Testy DNA na ojcostwo – jak wygląda badanie, ile kosztuje i kiedy można je wykonać?

Testy na ojcostwo wykonywane są od lat 80. XX wieku. Przez lata zmieniały się techniki inżynierii genetycznej, dzięki którym możliwe stało się ustalenie lub wykluczenie ewentualnego rodzicielstwa. Obecnie nie ma konieczności czekania z wykonaniem badań aż do momentu narodzin dziecka, ponieważ można je wykonać jeszcze na etapie rozwoju płodowego. Jak wygląda badanie? Skąd pobrać próbkę do testu i ile on kosztuje?

Test na ojcostwo wykonuje się w sytuacji, w której zależy nam na ustaleniu lub wykluczeniu ojcostwa albo potwierdzeniu pokrewieństwa badanych osób. Najczęściej wykorzystuje się badania DNA, które pozwalają ustalić pokrewieństwo pomiędzy osobami badanymi na podstawie porównania ich profili genetycznych. Podczas badania porównuje się zapisy kilkunastu do kilkudziesięciu markerów genetycznych o różnorodnej lokalizacji. Testy na ojcostwo wykonuje się najczęściej z inicjatywy prywatnej lub na polecenie sądu czy prokuratury, np. w przebiegu spraw o ustalenie bądź zaprzeczenie ojcostwa.

Czym jest test na potwierdzenie ojcostwa?

Badania na ojcostwo przeprowadza się głównie w sytuacji, w której domniemany ojciec dziecka ma wątpliwości co do swojego ojcostwa, często jednak wykonywane są także na polecenie sądu lub prokuratury w sprawach o ustalenie bądź zaprzeczenie ojcostwa lub w sprawach dotyczących obowiązku alimentacyjnego czy też dziedziczenia. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu ustalanie, a w zasadzie wykluczanie ojcostwa przeprowadzano wyłącznie na bazie analizy grup krwi domniemanego ojca, matki i dziecka.

Od czasu upowszechnienia się testów genetycznych badania ojcostwa wykonywane są wyłącznie metodami biologii molekularnej. Wykorzystuje się w tym celu DNA izolowane z materiału pobranego od dziecka i jego domniemanego ojca, a w określonych sytuacjach również od matki. Aby ocenić pokrewieństwo lub ewentualne ojcostwo porównuje się między pacjentami występowanie kilkunastu lub kilkudziesięciu markerów genetycznych charakteryzujących się dużą zmiennością.

Potwierdzenie ojcostwa – rodzaje testów i stopień ich wiarygodności

Istnieje kilka wariantów testów DNA na ustalenie ojcostwa. Wszystkie wykonywane są tymi samymi metodami biologii molekularnej. Materiał pobiera się w identyczny sposób. Jest nim zazwyczaj wymaz z wewnętrznej strony policzka, jednak zależnie od zleceniodawcy i powodu, przez który wykonuje się badania, różnią się one w zakresie wymagań i formalności oraz sposobu pobrania próbki niezbędnej do wykonania badania.

W sytuacjach, gdy z jakichś względów niemożliwe jest rutynowe pobranie materiału w postaci wymazu lub próbki krwi, a badanie wykonywane jest na zlecenie prywatne, istnieje możliwość wykonania testu DNA z tzw. mikrośladów. Próbki do badania stanowią w tym przypadku pozostałości materiału genetycznego, które można znaleźć np. na smoczku czy gryzaku dziecka, ustniku butelki, na szklance, puszce, sztućcach, słomkach, szczoteczce do zębów, patyczkach kosmetycznych, gumie do żucia, niedopałkach papierosów, maszynkach do golenia, chusteczkach higienicznych, tamponach, podpaskach, paskach z glukometru lub w cebulkach włosów czy resztkach obciętych paznokci oraz plamach krwi lub spermy.

Jedyna sytuacja, w której mogą wystąpić wątpliwości dotyczące ojcostwa, to taka, w której domniemany ojciec dziecka ma jednojajowego brata bliźniaka. Wtedy testy genetyczne wykonywane na potrzeby ustalenia ojcostwa mogą wskazać, że obaj mężczyźni mogą być ojcami dziecka z prawdopodobieństwem rzędu 99,999%.

Kiedy należy wykonać test na ojcostwo?

