Kamelia olejodajna – właściwości oleju, zastosowanie i możliwe skutki uboczne

Choć w tradycyjnej medycynie chińskiej wykorzystywane są wszystkie części kamelii olejodajnej, to za najcenniejszy surowiec uznaje się jej nasiona. To właśnie z nich tłoczony jest olej kameliowy (Camellia Oleifera Seed Oil), często – choć nie do końca trafnie – nazywany również olejem herbacianym (tea oil).

Zawartość oleju w suchych nasionach dzikich i nowo wyhodowanych odmian rośliny wynosi średnio około 47%. Olej ten ceniony jest zarówno za swoje właściwości odżywcze, jak i lecznicze. Zawdzięcza je głównie wysokiej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych, polifenoli, saponin, skwalanu oraz steroli roślinnych.

Camellia Oleifera Seed Oil znajduje zastosowanie jako produkt spożywczy oraz jako naturalny surowiec kosmetyczny – do pielęgnacji skóry i włosów. Sposoby jego pozyskiwania obejmują zarówno mechaniczne tłoczenie, jak i ekstrakcję chemiczną. W krajach takich jak Chiny, Japonia czy Korea olej ten jest dostępny w sprzedaży w sklepach spożywczych, a mimo dość wysokiej ceny, jego popularność systematycznie rośnie.

W Europie Camellia Oleifera Seed Oil znacznie częściej wykorzystywany jest w branży kosmetycznej. Jako emolient tłusty, tworzy na powierzchni skóry warstwę ochronną, ograniczającą parowanie wody i wspierającą nawilżenie naskórka. Dzięki obecności przeciwutleniaczy, olej niweluje skutki działania wolnych rodników, co sprawia, że opóźnia procesy starzenia się skóry i chroni przed przebarwieniami posłonecznymi.

Działa również ochronnie wobec niekorzystnych czynników środowiskowych, takich jak promieniowanie UV, dym papierosowy czy zanieczyszczenia powietrza. Związki aktywne zawarte w oleju stymulują produkcję kolagenu, dzięki czemu pomagają wygładzać drobne zmarszczki i poprawiają elastyczność skóry.

Ze względu na swoje właściwości nawilżające, olej kameliowy jest szczególnie polecany osobom z suchą i dojrzałą cerą. Dodatkowo wykazuje działanie przeciwzapalne i lekko ściągające, dlatego może przynieść korzyści również w pielęgnacji skóry trądzikowej. Należy jednak pamiętać, że charakteryzuje się stosunkowo wysoką komedogennością, co oznacza, że może zatykać pory u osób z tendencją do niedoskonałości.

Olej kameliowy sprawdza się również w pielęgnacji skóry głowy i włosów. Pomaga w przypadku suchego skalpu, łupieżu, a także włosów przesuszonych, puszących się i zniszczonych wskutek stylizacji lub zabiegów chemicznych.

Współczesne badania przeprowadzane na zwierzętach potwierdzają prozdrowotne działanie doustnie stosowanego oleju z kamelii olejodajnej. W warunkach laboratoryjnych wykazano, że olej ten może łagodzić ostre zapalenia błony śluzowej żołądka oraz wykazuje działanie hepatoprotekcyjne (ochronne dla wątroby).

Dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym, antyoksydacyjnym i hipolipemicznym, olej może zmniejszać ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych oraz mózgowo-naczyniowych. Zawarte w nim składniki wykazują również działanie hipoglikemiczne, co czyni go potencjalnym wsparciem w leczeniu insulinooporności i cukrzycy.

Badania in vitro przeprowadzone na ludzkich komórkach nowotworowych sugerują, że saponiny obecne w oleju mogą wykazywać właściwości przeciwnowotworowe.

Oprócz oleju, owoce kamelii olejodajnej dostarczają także innych surowców, takich jak łupiny pozostałe po ekstrakcji nasion. Zawierają one polisacharydy, peptydy, polifenole i saponiny, a aktualnie trwają badania nad ich wykorzystaniem w produkcji żywności funkcjonalnej. W krajach azjatyckich z łupin tych wytwarza się m.in. mączkę herbacianą.

Surowiec ten znajduje także zastosowanie w przemyśle chemicznym, farbiarskim i włókienniczym. Saponiny pozyskiwane z owoców kamelii służą jako naturalne środki owadobójcze (insektycydy).

Co więcej, ekstrakt z łupin kamelii olejodajnej jest wykorzystywany w kosmetyce – ze względu na swoje działanie wybielające skórę. Efekt ten wynika m.in. z hamowania aktywności enzymu tyrozynazy, odpowiedzialnego za produkcję melaniny – barwnika skóry.

Kamelia olejodajna (Camellia oleifera) należy do rodziny herbatowatych (Theaceae). Naturalnie występuje w Azji Południowo-Wschodniej, a jej największe uprawy znajdują się w Chinach – szczególnie w regionie Jiangnan oraz w dorzeczu rzeki Jangcy.

