Uciec od bólu nowotworowego

W dzisiejszych czasach nikt nie powinien cierpieć z powodu przewlekłego bólu nowotworowego. Terapia opiera się na bezpiecznych i skutecznych środkach farmakologicznych, ale korzysta również z innych metod, takich jak akupunktura, czy psychoterapia. Bardzo istotnym elementem jest wsparcie ze strony rodziny i przyjaciół chorego.

Leczenie przeciwbólowe stanowi istotną i  integralną część terapii choroby nowotworowej. Nie tylko, aby ulżyć cierpieniu, ale także by zapobiec destrukcyjnemu wpływowi bólu na tryb życia chorego i jego rodziny. Ból ogranicza życie prywatne i często uniemożliwia prowadzenie normalnego życia zawodowego. Pacjent nie może ani na moment zapomnieć o chorobie i traci wiarę w skuteczność prowadzonego leczenia.

Kto cierpi z powodu przewlekłego bólu?

Około 3/4 chorych na nowotwory odczuwa ból, a większość z nich zgłasza jednocześnie dwa rodzaje bólu, a nawet więcej niż trzy.
Niektóre typy nowotworów są częściej związane z wystąpieniem bólu niż inne. Wśród pacjentów z rozpoznanym nowotworem: przełyku, trzustki i kości ponad 80% zgłasza dolegliwości bólowe. Około 70-80% cierpiących na nowotwory: płuc, żołądka, dróg żółciowych, prostaty, sutka oraz jajników odczuwa bóle w trakcie choroby. Nowotworom: krtani, jelita grubego, układu moczowego i mózgu ból towarzyszy w około 60-70% przypadków, a przy chłoniakach, białaczkach oraz nowotworach tkanek miękkich – w około 50-60%.

Czym jest ból? 

Definicja bólu mówi, że jest on nieprzyjemnym doznaniem czuciowym i emocjonalnym, związanym z rzeczywistym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek. O  przewlekłym bólu mówimy w  odniesieniu do stanów trwających ponad pół roku. Ból przewlekły to jedno z najbardziej nieprzyjemnych wrażeń zmysłowych. Na jego odczuwanie mają wpływ zarówno doświadczenia z przeszłości, jak i  aktualny stan fizyczny, psychiczny oraz tzw. próg bólowy danej osoby.

Rodzaje bólu

Bóle nowotworowe mogą mieć charakter ostry, przewlekły i przebijający.

Bóle ostre to bóle szybko narastające, przeważnie o dużym natężeniu, o określonym momencie rozpoczęcia i ustąpienia. Zwykle nie trwają one dłużej niż pół roku. Następnie znikają bądź przekształcają się w bóle przewlekłe. Często towarzyszą im objawy wegetatywne, takie jak na przykład nudności czy nadmierna potliwość.

Przez pojęcie bólu przewlekłego rozumiemy ból trwający od dłuższego czasu, najczęściej ponad 6 miesięcy lub towarzyszący chorobom przewlekłym. Nie zawsze udaje się określić jego przyczynę. Doprowadza on do zmian osobowości i stylu życia chorego.

Ból przebijający to ból ostry, napadowy i przemijający. Nakłada się on na dotychczas istniejące, stałe dolegliwości lub pojawia podczas skutecznej terapii przeciwbólowej. Jest znacznie silniejszy od bólu podstawowego. Jego zasadnicze cechy to charakter napadowy (od kilku do kilkunastu epizodów dziennie), krótki czas trwania (ok. 30 min) i duże nasilenie. Najczęściej wywoływany jest przez ruchy ciała, kaszel, połykanie czy defekację. Występowanie bólów tego typu znacznie ogranicza aktywność życiową chorego oraz świadczy o tym, że stosowana terapia przeciwbólowa jest niewystarczająca.

Jaki jest ból przewlekły?

Ból nowotworowy znacznie różni się od bólu towarzyszącego innym chorobom. Wynika to ze specyfiki choroby, która zaburza wszystkie sfery życia chorego. Ból jest tylko jednym z wielu czynników powodujących lub nasilających cierpienie. Pozostałymi czynnikami są:

• objawy fizyczne, takie jak skutki uboczne leczenia (nudności, wymioty, osłabienie, biegunka)

• problemy psychologiczne (niekorzystna zmiana wyglądu, okaleczenie, depresja, złość, rozdrażnienie, tendencje samobójcze)

• czynniki społeczne (utrata pracy i zarobków, pogorszenie warunków życia, utrata pozycji społecznej, odsunięcie od przyjaciół oraz ograniczenie życia towarzyskiego i  kulturalnego, samotność)

• lęk przed: bólem, śmiercią, byciem ciężarem; obawa o rodzinę, poczucie winy, niepewność jutra

Szczególnie istotna jest relacja między bólem i lękiem. Lęk jest odpowiedzią na zagrożenie i nasila odczuwanie bólu, a ból pogłębia lęk. Silny ból zaostrza inne dolegliwości fizyczne i powoduje problemy psychiczne. Poczucie bezpieczeństwa umożliwia lepszą kontrolę dolegliwości fizycznych. Dlatego niezwykle ważne jest, by w procesie leczenia choroby nowotworowej uczestniczyła rodzina i przyjaciele chorego.

Diagnoza 

Do skutecznego leczenia bólu przewlekłego konieczne jest właściwe rozpoznanie. W trakcie pierwszej wizyty lekarz zapyta o początek bólu, czas jego trwania, czynniki nasilające oraz o dotychczasowe leczenie. Następnie oceni natężenie bólu za pomocą skali VAS. Jest to skala o wartościach od 0 do 10, często ma postać 10 cm linijki, gdzie 0 oznacza brak bólu, a 10 - ból najsilniejszy do wyobrażenia. Pacjent powinien również poinformować o  innych dolegliwościach, takich jak nudności, wymioty, bezsenność, brak apetytu.

Zasady leczenie bólu nowotworowego

Współczesne leczenie bólu, choć wykorzystuje różne metody, opiera się na skutecznej i bezpiecznej farmakoterapii. Eksperci Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) opracowali metodę podawania leków przeciwbólowych, która stała się światowym standardem leczenia. Jest to tak zwana trójstopniowa drabina analgetyczna. Charakteryzuje się ona stosowaniem różnych grup leków przeciwbólowych w zależności od nasilenia bólu.

Leki przeciwbólowe, czyli analgetyki, podzielono na trzy stopnie (grupy):

1. Proste leki przeciwbólowe: paracetamol i niesterydowe leki przeciwzapalne
2. Proste leki przeciwbólowe w  połączeniu ze słabymi opioidami: kodeiną lub tramadolem
3. Proste leki przeciwbólowe w połączeniu z silnymi opioidami: petydyną, morfiną, buprenorfiną lub fentanylem

Zasadą jest podawanie coraz silniejszych leków, z wyższego stopnia drabiny, kiedy tylko słabsze leki przestają być skuteczne, czyli ból nie ustępuje lub nasila się. Jeśli niesteroidowe leki przeciwzapalne lub paracetamol przestają być skuteczne, należy dodać lek z grupy słabych opioidów. Po wyczerpaniu dawek leków II stopnia podaje się silny lek opioidowy. Leki III stopnia teoretycznie mogą być podawane w  nieograniczonych dawkach, dlatego drabina kończy się na tym stopniu. Oprócz stosowania wymienionych leków przeciwbólowych zazwyczaj konieczne jest uzupełnienie leczenia lekami wspomagającymi.

Schemat WHO został tak skonstruowany, aby mógł być zastosowany w każdych warunkach i przez każdego lekarza. Wówczas chory może otrzymać skuteczne leczenie przeciwbólowe w domu.

Czy należy bać się "narkotyków"?

Przy długotrwałym stosowaniu opioidów, nazywanych czasem narkotycznymi lekami przeciwbólowymi należy spodziewać się dwóch zjawisk: tolerancji i zależności fizycznej. Nie można ich jednak mylić z uzależnieniem psychicznym, charakterystycznym dla narkomanii. Niezrozumienie tego problemu przez lekarzy, chorych oraz ich rodziny stwarza wiele obaw, a  w  konsekwencji prowadzi do unikania ich stosowania oraz podawania zbyt małych dawek.

Uzależnienie fizyczne przejawia się występowaniem zespołu abstynencyjnego po nagłym odstawieniu leku. Charakteryzuje się on: niepokojem, bólami stawowymi, łzawieniem, wyciekiem z nosa, nudnościami, wymiotami, bólami brzucha i biegunką. Uzależnienie fizyczne nie świadczy jednak o  uzależnieniu psychicznym. Jeżeli w trakcie leczenia na skutek innych działań (np. radioterapii) poziom bólu zmniejsza się, opioidy można odstawić, przechodząc na niższy szczebel drabiny analgetycznej.

Tolerancja natomiast oznacza konieczność stosowania coraz większych dawek leku dla uzyskania podobnego efektu przeciwbólowego. Zwiększanie dawek opioidu jest zwykle objawem postępu choroby.

Skutki uboczne leczenia przeciwbólowego

Skuteczne zwalczanie bólu polega na takim dostosowaniu dawki leku, by dawała ona zniesienie bólu, bez występowania objawów niepożądanych. Gdy jednak się one pojawią zmniejsza się dawkę leku, podaje leki hamujące wymioty, zmienia się lek lub drogę podawania.

Leki uzupełniające terapię? 

Na każdym stopniu drabiny analgetycznej stosuje się leczenie wspomagające, polegające na podawaniu w miarę potrzeby środków uspokajających, nasennych, przeciwdepresyjnych, przeciwdrgawkowych oraz kortykosterydów. Leki te wzmagają działanie analgetyków oraz łagodzą skutki uboczne podstawowego leczenia.

Co może być również skuteczne?

Wśród sposobów pokonywania bólu ważne są metody niefarmakologiczne. Należy pamiętać o roli:

• Pozytywnego myślenia i autosugestii

• Technik oddechowych zmniejszających poziom odczuwanego bólu

• Odwracania uwagi od bólu poprzez kierowanie uwagi cierpiącego człowieka na inne bodźce, celowe jest wspomaganie przyjemnego nastroju, pozytywne doznania, korzystne emocjonalnie przeżycia

• Przekonania, że pacjent nie jest pozostawiony sam sobie z przeżywanymi problemami. Musi mieć cierpliwych i oddanych słuchaczy, aby usłyszeć słowa współczucia i pocieszenia

• Korygowania błędnych informacji

• Akupunktury i akupresury. Akupunktura jest bardzo starą techniką medycyny chińskiej. Polega na wbijaniu igieł w niektóre z 782 punktów znajdujących się na tak zwanych meridianach, czyli liniach, po których przepływa energia życiowa. Igły są wbijane na różną głębokość i pozostają w ciele średnio od 5 minut do 2 godzin. Tego rodzaju zabieg ma uwolnić przepływ energii odpowiedzialnej za leczenie danego problemu zdrowotnego. Akupresura bazuje na analogicznej teorii, z tym że oddziaływanie igieł zastępuje manualny nacisk lub masowanie odnośnych punktów.

Rady dla pacjenta 

1. Pacjent z przewlekłym bólem musi akceptować własne granice, dzielić czas i siły zależnie od aktualnych możliwości. Trzeba uznać, że życie z bólem stało się „normalne”, ale jednocześnie należy tak dzielić czas, aby każda chwila bez bólu lub przy jego mniejszym natężeniu była jak najefektywniej wykorzystana.
2. Nie wolno się przemęczać. To pogłębia dolegliwości, wtedy zaś trzeba przyjąć więcej środków przeciwbólowych
3. Pacjent ma dbać przede wszystkim o siebie samego. Trzeba umieć we właściwym momencie powiedzieć: nie. Nie wolno prowokować bólu i  stanów go nasilających 
4. Każdy wzrost aktywności (wykonywanie prac domowych, zwiększenie wykonywanych ćwiczeń) powinien następować stopniowo, małymi krokami. Bezwzględnie trzeba unikać zbyt radykalnych zmian.
5. W miarę możliwości nie należy się kłaść do łóżka w  ciągu dnia. To powiększa poczucie bycia chorym, a  także powoduje problemy z zaśnięciem i  przespaniem całej nocy. Przewlekły ból i tak budzi chorego w  czasie spoczynku nocnego - nie należy mu jeszcze ułatwiać tego zadania. Wyjątek stanowi oczywiście jednoznaczne zalecenie lekarskie co do leżenia w ciągu dnia.
6. Jak najwięcej ćwiczeń odprężających psychikę i ciało. Najprostsze, które można przeprowadzić w  ciągu kilku minut, nadają się dla każdego.