Kiedy dziecko zaczyna raczkować? Jak wspomagać naukę czworakowania?

Eksperci są podzieleni – jedni twierdzą, że w dłuższej perspektywie czasu etapy te nie są aż tak ważne dla prawidłowego rozwoju dziecka, inni uważają je za kluczowe momenty przynoszące długoterminowe korzyści. Niezależnie od opinii, pełzanie, czworakowanie i raczkowanie to pierwsze formy samodzielnego przemieszczania się dziecka, dzięki którym zaczyna odkrywać świat w inny niż do tej pory sposób. Kiedy dziecko zaczyna raczkować? W jaki sposób można wspomagać rozwój ruchowy niemowlęcia?

Na czym polega raczkowanie i czym różni się od pełzania i czworakowania? 

Pełzanie, raczkowanie i czworakowanie to etapy rozwoju niemowlaka, które przygotowują go do najbardziej zaawansowanej formy przemieszczania się, czyli do chodzenia. Zanim jednak dziecko uzyska te umiejętności, musi nauczyć obracać się wokół własnej osi, siedzieć, przenosić ciężar ciała na ręce, unosić pupę w leżeniu na brzuchu.

Przeczytaj również, jak wspomagać naukę siadania niemowlaka.

Czym jest pełzanie? 

Pełzanie niemowlaka to etap w rozwoju ruchowym dziecka, który polega na przemieszaniu się dziecka do przodu przy naprzemiennej pracy rąk i nóg. Czasem zdarza się, że dziecko, kiedy pełza wykonuje symetryczne podciąganie się na rączkach, angażując w bardzo małym stopniu nogi. Kiedy dziecko zaczyna pełzać? Jest to mniej więcej 7. miesiąc życia. 

Czym jest raczkowanie? 

Raczkowanie to wstęp do czworakowania. Polega na ustawieniu dziecka w pozycji czworaczej, ale ruch naprzemienny kończyn górnych i dolnych wykonywany jest do tyłu. Dziecku w tej pozycji łatwiej jest przenieść ciężar ciała i odepchnąć się rączkami niż wychylić w przód do pozycji mało stabilnej, która zachwieje jego równowagę. Od momentu, kiedy niemowlę raczkuje, mija zazwyczaj niewiele czasu do chwili, gdy zaczyna poruszać się do przodu. 

Czym jest czworakowanie? 

Prawidłowa pozycja czworacza polega na klęku podpartym na kolanach i dłoniach, ustawieniu głowy w linii środkowej ciała jako przedłużenie kręgosłupa oraz skierowaniu wzroku przed siebie. Głowa nie powinna odchylać się nadmiernie do tyłu, musi być na tyle swobodna, że możliwy jest jej ruch w każdą stronę. Barki powinny być nisko ustawione, łopatki mieć pełną mobilność, a rączki lekko zgięte w łokciach, podparte na otwartej dłoni (podpór na nasadzie dłoni, kłębie małego palca i paluszkach). 

Raczkowanie a czworakowanie 

Początkowo, kiedy dziecko zaczyna raczkować i czworakować, może mieć pogłębioną lordozę lędźwiową, ale w trakcie trenowania tej pozycji, mięśnie brzucha zaczynają poprawiać swoje napięcie i dochodzi do zachowania równowagi między brzuchem a mięśniami pleców. Kolana są oparte o podłoże i znajdują się pod stawami biodrowymi ustawionymi pod kątem prostym. Stopy są w neutralnym położeniu i nie służą do odpychania się.

Przyjęcie prawidłowej pozycji to tylko pierwszy etap czworakowania. Kolejnym jest oderwanie ręki i nogi oraz przeniesienie ciężaru ciała do przodu. Etap ten często jest poprzedzany tzw. pompowaniem pupy, czyli unoszeniem jej i opadaniem w szybkim tempie. Początkowo ruchy kończyn nie są skoordynowane, występuje niesymetryczne raczkowanie i czworakowanie, z czasem jednak naprzemienność ruchowa staje się coraz bardziej płynna i pozwala dziecku w szybkim tempie zmienić miejsce. Nie należy przejmować się upadkami przy raczkowaniu – podejmowanie ciągłych prób to element rozwoju ruchowego.