Roślina ta preferuje żyzne, kwaśne gleby bogate w składniki odżywcze. Wymaga dobrze przepuszczalnego podłoża, ponieważ jest wyjątkowo wrażliwa na nadmiar wilgoci. Nie nadaje się do uprawy na terenach podmokłych ani w pobliżu zbiorników wodnych. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu lub w półcieniu.

Kamelia olejodajna to zimozielone, niewielkie drzewo osiągające wysokość od 5 do 7 metrów. Jej liście są ciemnozielone, eliptyczne lub odwrotnie jajowate, z wyraźnie ząbkowanymi brzegami. Skórzasta blaszka liściowa mierzy od 3,5 do 9 cm długości i 1,8 do 4,2 cm szerokości. Liście są osadzone skrętolegle na pędach i nie posiadają przylistków.

Okres kwitnienia Camellia oleifera przypada od października do stycznia. Kwiaty są obupłciowe, duże (osiągają średnicę do 5–6 cm), wonne i wyrastają pojedynczo lub w gronach. Płatki korony mają odwrotnie jajowaty kształt, długość około 3–4 cm i szerokość 2–2,5 cm. Pojedynczy słupek dorasta do 12–13 mm długości, natomiast pręciki występują licznie – zazwyczaj jest ich ponad 20.

Owocem kamelii olejodajnej jest wielonasienna, zdrewniała torebka o twardej skorupie, osiągająca średnicę od 2,1 do 6,7 cm. Jej górna część może być zaokrąglona lub lekko spiczasta, a wnętrze podzielone jest na trzy komory. W każdej z nich znajduje się zazwyczaj od jednego do trzech nasion, bogatych w olej. Niedojrzałe owoce mają zielony kolor, który z czasem zmienia się na brązowy. Dojrzałe pękają na trzy części, odsłaniając zawartość.

Olej z nasion kamelii olejodajnej – bogactwo związków o prozdrowotnym działaniu

Olej pozyskiwany z nasion kamelii olejodajnej to surowiec obfitujący w związki o udowodnionym, korzystnym wpływie na zdrowie człowieka. Jedną z jego kluczowych cech jest wysoka zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych, a szczególnie kwasu oleinowego.

Szacuje się, że nienasycone kwasy tłuszczowe stanowią łącznie ok. 82–84% składu oleju, z czego 68–77% to jednonienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA), a 7–14% – wielonienasycone (PUFA). Warto zaznaczyć, że różnice w składzie tych kwasów tłuszczowych zależą głównie od genotypu rośliny oraz zastosowanej metody ekstrakcji.

Do głównych kwasów tłuszczowych zawartych w nasionach kamelii należą:

• kwas oleinowy (67–85%),

• kwas palmitynowy (8–10%),

• kwas linolowy (5–8%),

• kwas stearynowy (1–2%),

• kwas eikozenowy (0,09–0,26%).

Olej kameliowy zawiera ponadto:

• tokoferole (α-, γ- i δ-),

• sterole roślinne (m.in. β-sitosterol, ergosterol, stigmasterol, kampesterol),

• skwalan,

• karotenoidy (likopen, β-karoten, luteina),

• związki polifenolowe,

• katechiny,

• flawonoidy (głównie kemferol),

• oraz saponiny triterpenoidowe typu oleananu.

Saponiny i polifenole – działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i antyoksydacyjne

Nasiona kamelii olejodajnej są wyjątkowo bogate w saponiny o szerokim spektrum działania: przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym, przeciwzapalnym, przeciwbólowym, hipolipemicznym, immunomodulującym, a także antyproliferacyjnym i chelatującym metale ciężkie.

Równie istotna jest zawartość związków polifenolowych, które wykazują silne właściwości antyoksydacyjne oraz działanie immunomodulujące i przeciwzapalne. Udowodniono, że ich obecność może obniżać ryzyko występowania chorób przyzębia i zapalnych schorzeń jelit.

W kosmetyce polifenole chronią komórki skóry przed uszkodzeniami wywołanymi przez wolne rodniki, m.in. poprzez hamowanie peroksydacji lipidów w mitochondriach, co w efekcie długoterminowego stosowania przyczynia się do działania przeciwstarzeniowego.

Korzyści z doustnego stosowania oleju kameliowego

Regularne spożywanie oleju z nasion kamelii może zmniejszać ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, m.in. poprzez regulację procesów syntezy steroli. Dzięki wysokiej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz skwalanu, który wykazuje działanie antyoksydacyjne, surowiec korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu krążenia.

