Splot ramienny – przyczyny, objawy, leczenie, rehabilitacja urazów splotu barkowego u dzieci i dorosłych

Splot ramienny (splot barkowy) – budowa 

Anatomia splotu ramiennego (łac. plexus brachialis) jest bardzo złożona. Kończyna górna i część obręczy barkowej (bez mięśnia czworobocznego i okolicy pachowej) są unerwione przez gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych szyjnych – od C5 do C8 i pierwszy nerw segmentu piersiowego Th1. Zdarza się, że w budowie splotu ramiennego biorą udział także korzenie C4 i Th2, występują także różne odmiany anatomicznej budowy splotu barkowego wraz z różnicami między prawą a lewą kończynę górną. 

Korzenie nerwowe, które wychodzą z segmentu C5 i C6 tworzą pień górny (truncus superior) splotu, korzeń nerwowy C7 tworzy pień środkowy (truncus medialis), a korzenie C8–Th1 pień dolny (truncus inferior). W okolicy nadobojczykowej pnie te dzielą się na część przednią i część tylną. Następnie gałęzie łączą się i formują 3 pęczki splotu ramiennego. Pęczki te dają początek wszystkim nerwom splotu ramiennego. 

Tak złożona i precyzyjna budowa splotu ramiennego oraz mechanizm czucia umożliwiają rękom, palcom i całej obręczy barkowej wykonywanie skomplikowanych i różnorodnych ruchów.  

Splot ramienny – typy uszkodzenia splotu ramiennego 

Wyróżniamy cztery rodzaje uszkodzenia nerwów: 

• rozciągnięcie nerwu bez jego uszkodzenia – najczęściej w ciągu 3–4 miesięcy następuje samoistny powrót funkcji ręki, 
• utworzenie się tkanki bliznowatej wokół uszkodzonego nerwu – blizna uniemożliwia przesyłanie bodźców ruchowych do mięśnia, 
• przerwanie nerwu poza rdzeniem kręgowym – najczęściej wymaga interwencji neurochirurgicznej, 
• całkowite wyrwanie nerwu z rdzenia kręgowego – wymaga interwencji neurochirurgicznej. 

Wyróżnia się cztery typy uszkodzenia splotu barkowego ze względu na miejsce uszkodzenia: 

1. Porażenie górne (typ Erba) – jest określane również jako porażenie okołoporodowe splotu ramiennego, najczęściej spowodowane pociągnięciem za rękę, ale dochodzi do niego także np. podczas wypadku. Dotyczy korzeni nerwów C4 i C5, polega na całkowitym zerwaniu włókien nerwowych, dochodzi wtedy do ograniczenia ruchomości barku, braku możliwości unoszenia ramienia powyżej poziomu barku, odwodzenia i rotacji zewnętrznej w stawie ramiennym, brak zginania przedramienia. Porażone mięśnie ulegają zanikom. 
2. Porażenie środkowe – uszkodzenie korzenia C7, wyglądem przypomina porażenie nerwu pośrodkowego. 
3. Porażenie dolne (typ Klumpkego–Dejerine’a) – dotyczy uszkodzenia korzeni nerwowych C8–Th1, dochodzi do zaburzenia pracy prostowników i zginaczy przedramienia i mięśni ręki. 
4. Porażenie mieszane – dotyczy wielu korzeni nerwowych. 

Uszkodzenia nerwów obwodowych klasyfikuje się natomiast dwoma skalami:

1. Klasyfikacja Seddona: 

• neuropraxix – ucisk na nerw bez przerwania ciągłości, dochodzi do osłabienia przewodnictwa, a objawy ustępują po kilku lub kilkudziesięciu dniach, 
• axonotmesis – nerw nie jest naruszony, ale przerwane są aksony, następuje całkowity zanik funkcji nerwu, regeneracja trwa do kilkudziesięciu miesięcy, 
• neurotmesis – przerwana ciągłość nerwu bez możliwości szybkiej regeneracji, konieczny jest zabieg chirurgiczny. 