Kiedy dziecko zaczyna raczkować i czworakować? 

Zbyt wczesne lub zbyt późne rozpoczęcie czworakowania czy raczkowania nie jest niebezpieczne dla niemowlaka – w przeciwieństwie do zbyt wczesnej, wymuszonej nauki chodzenia i stania. Raczkowanie oraz czworakowanie poprzedzone są etapami przygotowań i nauką utrzymywania symetrii, siadania, kręcenia się wokół własnej osi i pełzania. Te umiejętności przygotowują ciało małego człowieka na oderwanie się od podłoża i pracy przeciwko sile grawitacji, wzmacniają mięśnie brzucha, grzbietu, nóg i rąk. 

Jak wspomagać naukę czworakowania?

Czworakowanie świadczy o prawidłowym napięciu mięśniowym, pomaga dziecku w rozwoju funkcji ruchowych i poznawczych. Wówczas rozwija się także mózg i współpraca między półkulami oraz tworzą się nowe połączenia nerwowe, wzmacnia się koncentracja, uczenie, zapamiętywanie i obustronne słyszenie. 

Można także oddalić się trochę od dziecka i spróbować przekonać go do przesunięcia się w naszym kierunku. Warto też układać na trasie dziecka poduszki, aby stanowiły przeszkodę i jeszcze mocniej angażowały do treningu przemieszczania się. Jak najprościej zachęcić dziecko do czworakowania i raczkowania? W takich zabawach dobrze, jeśli również jesteśmy na podłodze, na wysokości wzroku dziecka.

Dzieci potrzebują przy nauce poruszania się doświadczać czuciowo różnych form podłoża. Kiedy dzieci zaczynają raczkować, warto często zdejmować im skarpetki, aby stopy przyzwyczajały się do kontaktu z podłogą czy dywanem. Rękawy ubranek nie powinny być zbyt długie i nie powinny zachodzić na dłonie dziecka. Ważne jest nieużywanie zbyt często kojców, fotelików-bujaczków, huśtawek. Dziecko powinno mieć dużą, bezpieczną przestrzeń dla siebie na podłodze, co stymuluje je do raczkowania, pełzania i czworakowania. Można wykorzystać maty do raczkowania, niektóre z nich wydają dźwięki lub sygnały świetlne, co dodatkowo będzie motywowało dziecko. 

Raczkowanie i czworakowanie niemowlaka – co powinno zaniepokoić rodzica? 

Dziecko, ucząc się czworakować, raczkować i pełzać, może samo szukać innych sposobów, na ułatwienie sobie tych czynności. Nie zawsze przemieszczanie się niemowląt w odmienny sposób jest oznaką dużej nieprawidłowości, a nieudane próby i ciągła nauka są wręcz wskazane.

Do specjalisty można się zgłosić, jeśli dziecko podczas czworakowania nie wykonuje pracy naprzemiennej, tylko używa prawej bądź lewej ręki i nogi jednocześnie, albo kiedy wyrzuca dwie rączki w przód, a później dociąga do nich nogi i nie uczy się nowych etapów raczkowania.

Drugim niepokojącym objawem jest zupełna bierność i brak chęci w podejmowaniu prób jakiegokolwiek przemieszczania się około 10–11 miesiąca życia. Nieprawidłowy sposób raczkowania, pełzania czy czworakowania u dzieci z nieprawidłowym napięciem mięśniowym może świadczyć o tym, że w innych pozycjach i aktywnościach dziecko również korzysta ze złych wzorców ruchowych. Zaniepokoić może także sytuacja, gdy dziecko przestało raczkować z niewyjaśnionych przyczyn, mimo wcześniej zdobytej umiejętności. Wczesna interwencja szybko poprawi nieprawidłowości i da dziecku lepsze warunki do dalszego prawidłowego rozwoju.