Melisa — na nerwy, serce i trawienie

Melisa lekarska (łac. Melissa officinalis L.) jest rośliną wieloletnią, miododajną i pochodzącą znad basenu Morza Śródziemnego. Pospolicie nazywana jest cytrynowym zielem, matecznikiem, pszczelnikiem oraz rojownikiem. Naturalnie występuje na terenie Europy, zachodniej oraz środkowej części Azji, a także Afryki Północnej. Ponadto uprawiana jest na całym świecie w celach hodowlanych. Melisa preferuje nasłonecznione oraz ciepłe stanowiska osłonięte od wiatru. Najlepiej rozwija się na żyznych i wilgotnych glebach bogatych w wapń.

Melisa charakteryzuje się zielonofioletową, czworokanciastą łodygą, wznoszącą się na 60 cm wysokości. Liście rośliny, osadzone na ogonkach, mają sercowaty kształt oraz okrągłe, ząbkowane brzegi. Osiągają długość do 5 cm. Zarówno ich górna, jak i dolna powierzchnia pokryta jest drobnymi włoskami. Drobne, białożółte kwiaty melisy zebrane są w kiście ułożone w nibyokółki. Okres kwitnienia rośliny przypada na początek wiosny. Surowiec zielarski stanowią liście oraz ziele (ulistnione szczyty pędów). Zbiory przeprowadza się w fazie tworzenia pączków kwiatowych, a następnie po ich wykształceniu – w sprzyjających warunkach można dokonać 3 zbiorów: w maju, czerwcu oraz sierpniu. Ziele należy uciąć 5-10 cm nad ziemią, a następnie poddać naturalnemu suszeniu lub suszeniu w suszarni.

Melisa lekarska stosowana jest w zaburzeniach snu oraz nadmiernym napięciu nerwowym. Łagodzi problemy trawienne, bóle głowy, dolegliwości związane z menstruacją oraz menopauzą, a także zaburzenia rytmu serca. Ponadto roślina zalecana jest kobietom w trakcie laktacji z małą ilością pokarmu. W zastosowaniu zewnętrznym stanowi skład preparatów przeznaczonych do walki z opryszczką wargową, łagodzących ukąszenia owadów oraz przyspieszających gojenie się ran, owrzodzeń i oparzeń. Kosmetyki z melisą zalecane są w przypadku problemów z przetłuszczającymi się włosami, łupieżem oraz nadmierną potliwością. Kremy zawierające melisę polecane są dla skóry trądzikowej oraz dojrzałej.

Lecznicze oraz miododajne właściwości melisy lekarskiej znane były już w I wieku n.e. Starożytna medycyna wykorzystywała roślinę do leczenia chorób kobiecych związanych z menstruacją, zaburzeń przewodu pokarmowego oraz przeciw bólom głowy. Okłady z melisy stosowano przy ukąszeniach owadów, ranach kąsanych spowodowanych przez zwierzęta, trudno gojących się owrzodzeniach oraz oparzeniach. W średniowieczu melisa wspomagała w przypadku krwawień dziąseł, bólu zębów, ucha oraz zapalenia oskrzeli. Picie naparu z melisy miało poprawiać pamięć, a inhalacje z olejkiem zalecano na koszmary senne. Obecnie melisa lekarska wykorzystywana jest również do produkcji likierów oraz w przemyśle perfumeryjnym. Świeże liście rośliny znalazły zastosowanie w kuchni jako dodatek do sałatek oraz marynat.

Surowiec zielarski pozyskiwany z melisy zawiera: garbniki, flawonoidy, olejek eteryczny, sole mineralne, geraniol, aldehydy monoterpenowe, triterpeny, kwas askorbowy, karotenoidy, związki żywicze, śluz, witaminę C oraz kwas rozmarynowy. Substancje aktywne stanowiące skład rośliny odpowiadają za jej wyciszające oraz uspokajające działanie. Melisa ułatwia zasypianie oraz walkę z depresją. Ta aktywność wynika z jej składników aktywnych, które hamują aktywność MAO-A (monoaminooksydazy) oraz zwiększają poziom dopaminy, noradrenaliny, adrenaliny i serotoniny w mózgu. Ponadto melisa charakteryzuje się aktywnością żółciopędną, przeciwbólową, antyoksydacyjną oraz rozkurczową. Zawarty w melisie geraniol obniża poziom trójglicerydów oraz VLDL („złego” cholesterolu). Roślina łagodzi dolegliwości związane z menstruacją oraz przekwitaniem, a także wspomaga produkcję pokarmu w czasie laktacji. Hamuje rozwój wirusów, bakterii i grzybów, wspomaga apetyt oraz poprawia trawienie. Przyspiesza gojenie ran i oparzeń, działa przeciwłupieżowo oraz łagodzi łojotok. Wykazano wpływ etanolowego ekstraktu z melisy na rozwój chorób nowotworowych – zapobiega genotoksyczności oraz posiada właściwości antymutagenne. Melisa wykorzystywana w aromaterapii działa relaksująco oraz łagodzi napięcia nerwowe.

Najczęściej stosowaną formą melisy w zaburzeniach snu oraz nastroju jest napar. 1-2 saszetki (1,5-3 g) suszu z rośliny należy zalać szklanką (200 ml) wrzącej wody, a następnie naparzać pod przykryciem przez 10-15 minut. Tak przygotowany napar należy spożywać 2-3 razy dziennie (po jednej filiżance). Może być on również stosowany w przypadku dolegliwości trawiennych, zaburzeń wydzielania żółci oraz dolegliwości bólowych. Popularne są również gotowe mieszanki ziół z melisą służące do przygotowania herbatki o podobnym działaniu. W celu łagodzenia niepokoju, nadmiernego napięcia nerwowego oraz stresu melisa może być przyjmowana w postaci tabletek, cukierków ziołowych, aerozoli, syropów oraz płynów doustnych. Może być stosowana również przez dzieci (zgodnie z zaleceniami zawartymi na opakowaniu). Nalewka oraz tonik z melisy zalecane są w przypadku zaburzeń pracy serca oraz problemów z bezsennością. Należy przyjmować 10 ml nalewki raz dziennie przed snem. Nalewkę można również dodawać do wody lub herbaty. Ekstrakt z melisy może być także dodawany do aromaterapii oraz kąpieli (w postaci soli do kąpieli) – ma on działanie relaksujące oraz łagodzące napięcia. W przemyśle kosmetycznym melisa wykorzystywana jest do produkcji szamponów przeciwłupieżowych oraz łagodzących przetłuszczanie włosów, odżywek pielęgnujących, kremów przeciwtrądzikowych oraz przeciwzmarszczkowych.

Melisa lekarska zmienia działanie leków stosowanych podczas zabiegów chirurgicznych, dlatego nie powinna być stosowana 2 tygodnie przed i po planowanej operacji. W czasie przyjmowania preparatów z melisą nie należy stosować jednocześnie leków uspokajających oraz ziół o podobnym działaniu – melisa może w sposób nadmierny nasilać ich działanie.

W przypadku spożycia nadmiernej ilości preparatów zawierających melisę może dojść do wystąpienia objawów niepożądanych, takich jak: nudności, wymioty, ból głowy, zawroty głowy, ból brzucha, świąd, zaczerwienienie skóry, wysypka.