2. Klasyfikacja Sunderlanda: 

• stopień I – brak przewodzenia z powodu kompresji na nerw (odpowiada neuropraksji Seddona), 
• stopień II – przerwanie aksonu bez uszkodzenia nerwu (odpowiada aksonotmezji Seddona), 
• stopień III – uszkodzenie endoneurinum, bez zmian w epii perineurinum; powrót funkcji jest uzależniony od włóknienia śródpęczkowego, 
• stopień IV – uszkodzenie wszystkich osłonek z wyjątkiem epineurinum; może wystąpić powiększenie nerwu, 
• stopień V – całkowite przerwanie ciągłości nerwu (odpowiada neurotmezji Seddona). 

Splot ramienny – przyczyny urazów splotu ramiennego 

Taka interwencja wymaga użycia siły i jest konieczna w przypadku zagrożenia niedotlenieniem płodu. Uszkodzenie może być także spowodowane uciskiem wewnątrz macicy, dużą masą urodzeniową, okręceniem pępowiną, złamaniem obojczyka czy kości ramiennej. 

Do porażenia splotu bakowego u dorosłych najczęściej dochodzi przy wypadkach komunikacyjnych (samochodowych, motocyklowych i rowerowych). 

Splot ramienny – objawy porażenia splotu barkowego 

Objawy porażenia splotu barkowego zależą od tego, w jaki sposób doszło do uszkodzenia, jak długo ono trwało, a także od jego rodzaju i ilości uszkodzonych nerwów. Znaczenie ma także szybkość rozpoczęcia procesu leczenia i rehabilitacji. Oprócz zaburzeń związanych z funkcją motoryczną kończyny górnej (zgięcia, wyprostu, rotacji) i siłą mięśniową, mamy do czynienia z zaburzeniami czucia zarówno dotyku, jak i temperatury czy zaburzeniami rozwoju kości. Globalnie dochodzi do nieprawidłowości we wzorcach motorycznych, wzorcach postawy i zaburzeń schematu ciała. Uszkodzeniu splotu ramiennego towarzyszy także ból barku. 

Przy lżejszych uszkodzeniach splotu ramiennego wyczuwalne jest zmniejszenie czucia wraz z pogorszeniem chwytu dłoni, odrętwieniem, mrowieniem czy bólem promieniującym do barku. Aby dokładnie ocenić stopień urazu splotu ramiennego oraz podjąć odpowiedni sposób leczenia, wykonywane są rentgen, rezonans magnetyczny lub badanie EMG (elektromiografia). 

Splot ramienny – rehabilitacja urazów splotu barkowego 

Do procedur terapeutycznych stosowanych przy porażeniu splotu barkowego zaliczamy fizykoterapię (biostymulację laserową, magnetoterapię, diatermię krótkofalową, światło widzialne spolaryzowane), kinezyterapię (z dużą dbałością o niedopuszczenie do podwichnięć lub zwichnięć), hydroterapię oraz inne manualne techniki terapeutyczne czy kinesiotaping wspomagający uzyskany efekt terapii. Stosuje się także masaż oraz igłoterapię. Aby nie dochodziło do ograniczeń ruchu w stawach, zwłóknień i obrzęków, pacjent może w domu stosować temblak, wykonywać automasaż (drenaż kończyny górnej), prowadzić proste ruchy bierne kończyny, stosować termoterapię, np. w postaci ocieplacza, a także zażywać kąpieli wirowych.

Bardzo ważne jest również prawidłowe ułożenie kończyny porażonej, aby nie dopuszczać do rozciągania porażonych mięśni. Zarówno dla osób dorosłych, jak i dzieci, wskazany jest basen i regularne ćwiczenia manualne ręki, które można wpleść w zabawy, a także w czynności dnia codziennego.