Ząbkowanie u dzieci – jaka jest kolejność wyrzynania zębów? Jak pomóc maluchowi przy ząbkowaniu?

Ząbkowanie jest częstym powodem wizyty w gabinecie lekarza pediatry z powodu towarzyszących mu objawów takich jak bolesność i rozpulchnienie dziąseł, rozdrażnienie i płaczliwość dziecka, brak apetytu czy objawów infekcji wywołanej wkładaniem rąk i zabawek do jamy ustnej. Należy pamiętać, iż ząbkowanie jest naturalnym procesem wyrzynania się zębów mlecznych u niemowląt. W przypadku nasilonych dolegliwości bólowych i dużego niepokoju dziecka pomocne w łagodzeniu objawów ząbkowania mogą być schłodzone gryzaki, masaż dziąseł, preparaty zawierające substancje łagodzące stan zapalny dziąsła oraz zastosowanie leków o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym.  

Ząbkowanie u dzieci – jak przebiega, ile trwa, kiedy się zaczyna? 

Pierwszy ząb pojawia się zazwyczaj u niemowląt w wieku 5–8 miesięcy. Niekiedy zęby pojawiają przed 5. miesiącem życia albo dopiero po ukończeniu 8. miesiąca. Rzadko stwierdza się obecność zębów u noworodków (przedwczesne ząbkowanie), wówczas takie zęby nazywamy zębami wrodzonymi. 

Zawiązki zębów mlecznych pojawiają się już w 6.–7. tygodniu życia płodowego. Wyróżnia się trzy fazy rozwoju zębów: 

1. Faza przederupcyjna związana jest z wewnątrzkostnym wzrostem i przesuwaniem się zęba.
2. Faza erupcyjna polega na przecinaniu błony śluzowej. 
3. Faza poerupcyjna, czyli nadkostny wzrost i funkcjonowanie zębów, która może trwać nawet kilka lat.  

Co wpływa na przyśpieszone lub opóźnione ząbkowanie?

Ząbkowanie wczesne ma miejsce, gdy pierwszy ząb pojawia się w 3.–4. miesiącu życia. Należy pamiętać, że zarówno ząbkowanie wczesne, jak i przedwczesne są czynnikami zwiększającymi ryzyko pojawienia się próchnicy wieku dziecięcego. Warto pamiętać, że od momentu pojawienia się pierwszego zęba dziecko powinno być pod stałą opieką stomatologa. 

Ząbkowaniem opóźnionym nazywamy pojawienie się pierwszego zęba pomiędzy 9.–11. miesiącem życia, natomiast ząbkowaniem późnym – po 12. miesiącu od urodzenia. Opóźnione i późne ząbkowanie nie jest powodem do niepokoju, zwłaszcza gdy dziecko rozwija się prawidłowo i ma suplementowaną witaminę D3. Późne ząbkowanie często jest wywołane czynnikami genetycznymi.  

Dlaczego ząbkowanie jest bolesne dla dziecka? 

Najczęściej pierwszym objawem ząbkowania jest swędzenie dziąseł. Podczas ząbkowania często pojawia się stan zapalny wywołany przez zęby, które napierają na błonę śluzową dziąseł. Przecinanie błony śluzowej dziąsła przez wyrzynający się ząb jest bolesne dla dziecka, gdyż dziąsła są wówczas rozpulchnione i objęte procesem zapalnym.  

Kolejność ząbkowania  

Na początku należy wspomnieć, iż nie ma jednego, prawidłowego wzorca ząbkowania. U dzieci zęby mogą pojawiać się w różnej kolejności i nie budzi to niepokoju lekarzy. Najczęściej obserwuje się pojawianie jako pierwszych tzw. dolnych jedynek, a następnie górnych jedynek. W dalszej kolejności wyrzynają się dwójki, czwórki, trójki i zęby trzonowe.  

Według kalendarza ząbkowania zęby mleczne pojawiają się w następującej kolejności: 

• dolne pierwsze siekacze (jedynki) – 6–8 miesiąc, 
• górne pierwsze siekacze (jedynki) – 8–12 miesiąc, 
• dolne drugie siekacze (dwójki) – 10–16 miesiąc, 
• górne drugie siekacze (dwójki) – 9–13 miesiąc, 
• dolne kły (trójki) – 17–23 miesiąc, 
• górne kły (trójki) – 16–22 miesiąc, 
• dolne pierwsze trzonowce (czwórki) – 14–18 miesiąc, 
• górne pierwsze trzonowce (czwórki) – 13–19 miesiąc, 
• dolne drugie trzonowce (piątki) – 23–31 miesiąc, 
• górne drugie trzonowce (piątki) – 25–33 miesiąc. 