Zazwyczaj testy na ojcostwo wykonuje się, jeśli mężczyzna ma wątpliwości co do faktu bycia ojcem danego dziecka. Przeprowadzane są również w sytuacjach, w których sądownie należy ustalić ojcostwo danego dziecka, by ustalić obowiązek alimentacyjny lub np. potwierdzić prawo dziecka do dziedziczenia majątku po zmarłym ojcu/krewnym.

Jak wygląda test na potwierdzenie lub wykluczenie ojcostwa?

Standardowym materiałem do izolacji DNA jest wymaz z wewnętrznej strony policzka pacjenta, jednak możliwe jest także przeprowadzenie testów na ojcostwo z krwi żylnej oraz tzw. mikrośladów. Materiał genetyczny, czyli DNA wyizolowane od osób uczestniczących w badaniu, analizuje się pod kątem odpowiednich, unikatowych markerów genetycznych charakteryzujących się dużym polimorfizmem (występowanie wielu odmian tego samego genu). Standardowo porównuje się 16 lub 24 markery wchodzące w skład profilu genetycznego pacjentów. Stopień pokrewieństwa pomiędzy osobami badanymi określa się poprzez sprawdzenie, ile mają wspólnych, a ile odmiennych alleli markerów genetycznych w obrębie wybranego panelu. Badanie ojcostwa można wykonać albo komercyjnie – w przychodni lub laboratorium genetycznym, albo prywatnie – w domowym zaciszu. Na wyniki badań czeka się zwykle około 2 tygodni.

Czy można wykonać test na ojcostwo przed porodem?

W uzasadnionych przypadkach możliwe jest ustalenie ojcostwa jeszcze przed porodem. Materiał do badania można pobrać od płodu albo w przebiegu inwazyjnych badań prenatalnych, jak np. amniopunkcja, bądź wykonać nieinwazyjne badania DNA płodowego, które jest izolowane z krwi matki. Badanie wykonywane z krwi matki daje wiarygodne wyniki już nawet około dziewiątego tygodnia ciąży, ale standardowo robi się je raczej wraz z pakietem innych testów genetycznych około piętnastego tygodnia ciąży. Materiałem badanym pobieranym od ojca pozostaje w tej sytuacji wymaz z wewnętrznej strony policzka.

Ustalenie ojcostwa – cena/skierowanie, refundacja i zgody prawne

Ceny badań komercyjnych na ojcostwo zależą od lokalizacji wybranego laboratorium, typu zamówionych badań, materiału przesłanego do badania i czasu oczekiwania na wyniki. Ich cena waha się od mniej więcej 500 do nawet 2000 złotych. Najdroższe pozostają badania prenatalne ojcostwa, których cena może dochodzić nawet do 7000 złotych. W związku z wysokimi kosztami badań niektóre laboratoria umożliwiają rozłożenie opłat na wygodne dla pacjenta raty. Jeśli badania na ojcostwo wykonywane są na zlecenie organów wymiaru sprawiedliwości, ich koszt pokrywa zwykle strona przegrana w procesie sądowym. W wybranych sytuacjach sąd może również zarządzić o innym podziale kosztów lub całkowicie zwolnić strony z opłat.

Jeśli badania ojcostwa wykonywane są na potrzeby organów sądowych, musi uczestniczyć w nich zarówno dziecko, domniemany ojciec, jak i matka dziecka. Pobranie materiału musi być wykonane i zaprotokołowane przez upoważnione do tego osoby w odpowiednim punkcie pobrań i w obecności świadków. Osoby biorące udział w badaniu należy wylegitymować i pobrać od nich zgody na wykonanie badań genetycznych. Pobrany materiał przekazuje się do certyfikowanego laboratorium medycyny sądowej.

Jeżeli badania DNA w kierunku ustalenia ojcostwa wykonuje się jedynie dla wiedzy klienta, który ma wątpliwości dotyczące ojcostwa, wystarczy pobrać próbkę od ojca i dziecka. Testy tego typu można nawet zakupić w aptece albo zamówić na jednej z wielu stron internetowych, które reklamują w sieci swoje produkty, a materiał w postaci wymazu z wewnętrznej strony policzka pobrać w domowym zaciszu. Należy jednak mieć na uwadze, że pobrany w domu materiał lub zebrane przez klienta próbki mikrośladowe i tak należy potem odesłać do laboratorium diagnostycznego, a uzyskane w ten sposób wyniki nie będą mogły stanowić żadnego dowodu np. w sprawie sądowej.