Kwas borowy (borny) – właściwości, zastosowanie, szkodliwość

Kwas borowy to jeden z prostszych kwasów nieorganicznych. Ma stosunkowo małą cząsteczkę i jest kwasem słabym. Jego właściwości wykorzystywane są w przemyśle, ogrodnictwie, branży spożywczej czy do zwalczania niepożądanych szkodników np. karaluchów. Rozcieńczony roztwór kwasu borowego jest preparatem używanym w lecznictwie. Jest składnikiem aktywnym zasypek przeznaczonych do stosowania w domu na problemy z potliwością stóp, preparatów do pielęgnacji ran i zainfekowanych okolic intymnych. Na co jeszcze pomoże kwas borowy? Jak stosować go do nóg? Jak zrobić roztwór? Podpowiadamy!

Kwas borowy – co to za związek?

Kwas borowy jest nieorganicznym związkiem chemicznym o stosunkowo prostym wzorze chemicznym - H3BO3. Jest substancją, która występuje naturalnie w przyrodzie w postaci minerału o nazwie sassolin. Jego obecność potwierdzono w niektórych warzywach i owocach, winie czy piwie. Zwyczajowo kwas borowy jest nazywany kwasem bornym. Dzięki swoim właściwościom ten nieorganiczny związek chemiczny znajduje zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu – spożywczym, farmaceutycznym, rolniczym czy syntetycznym.

Kwas borowy a boraks

Omawiając właściwości i zastosowanie kwasu borowego warto wspomnieć o boraksie. Jest to minerał, z którego po raz pierwszy w warunkach laboratoryjnych dokonano syntezy kwasu borowego. Pod względem chemicznym jest to sól sodowa kwasu borowego. Boraks ma wiele zastosowań zwłaszcza przemysłowych (np. jako składnik szkliwa czy w garbarstwie). Stosowany jest również w gospodarstwach domowych jako preparat czyszczący i odkażający.  

Kwas borowy w żywności – produkty bogate w bor

Kwas borowy jest źródłem boru dla naszego organizmu. Występuje naturalnie w warzywach i owocach. Jego obecność potwierdzono także w piwie, winie, a także w niektórych orzechach. Stosując zbilansowaną dietę dostarczamy organizmowi średnio 3 mg tego pierwiastka.  

Właściwości kwasu borowego

Czysty kwas borowy jest białym ciałem stałym, trudno rozpuszczalnym w wodzie. Jest zaliczany do kwasów słabych. W roztworach wodnych kwas wykazuje właściwości antyseptyczne, wysuszające i ściągające. Substancja ta wspomaga ziarninowanie ran, czyli proces odbudowy rozerwanej skóry. Stosowany na błony śluzowe i otwarte rany łatwo przenika do organizmu. Jego nadmiar gromadzi się w wątrobie oraz strukturach układu nerwowego.

Zastosowanie kwasu borowego

Kwas borowy znajduje szerokie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu. Przyjrzyjmy się najpowszechniejszym sposobom jego stosowania.  

Kwas borowy w medycynie i farmacji

Ze względu na właściwości antyseptyczne oraz wspomaganie procesu ziarninowania roztwór kwasu borowego jest stosowany do pielęgnacji ran (np. drobnych skaleczeń i oparzeń). Najczęstsze wykorzystywane postaci to około 3% roztwór wodny lub maść o podłożu wazelinowym (maść borna). Jest stosowany samodzielnie lub w połączeniu z innymi składnikami aktywnymi np. kwasem salicylowym, kwasem octowym czy rezorcynolem. Znajdziemy go w preparatach dedykowanych leczeniu upławów i świądu w obrębie pochwy (np. roztwory do irygacji lub globulki), zapaleń gardła i jamy ustnej czy na grzybicę paznokci. Połączony z talkiem tworzy zasypkę wykorzystywaną do zwalczania przykrego zapachu i nadmiernej potliwości stóp. Preparat ten stosuje się przed wsadzeniem stóp do butów. Wedle zaleceń proszek należy nanieść na czyste stopy z uwzględnieniem przestrzeni międzypalcowych, a następnie założyć skarpetki. Kwas borny stosowany jest także jako źródło boru w suplementach diety.