Objawy ząbkowania  

Warto wspomnieć, że ząbkowanie jest procesem fizjologicznym, a nie chorobą, pomimo towarzyszących mu dolegliwości.  Do najczęstszych objawów ząbkowania u dzieci zalicza się: 

• Swędzenie dziąseł – jest to jeden z pierwszych objawów ząbkowania. Nadmierny świąd błony śluzowej dziąseł u dzieci objawia się wkładaniem rączek i przedmiotów do jamy ustnej, gryzieniem przedmiotów. 
• Nadmierne ślinienie – jest również początkowym objawem wyrzynania się zęba u niemowlęcia. Wzmożona produkcja śliny jest spowodowana wkładaniem rączek oraz przedmiotów do jamy ustnej. Należy jednak tu wspomnieć, że obfite ślinienie u dziecka w 2.–3. miesiącu życia najczęściej jest wywołane rozpoczęciem pracy przez ślinianki, a nie ząbkowaniem.  
• Zaczerwienienie, rozpulchnienie dziąseł – wyrzynający się ząb musi przebić błonę śluzową dziąsła, co może powodować dolegliwości bólowe. Dodatkowo tworzy się miejscowy stan zapalny w okolicy wyrzynającego się zęba.  
• Krwiak na dziąśle nad wyrzynającym się zębem, który powstaje na skutek wylewu krwi z naczynia uszkodzonego ostrym brzegiem wyrzynającego się zęba – zazwyczaj znika on samoistnie w dniu, kiedy pojawia się ząb, co może powodować pojawienie się niewielkiej ilości krwi w jamie ustnej. Jeśli krwiak nie zniknie w przeciągu 2–4 tygodni, należy zgłosić się do stomatologa, gdyż może świadczyć o powstaniu torbieli wyrzynającego się zęba. Torbiel ta ma postać miękkiego uniesienia na dziąśle o barwie od przezroczystej, niebieskawej, fioletowej do sinoczarnej. Zdecydowana większość torbieli zanika samoistnie. W przypadku powiększania się zmiany, jej uszkodzenia lub zakażenia należy udać się do stomatologa, gdyż niezbędny może okazać się zabieg chirurgiczny.  
• Katar, stan podgorączkowy, luźne stolce – objawy infekcyjne nie są spowodowane ząbkowaniem, lecz nadmiernym wkładaniem rączek i przedmiotów do buzi – stąd większe narażenie na zakażenie patogenami chorobotwórczymi, np. wirusami czy bakteriami. Dodatkowo ząbkowanie pokrywa się w czasie z wygasaniem nabytej odporności od mamy, dlatego maluchy mogą być bardziej narażone na infekcje. Dodatkowo u ząbkującego dziecka może pojawić się stan podgorączkowy, który jest wywołany stanem zapalnym w obrębie dziąsła. Jednakże gorączki, czyli temperatury powyżej 38℃, nie powinno się przypisywać ząbkowaniu i należy szukać przyczyny. Sprawdź, kiedy zbijać temperaturę u dziecka podczas ząbkowania.
• Brak apetytu, rozdrażnienie, płaczliwość – wywołane bólem dziąseł.  

Co na ząbkowanie z apteki?  

Ząbkowanie powoduje ból dziąseł, rozdrażnienie dziecka i jego nadmierną płaczliwość. W przypadku nadmiernie nasilonych dolegliwości bólowych u dziecka pomocne może być zastosowanie: 

1. Żeli lub areozoli zawierających naturalne wyciągi roślinne (np. wyciąg z rumianku, szałwii, prawoślazu lekarskiego, mięty, eukaliptusa lub aloesu – substancje te łagodzą stan zapalny i zmniejszają dolegliwości bólowe).  
2. Preparaty zawierające pantenol, glicerynę, poliwinylopirolidon, kwas hialuronowy. Kwas hialuronowy tworzy na powierzchni dziąsła ochronną barierę, która zapobiega uszkodzeniom mechanicznym.  
3. Środki przeciwbakteryjne np. chlorek cetylpirydyny, oktenidynę. 
4. Leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych takich jak: ibuprofen i paracetamol w dawce należnej dla masy ciała dziecka. Leki przeciwbólowe można zastosować w przypadku znacznego nasilenia dolegliwości bólowych.  

Domowe sposoby na bolesne ząbkowanie 

W przypadku bolesnego ząbkowania pomocne może być łagodzenie bólu dziąseł poprzez: 

• Przecieranie dziąseł zaparzonym i ochłodzonym naparem z rumianku lub mięty, którym zwilża się jałowy gazik.  
• Masaż dziąseł przy pomocy silikonowej osłonki na palec lub silikonowej szczoteczki. Należy wykonywać delikatne, okrężne ruchy, masując dziąsła. Warto pamiętać o prawidłowej higienie silikonowych nakładek i szczoteczek i każdorazowym dokładnym ich myciu.  
• Schłodzone w lodówce gryzaki, dziecko wkładając taki gryzak do jamy ustnej, będzie łagodziło sobie ból dziąseł. 
• Dbanie o higienę, częste mycie rąk i zabawek dziecka, aby zapobiec rozwojowi infekcji.  

Bolesne ząbkowanie u dzieci – kiedy należy skontaktować się z lekarzem? 

Ząbkowanie jest naturalnym procesem, który zazwyczaj ma łagodne objawy i nie wymaga wizyty u lekarza. Do lekarza należy zgłosić się z dzieckiem, które w trakcie ząbkowania będzie miało gorączkę, czyli temperaturę ciała powyżej 38℃, nasilone objawy infekcji dróg oddechowych (kaszel, katar, duszność) czy przewodu pokarmowego (biegunka, wymioty). 

Wizyty lekarskiej wymaga także dziecko z utrzymującej się dłużej niż tydzień krwiakiem na dziąśle lub obecnością miękkiego uniesienia na dziąśle o barwie przezroczystej, sinej, fioletowej, gdyż może to świadczyć o powstaniu torbieli wyrzynającego się zęba. Torbiel taka niekiedy wymaga zabiegu chirurgicznego, aby ułatwić wyrznięcie się zęba.