Badania na zwierzętach wykazały, że suplementacja oleju kameliowego w diecie wysokotłuszczowej:

• obniża poziom trójglicerydów, cholesterolu całkowitego i LDL,

• redukuje stłuszczenie wątroby,

• reguluje poziom glukozy,

• oraz poprawia skład mikrobioty jelitowej.

Ponadto, olej wykazuje działanie przeciwnadciśnieniowe poprzez wpływ na równowagę czynników obkurczających i rozszerzających naczynia krwionośne. Obniża również aktywność enzymu konwertazy angiotensynowej, odpowiedzialnej za powstawanie silnie zwężającej naczynia angiotensyny II.

W przyszłości olej kameliowy może stanowić element żywności funkcjonalnej, wspierającej profilaktykę i terapię miażdżycy, chorób serca oraz otyłości.

Cennym surowcem pozyskiwanym z nasion kamelii olejodajnej jest olej kameliowy (Camellia Oleifera Seed Oil), często – choć nieco mylnie – nazywany olejem herbacianym. Owoce rośliny po zbiorze są suszone przez kilka dni, co prowadzi do ich samoistnego pęknięcia i uwolnienia nasion.

W tradycyjnej medycynie olej ten stosowany jest wewnętrznie w przypadku dolegliwości żołądkowych, takich jak ból żołądka czy zgaga. Współczesne badania naukowe potwierdzają jego działanie gastroprotekcyjne.

Olej kameliowy może być używany zarówno do spożycia, jak i zewnętrznie – jako surowiec pielęgnacyjny.

Zastosowania zewnętrzne oleju kameliowego:

• Może być nakładany bezpośrednio na skórę lub dodawany do kremów i balsamów.

• Doskonale sprawdza się jako olej bazowy do masażu, pomagając w zapobieganiu rozstępom oraz przyspieszając gojenie blizn.

• Jest odpowiedni do pielęgnacji włosów – można go stosować do olejowania suchych i zniszczonych pasm. W tym celu olej należy nanieść na suche lub lekko wilgotne włosy, pozostawić na około godzinę, a następnie umyć jak zwykle. Może być również stosowany na suche końcówki włosów bez konieczności spłukiwania.

• Olejek kameliowy świetnie sprawdza się przy pielęgnacji kruchych i łamliwych paznokci, a także do nawilżania przesuszonych skórek wokół paznokci.

• Może być również aplikowany na rzęsy i brwi, wzmacniając je i poprawiając ich kondycję.

Zalecenia dotyczące stosowania:

• Przed pierwszym użyciem zewnętrznym zaleca się wykonanie próby uczuleniowej na niewielkim fragmencie skóry, np. na przedramieniu.

• Osoby z cerą trądzikową lub tłustą powinny stosować olej kameliowy ostrożnie i najlepiej w połączeniu z lekkimi, niekomedogennymi kosmetykami.

• W przypadku wystąpienia jakiejkolwiek reakcji alergicznej należy natychmiast przerwać stosowanie i – w razie potrzeby – skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Bezpieczeństwo stosowania oleju z nasion kamelii olejodajnej (Camellia Oleifera Seed Oil)

Olej pozyskiwany z nasion kamelii olejodajnej w Chinach jest od dawna uznawany za pełnowartościowy produkt spożywczy. W krajach azjatyckich znajduje zastosowanie w kuchni jako zdrowa alternatywa dla tradycyjnych tłuszczów roślinnych.

Badania nad toksycznością przewlekłą prowadzone na zwierzętach laboratoryjnych wykazały, że długotrwałe, doustne podawanie oleju kameliowego nie powoduje szkodliwego wpływu na organizm myszy, co sugeruje jego dobry profil bezpieczeństwa w warunkach doświadczalnych.

Jednak – jak każdy produkt pochodzenia naturalnego – olej z nasion Camellia oleifera może wywołać działania niepożądane, szczególnie u osób ze skłonnością do alergii.

Możliwe skutki uboczne stosowania oleju kameliowego:

• Reakcje alergiczne skóry: u niektórych osób po aplikacji zewnętrznej mogą wystąpić objawy takie jak:

  • zaczerwienienie skóry,

  • uczucie świądu i pieczenia,

  • wysypka, pokrzywka lub drobne grudki,

  • nadmierna suchość lub łuszczenie się naskórka w miejscu aplikacji.

• Działanie komedogenne: olej kameliowy może zatykać pory, co u osób z tłustą lub trądzikową cerą może prowadzić do:

  • powstawania zaskórników,

  • nasilenia zmian trądzikowych,

  • pojawiania się stanów zapalnych.

• Reakcje po spożyciu (rzadkie): choć olej jest dobrze tolerowany przez większość osób, osoby z alergią na rośliny z rodziny herbatowatych powinny zachować ostrożność, ponieważ mogą wystąpić:

  • objawy dyskomfortu żołądkowego,

  • reakcje nadwrażliwości (np. świąd w jamie ustnej, bóle brzucha, nudności).