Logopedka uczy dziecko słuchu fonematycznego
Anna Ościłowska

Słuch fonematyczny – czym jest, kiedy się kształtuje i jak go rozwijać? Przykłady ćwiczeń

Słuch fonematyczny to istotny element języka dziecka, którego rozwój należy bezwzględnie wspierać. Warto obserwować dziecko pod tym kątem i reagować na każdą sytuację, która może wskazywać na problemy. Poznaj najskuteczniejsze ćwiczenia na doskonalenie słuchu fonematycznego.

Jednym  z elementów, który wpływa na rozwój człowieka jest słuch. Prawidłowo rozwinięty słuch fizyczny jest podstawą do wykształcenia się słuchu fonemowego, który wpływa na opanowanie przez dziecko mowy oraz umiejętności pisania i czytania.

Słuch fonematyczny – co to jest?

Słuch fonematyczny, inaczej fonemowy, jest to umiejętność polegająca na odbiorze i rozróżnianiu dźwięków mowy, czyli najmniejszych elementów wchodzących w skład wyrazów. Słuch ten sprawia, że dzięki niemu usłyszymy różnicę pomiędzy bliskimi sobie dźwiękami, które pozwolą nam odróżnić wyrazy podobnie brzmiące, jak na przykład

  • kosa: koza,
  • piórko: biurko,
  • nosze: noże,
  • nos: noc,
  • kasa: kasza,
  • zebra: żebra,
  • fale: sale.

To dzięki słuchowi fonematycznemu możliwe jest rozumienie wypowiedzi oraz ich realizowanie.

Słuch fonemowy – kiedy kształtuje się?

Słuch fonemowy nie jest cechą wrodzoną. Jest to umiejętność, która wykształca się wraz z wiekiem. Rozwija się ona w sposób naturalny u dzieci prawidłowo słyszących i zdrowych. Dzieje się to dzięki temu, że dziecko otoczone jest osobami mówiącymi w danym języku. Słuch ten zaczyna rozwijać się bardzo wcześnie. Przyjmuje się, że zaczyna funkcjonować w trzecim kwartale życia. Najbardziej intensywny okres, kiedy kształtuje się słuch fonemowy, występuje od pierwszego do drugiego roku życia. Dziecko przyswaja stopniowo słownictwo, które jest utrwalane poprzez wzorce słuchowe nowo poznanych wyrazów. Trzyletnie dziecko zdolne jest do różnicowania głosek, czyli dźwięków występujących w konkretnej wypowiedzi. Dziecko wraz z wiekiem doskonali swój słuch fonematyczny.

Warto wiedzieć, w jakim wieku dziecka mówimy o rozwiniętym słuchu fonemowym. Mianowicie przyjmuje się, że słuch fonematyczny kształtuje się do siódmego roku życia, czyli do momentu, kiedy kończy się proces kształtowania mowy.

Aby słuch fonemowy kształtował się prawidłowo u dzieci, u których stwierdzono wadę słuchu, potrzebne są działania specjalistyczne. Obecnie dzięki szybkiemu wykryciu wad słuchu i zaaparatowaniu dziecka, słuch ten rozwija się, choć czasem potrzebne są dodatkowe działania terapeutyczne.

Powiązane produkty

Słuch fonematyczny – jakie są objawy zaburzeń?

W trakcie diagnoz przedszkolnych, psychologicznych czy logopedycznych wykonuje się u dziecka badanie słuchu fonematycznego. W przypadku wszelkich wątpliwości rodzic może też zgłosić się do specjalisty z prośbą, aby wykonać test na słuch fonematyczny. Dostępne są testy, dzięki którym istnieje możliwość stwierdzenia bądź wykluczenia zaburzeń słuchu fonemowego.

Objawy, które mogą wskazywać na zaburzenia słuchu fonematycznego to:

  • trudności w rozumieniu wypowiedzi słownych,
  • zniekształcenia w wypowiedziach, które uniemożliwiają odbiorcy zrozumienie komunikatu,
  • wady wymowy,
  • problemy z różnicowaniem głosek np. dźwięcznych:bezdźwięcznych, ustnych:nosowych,
  • trudności w dokonywaniu analizy i syntezy słuchowej wyrazów,

W przypadku stwierdzenia zaburzeń słuchu fonemowego widoczne będą problemy z odbiorem oraz prawidłowym rozwojem mowy dziecka. Dodatkowo zaburzenia słuchu fonematycznego powodują trudności w dokonywaniu analizy i syntezy słuchowej wyrazów, która ma wpływ na taką czynność jak nauka pisania i czytania. Potrzebna jest wówczas odpowiednia terapia, aby rozwijać słuch fonematyczny u dziecka.

