Zespół Leigha – przyczyny, objawy i leczenie

1. Jak się objawia zespół Leigha?
2. Jakie są przyczyny zespołu Leigha?
3. Diagnostyka zespołu Leigha
4. Czy istnieje leczenie zespołu Leigha?
5. Zespół Leigha w Polsce

Warto zaznaczyć, że nie można zapobiec wystąpieniu zespołu Leigha – tak jak i wielu innych chorób mitochondrialnych. W przypadku podejrzenia tej jednostki chorobowej u dzieci lekarz neurolog wraz z pomocą genetyka klinicznego zleca dodatkowe badania obrazowe i biochemiczne, aby ustalić ostateczną diagnozę i rozpocząć proces terapeutyczny. Jednakże z powodu wyjątkowego modelu dziedziczenia oraz różności postaci klinicznych choroby mitochondrialne nadal pozostają nie do końca zbadane i stanowią poważny problem kliniczny.

Jak się objawia zespół Leigha?

Choroba genetyczna Leigha cechuje się występowaniem objawów nie tylko ze strony układu nerwowego i mięśni, ale zajmuje też oczy, nerki, serce oraz wątrobę. Typowa jest szybka dynamika symptomów oraz ich postępujący charakter. Dziecko rodzi się z już istniejącą patologią, a pierwsze nieprawidłowości pojawiają się między 2 a 24 miesiącem życia i są niespecyficzne – wiotkość, wymioty, trudności z karmieniem, napady płaczu. Z racji tego, że zespół Leigha należy do chorób neurodegeneracyjnych, najczęściej obserwuje się:

• trudności w poruszaniu się,
• drgawki, drżenia,
• zahamowanie rozwoju psychoruchowego,
• obniżenie siły i napięcia mięśniowego,
• ataksję (niezborność ruchu),
• dystonię,
• mimowolne ruchy gałek ocznych,
• dysfagię,
• neuropatię obwodową,
• znaczne niedożywienie i wychudzenie.

Jakie są przyczyny zespołu Leigha?

Zespół Leigha jako choroba mitochondrialna została opisana i sklasyfikowana w 1950 roku przez brytyjskiego neuropsychiatrę Denisa Archibalda Leigha. Dowiódł on, że przyczyną powstania tej choroby są zmiany materiału genetycznego w jądrze komórkowym lub mitochondrium. Do tej pory wykryto ponad 30 mutacji odpowiedzialnych za jej rozwinięcie, a najczęstsze z nich to defekty genu SURF1, kompleksu I i dehydrogenazy pirogronianowej. W przypadku dziedziczenia mitochondrialnego mutacje przekazywane są od matki, natomiast uszkodzenia w DNA jądrowym dziedziczone są recesywnie, czyli patologiczny gen pochodzi od obojga rodziców. Wszelkie wyżej wymienione zmiany wpływają na zaburzenia procesu oddychania komórkowego – w efekcie upośledzenia produkcji energii w komórce obumiera ona i prowadzi do martwicy tkanki w danym narządzie, co wiąże się z utratą jego funkcji.

Diagnostyka zespołu Leigha

W trakcie procesu diagnostycznego duże znaczenie mają zarówno badania obrazowe, jak i laboratoryjne, jednakże ostateczną diagnozę stawia się na podstawie wyników badań genetycznych. Rezonans magnetyczny głowy jest najczęściej wybieraną metodą do oceny stopnia demielinizacji neuronów, atrofii mózgu i innych zmian w obrębie jądra podstawy, istoty szarej, pnia mózgu i naczyń. W przypadku badań laboratoryjnych płynu mózgowo-rdzeniowego obserwuje się wysoki poziom mleczanów (kwasicę mleczanową), podwyższony poziom pirogroniany i alaniny. Dodatkowo u niektórych pacjentów wykonuje się dokładniejsze badania takie jak biopsja mięśnia (stwierdza się obecność czerwonych poszarpanych włókien) czy analiza mutacji z DNA krwi obwodowej.

Czy istnieje leczenie zespołu Leigha?

Choroba Leigha i jej leczenie nadal stanowią wyzwanie dla specjalistów. Na chwilę obecną jest uważana za chorobę nieuleczalną, co oznacza, że nie istnieje żadne remedium leczące przyczynę jej powstania, a proces terapeutyczny polega na łagodzeniu objawów i spowalnianiu progresji choroby. Z tego powodu mały pacjent jest pod opieką zespołu lekarzy, w skład którego wchodzą pediatrzy, neurolodzy dziecięcy, kardiolodzy, ortopedzi oraz lekarze medycyny paliatywnej. Pomocna bywa także opieka dietetyka, który dobiera odpowiednią dietę (najczęściej z wysoką zawartością węglowodanów), aby złagodzić przebieg choroby.

Ważnym elementem leczenia objawowego jest wyrównywanie kwasicy mleczanowej wodorowęglanem sodu. Wskazana jest także suplementacja tiaminą (witaminą B1). Co więcej, obiektywną poprawę stanu dzieci obserwuje się podczas terapii lekiem o nazwie Idebenone – preparat jest specyficzną pochodną koenzymu Q10, ma działanie przeciwutleniające, zwiększa ilość energii produkowanej w mitochondriach, zmniejszając w ten sposób objawy choroby. Lek ten przyjmuje się doustnie, 3 razy dziennie.

Inne formy pomocy wspomagające funkcjonowanie dzieci z zespołem Leigha to: leczenie przeciwdrgawkowe, leczenie okulistyczne operacyjne, wsparcie psychologiczne, odżywianie przez gastrostomię w przypadku trudności z połykaniem, rehabilitacja z fizjoterapeutami lub nawet ćwiczenia ze zwierzętami.

Zespół Leigha w Polsce

Choroba Leigha należy do rzadkich chorób genetycznych powodujących stopniową dysfunkcję wszystkich funkcji życiowych. Jej rokowanie jest niekorzystne i pacjenci rzadko kiedy osiągają wiek dorosły. Obecnie w Polsce żyje 11 dzieci z tym zespołem, a najstarsze z nich ma 11 lat. W przeszłości, do 2013 roku, dostępny był refundowany lek EPI 743 (Idebenone). Niestety, na ten moment został on wycofany z polskiego rynku, a rodzice chorych dzieci muszą kupować lek za granicą, aby odroczyć postęp choroby.