim trymestrze ciąży i w ciągu kilku dni po porodzie. Pacjentki w ciąży skarżą się najczęściej na ból i kłucie w odbycie, dyskomfort przy siedzeniu i chodzeniu, pieczenie i swędzenie.

Powstawaniu wspomnianych wyżej chorób sprzyjają szczególnie zaparcia występujące w czasie ciąży, duża masa urodzeniowa dziecka oraz parcie trwające przez dłużej niż 20 minut. Zaparcia, które często mają miejsce w czasie ciąży, zwykle ustępują po porodzie. Jednak zarówno powstała wówczas szczelina odbytu, jak i hemoroidy mogą wymagać leczenia. 

Badania w diagnostyce bólu odbytu 

W diagnostyce bólu odbytu bardzo dużą rolę odgrywa prawidłowo zebrany wywiad. Należy dokładnie poinformować lekarza o tym, jaki jest charakter bólu odbytu, kiedy występuje oraz jakie są objawy towarzyszące. Następnym krokiem jest dokładne obejrzenie przez lekarza okolic odbytu. Istotnym elementem diagnostyki jest badanie palpacyjne, w tym badanie per rectum, tzn. palcem przez odbyt. Pozwala ono stwierdzić obecność np. patologicznych zmian. W razie potrzeby wykonuje się również anoskopię. Jest to badanie, w którym za pomocą specjalnego wziernika można obejrzeć wnętrze kanału odbytu i część odbytnicy. 

W przypadku obecności przetoki okołoodbytowej, czyli przewlekłej formy ropnia odbytu, konieczne jest dokładne uwidocznienie wszystkich odnóg i ujść kanałów przetoki. W tym celu przydatne są badania obrazowe, takie jak przezodbytnicze badanie USG oraz badanie RTG z wykorzystaniem kontrastu. 

Ból w odbycie – kiedy należy udać się do lekarza?

Warto zasięgnąć porady lekarskiej w razie pojawienia się niepokojących objawów. Należą do nich m.in. krwawienie z odbytu, silny i uporczywy ból odbytu oraz obecność wyczuwalnych guzków w okolicy odbytu. Również zmiana rytmu wypróżnień powinna skłonić do wizyty u lekarza, podobnie jak nietrzymanie stolca lub uczucie ciągłego parcia na stolec.

Początkowo należy zgłosić się do lekarza rodzinnego, a ten w razie potrzeby zadecyduje o tym, do jakiego lekarza powinniśmy się udać. Zwykle będzie to chirurg lub proktolog, czyli lekarz od chorób jelita grubego i odbytu.

Domowe sposoby na bolący odbyt

Chorobom takim jak szczelina odbytu lub hemoroidy można próbować zapobiegać. Zdrowy tryb życia i aktywność fizyczna korzystnie wpłyną na rytm wypróżnień. Dieta bogata w błonnik oraz spożywanie co najmniej 2 litrów wody dziennie pozwolą zmniejszyć ryzyko zaparć. 

W aptekach dostępnych jest wiele leków i preparatów bez recepty, które mogą przynieść ulgę w przypadku bólu odbytu. Doraźnie, w razie potrzeby można zastosować lek przeciwbólowy lub rozkurczowy (np. drotawerynę). W proktologii stosuje się wiele środków o działaniu miejscowym, w postaci czopków, maści lub żelów. Duża cześć z nich to leki bez recepty. Jednak przed próbą samodzielnego leczenia należy skontaktować się z lekarzem.

Przykładowo, aby zmniejszyć ból okolic odbytu w przebiegu choroby hemoroidalnej można stosować kremy doodbytnicze na hemoroidy z lignokainą jako środkiem znieczulającym. Natomiast u pacjentów ze szczeliną odbytu kładzie się nacisk raczej na stosowanie leków rozkurczowych – diltiazemu i pochodnych nitrogliceryny. Użycie nieprawidłowego preparatu może nie przynieść oczekiwanego efektu, a nawet pogorszyć dolegliwości.