Dowiedz się, jak rozwijać język u najmłodszych na DOZ.pl

Słuch fonemowy – jak ćwiczyć i rozwijać?

W trakcie ćwiczeń słuchu fonematycznego zadaniem dziecka lub osoby badanej jest rozpoznanie wymawianych przez nas wyrazów, sylab czy dźwięków poprzez pokazywanie odpowiedniego obrazka lub powtórzenie. Materiał, który jest wykorzystywany w trakcie ćwiczeń należy dobrać do wieku dziecka upewniając się, czy ćwiczone słownictwo jest mu znane. Zwracamy uwagę, aby badany nie miał możliwości odczytywania wyrazów, sylab czy dźwięków z naszych ust.

Przykłady ćwiczeń słuchu fonematycznego:

  • pokaż gdzie … (półka, bułka)

Przed dzieckiem kładziemy parę obrazków, których nazwy są podobne brzmieniem, czyli tzw. paronimy, na przykład: półka – bułka, kury – góry, muszka – nóżka, liski – liszki, zebra – żebra, wata – łata. Zadaniem dziecka jest pokazanie obrazka, którego nazwę wypowiemy. Prosimy, aby dziecko słuchało uważnie, bo możemy poprosić o pokazanie tego samego obrazka kilka razy. Wykonujemy minimum trzy próby dla każdego obrazka.

  • podnieś rękę, kiedy usłyszysz sylabę … (ba)

Wybieramy sylaby, które są podobne brzmieniem, na przykład: ba, pa, da, ga, natomiast zadaniem dziecka jest podniesie ręki w momencie usłyszenia ustalonej przez nas wcześniej sylaby.

  • podnieś obrazek przedstawiający węża, kiedy usłyszysz głoskę [s]

Przed dzieckiem kładziemy obrazek przedstawiający węża oraz muchy. Razem z dzieckiem demonstrujemy odgłos węża [sss] oraz muchy [zzz]. Następnie wymawiamy dźwięki [s] i [z] w różnej kolejności, a zadaniem dziecka jest podniesienie obrazka z wężem, kiedy usłyszy głoskę [s].

Do ćwiczeń rozwijających słuch fonematyczny można wykorzystać znane zabawy oraz sytuacje z dnia codziennego. Należy pamiętać, że słuch fonematyczny jest ważnym ogniwem percepcji słuchowej. Co to właściwe jest percepcja słuchowa? Jest procesem odbioru dźwięków, czyli ich różnicowania, zapamiętywania, analizowania i łączenia. Ujmując to w dużym skrócie na percepcję słuchową składają się: słuch fizjologiczny, słuch fonematyczny, analiza słuchowa, synteza słuchowa oraz pamięć słuchowa. Ćwiczenia stymulujące rozwój percepcji słuchowej należy dostosować do wieku i możliwości dziecka.

Przykładowe ćwiczenia percepcji słuchowej:

  • rozpoznawanie dźwięków instrumentów,
  • rozpoznawanie i naśladowanie odgłosów zwierząt,
  • rozpoznawanie dźwięków z otoczenia,
  • wyklaskiwanie rytmu wierszyka,
  • odtwarzanie wystukanego rytmu,
  • wyróżnianie wyrazów w zdaniu,
  • wyróżnianie sylab w wyrazie,
  • wyróżnianie głosek w wyrazie,
  • łączenie podanych głosek w wyraz połączone z wyszukiwaniem obrazka o odpowiedniej nazwie,
  • układanie rymów do podanych wyrazów.
Ćwiczenia na percepcję słuchową, w tym na słuch fonematyczny, należy wykonywać cierpliwie, konsekwentnie i regularnie, proponując atrakcyjny sposób przeprowadzenia ćwiczeń, by w ten sposób wspierać rozwój słuchu fonemowego u dziecka.
  1. D. Emiluta-Rozya, Całościowe badanie logopedyczne, Warszawa 2013.
  2. D. Emiluta-Rozya, Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 2006.
  3. J. Gruba, Ocena słuchu fonemowego u dzieci w wieku przedszkolnym, Katowice 2012.
  4. I. Styczek, Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego, Warszawa 1982.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Paracetamol czy ibuprofen — który lek na gorączkę wybrać dla dziecka i jak go prawidłowo dawkować?