Kwas borowy w przemyśle i ogrodnictwie

Przemysł i ogrodnictwo to kolejne dziedziny wykorzystujące kwas borowy na porządku dziennym. Jest on składnikiem wielu syntez – używany jest jako katalizator o niskim oddziaływaniu na środowisko (tzw. zielony katalizator). Podczas produkcji szkła, jego dodatek powoduje polepszenie jakości finalnego produktu. Stosowany jest jako składnik farb, preparatów używanych w garbarstwie czy do impregnacji drewna. Jest składnikiem modyfikującym materiały ogniotrwałe. Zastosowanie w ogrodnictwie znalazł w produkcji nawozów. Jest insektycydem, używa się go w preparatach na karaluchy, na prusaki, na mrówki, na rybiki.  

Kwas borowy w żywności

Kwas borowy jest dodatkiem do żywności, który znajdziemy pod kodem E284. Jest dodawany do produktów w celu ich konserwacji. Jest stosowany między innymi do zabezpieczenia zbóż w silosach przed gryzoniami. Kwas borowy przyjmowany doustnie jest metabolizowany przez nerki. Jednak proces ten jest mało wydajny i nadmiar kwasu może odkładać się w naszym ciele. Z tego powodu w niektórych krajach świata (np. Stany Zjednoczone) zakazane jest stosowanie kwasu bornego i boraksu jako składników używanych w przemyśle spożywczym.  

Kwas borowy – gdzie kupić, ile kosztuje?

Kwas borny do celów medycznych charakteryzuje się wysoką czystością. Znajdziemy go w aptekach stacjonarnych i internetowych. Jest preparatem wydawanym bez recepty. Cena czystego kwasu w postaci proszku to koszt kilku zł za 10 g. W aptekach znajdziemy również gotowy do stosowania na skórę 3% roztwór kwasu borowego o handlowej nazwie Borasol, którego cena również nie przekracza kilku zł za 100 g oraz maść borną, której koszt opakowania w zależności od wielkości waha się od kilku do kilkunastu zł.

Jak stosować kwas borowy?

W przypadku każdego leku należy postępować zgodnie z zaleceniami specjalisty zlecającego terapię, zasięgnąć opinii lekarza lub farmaceuty lub postępować zgodnie z zaleceniami znajdującymi się na ulotce. Jeżeli dysponujemy sypkim kwasem borowym, a nie dysponujemy instrukcją jak zrobić roztwór, pożądaną ilość kwasu należy rozpuścić w czystej wodzie (rozpuszczając 3 g proszku w 90 g wody uzyskamy roztwór o stężeniu 3%).

Preparaty z kwasem borowym stosuje się zewnętrznie przemywając zmienioną chorobowo skórę lub wykonując okłady około trzy razy na dobę przez maksymalnie 7 dni. Według zaleceń znajdujących się na ulotce roztwór kwasu borowego może być stosowany do pielęgnacji drobnych skaleczeń, oparzeń, wyprysków, stłuczeń. Lekarz może zalecić stosowanie preparatu np. do przemywania oczu np. przy bakteryjnym zapaleniu spojówek, jednak nie powinniśmy rozpoczynać tego typu terapii na własną rękę.  

Kwas borowy – przeciwwskazania

Kwas borowy wykazuje wysoką tendencję to przenikania przez rany i gromadzenia się w organizmie. Z tego powodu nie można go stosować na rany rozległe oraz miejsca, w których występują oznaki jej zapalenia. Nie można również stosować preparatu u niemowląt i dzieci (w zależności od źródeł i stężenia substancji aktywnej poniżej 4 lub 11 roku życia) oraz u osób nadwrażliwych na substancję aktywną.

Kwas borowy – szkodliwość

U osób nadwrażliwych na ten składnik aktywny lub przy długotrwałej terapii kwas borowy może prowadzić do podrażnień skóry w postaci zaczerwienienia, wysypki, łuszczenia naskórka. Inne niepożądane objawy to brak łaknienia, wymioty, biegunka, drgawki, gorączka, zapaść, uszkodzenie nerek, skąpomocz, senność, śpiączka.

Przewlekłe stosowanie może prowadzić do zatrucia kwasem borowym, które objawia się problemami żołądkowo-jelitowymi, zapaleniem skóry, zaburzeniem cyklu menstruacyjnego, anemią, osłabieniem.