    Gorączka u dzieci bardzo często przysparza ogromnego problemu rodzicom. Część z nich boi się dawać dzieciom leki przeciwgorączkowe, ponieważ nie wiedzą dokładnie, w jaki sposób należy je dawkować i jakie odstępy czasu należy zachować pomiędzy poszczególnymi dawkami leków. Który lek w walce z infekcją podawać dzieciom? Jaka jest bezpieczna dawka ibuprofenu lub paracetamolu, którą można podać maluchowi? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Biegunka u niemowlaka i dziecka – co robić? Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

    Biegunka to jedna z najczęstszych dolegliwości u dzieci oraz przyczyna wizyt lekarskich. Wbrew pozorom postępowanie jest bardzo proste i w części przypadków dziecko może być z powodzeniem leczone w domu. Jak radzić sobie z biegunką u noworodka, niemowlęcia lub starszego dziecka? Jak zapobiegać rozwolnieniu i kiedy zgłosić się do lekarza?

  • Grypa u dzieci i niemowląt – objawy, przebieg i leczenie

    Grypa to choroba zakaźna, występująca każdego roku, głównie w sezonie jesienno-zimowym i wczesną wiosną. Grypa jest ostrą infekcją dróg oddechowych. Czynnikiem etiologicznym sezonowych zachorowań są dwa typy wirusów grypy – A i B. Choć zarazić się może każdy, wyróżnia się grupy ryzyka, które są szczególnie podatne na zakażenie tym wirusem. Należą do nich m.in. niemowlęta i dzieci do 2. roku życia, co związane jest z niedojrzałością ich układu immunologicznego oraz większą skłonnością do powikłań.

  • Dlaczego magnez jest tak ważny dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania Twojego dziecka?

    Jak doskonale wszyscy wiemy, prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmu dziecka zależy od wielu czynników. Kluczowe jest tutaj dostarczanie wraz z dietą, odpowiednich składników odżywczych, witamin i składników mineralnych. Na szczególną uwagę zasługuje magnez, którego rola i znaczenie dla organizmu dziecka jest zasadnicze i kluczowe. Dlaczego?  

  • Jak magnez może wspierać aktywne dzieci?

    Okres dzieciństwa i szkoły to czas wielu wyzwań dla aktywnego dziecka. Dziecku potrzeba wówczas energii, spokoju, skupienia oraz wsparcia, aby chętnie i aktywnie podejmowało różne wyzwania i dawało radę im sprostać. Aby pomóc dziecku w tym wszystkim, warto dostarczać mu odpowiednie składniki odżywcze, witaminy i minerały. I jednym z takich składników jest magnez, kluczowy pierwiastek dla rozwoju i funkcjonowania organizmu dziecka. A w czym dokładnie magnez pomaga i jak wspiera aktywne dzieci? 

  • Zespół Dravet – objawy, diagnostyka, leczenie

    Zespół Dravet to rzadkie genetyczne schorzenie neurologiczne, które manifestuje się już we wczesnym dzieciństwie i znacząco wpływa na funkcjonowanie pacjentów przez całe życie. Charakteryzuje się opornymi na leczenie napadami padaczkowymi, które mogą prowadzić do licznych komplikacji, w tym do opóźnienia rozwoju i deficytów poznawczych.

  • Jak pomóc niemowlętom cierpiącym na kolki, ulewania i zaparcia?

    Pierwszy rok życia dziecka to okres największych i najszybciej zachodzących zmian w życiu człowieka. Dotyczą one każdego układu czy narządu, w tym także przewodu pokarmowego. Osiągnięcie pełnej funkcji trawienia i wchłaniania to długotrwały i dynamiczny proces, a w jego przebiegu mogą wystąpić u niemowlęcia różne dolegliwości. W pierwszym roku życia nawet u 50% niemowląt mogą pojawić się: kolka niemowlęca, refluks żołądkowo-przełykowy i zaparcia.

  • Mleko modyfikowane kozie. Jakie ma właściwości i kiedy je podawać?

    Mleko modyfikowane na bazie mleka koziego zyskuje w ostatnich latach coraz większą popularność jako alternatywa dla tradycyjnych preparatów opartych na mleku krowim. Rodzice poszukujący innych rozwiązań żywieniowych dla swoich dzieci coraz częściej sięgają po produkty kozie, które cechują się lepszą przyswajalnością i nieco innym profilem białkowo-tłuszczowym. Choć nie jest to produkt hipoalergiczny, wielu specjalistów zwraca uwagę na jego potencjalne korzyści w diecie niemowląt i małych dzieci.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl