Żółcień chinolinowa (E104) – właściwości i zastosowanie. Jaki ma wpływ na zdrowie?

Żółcień chinolinowa (E104) to żółty barwnik, który znalazł zastosowanie w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i kosmetycznym. Zalicza się go do tzw. szóstki z Southampton – barwników, które mogą wywoływać u dzieci nadpobudliwość. Jakie są właściwości żółcieni chinolinowej i w jakich dokładnie produktach można ją znaleźć? Jaki ma wpływ na zdrowie?

Wiadome jest, że większość z nas „je oczami”. Faktycznie, jeżeli rozejrzymy się przykładowo po straganie, na którym oferowane są nam sezonowe warzywa i owoce, ferie obecnych tam barw sprawią, że będziemy chcieli je kupić i przyrządzić z nich smakowite potrawy. Podobnie wyglądają sklepowe półki, zwłaszcza te zawierające żywność wysoce przetworzoną. Barwne są nie tylko opakowania znajdujących się tam produktów, ale także ich zawartość. Wszystko to ma sprawić, żebyśmy skusili się na nie zawsze najzdrowsze przekąski. O ile w przypadku straganu z owocami czy warzywami, wszystkie obecne w produktach barwniki powinny być pochodzenia naturalnego, o tyle w produktach wysoce przetworzonych – obok tych naturalnych – znajdziemy również barwniki syntetyczne. Jako świadomi konsumenci wiemy, że nie wszystkie stosowane w przemyśle spożywczym barwniki są powodem do dyskredytowania danego produktu. Jednak, aby taką wiedzę posiadać należy znać właściwości poszczególnych substancji. W poniższym tekście znajduje się charakterystyka jednego z barwników spożywczych – żółcieni chinolinowej (E104).   

Żółcień chinolinowa – co to za barwnik? 

Ogólnie mówiąc, żółcień chinolinowa jest żółtym barwnikiem zaliczanym do związków organicznych. W swojej strukturze zawiera ugrupowanie nazywane grupą chinolinową. W substancjach handlowych, oznaczonych jako żółcień chinolinowa, znajdziemy de facto trzy substancje chemiczne różniące się w swojej budowie ilością grup sulfonowych przyłączonych do pierścienia chinolinowego (występują cząsteczki zawierające jedną, dwie lub trzy grupy sulfonowe).

Właściwości żółcieni chinolinowej 

W stanie stałym żółcień chinolinowa jest zielonokawo-żóltym proszkiem. Ze względu na występowanie w strukturze polarnych grup sulfonowych barwnik ten jest dobrze rozpuszczalny w wodzie i daje żółte zabarwienie roztworów. Jego barwa zależy od występowania sprzężonych wiązań nienasyconych, dlatego też jej stabilność jest warunkowana występowaniem w otoczeniu chemicznym substancji, które mogą ten system zaburzyć np. czynników utleniających i redukujących, cukrów, kwasów czy niektórych soli. 

Zastosowanie barwnika E104 

Żółcień chinolinowa znalazła szerokie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu. Stosuje się ją między innymi do barwienia tkanin naturalnych i syntetycznych jak nylon, wełna czy jedwab. Jednak ważnym z punktu widzenia naszego zdrowia jest jej wykorzystanie do produkcji żywności, leków oraz kosmetyków. 

Na etykietach produktów spożywczych często zakodowana jest pod symbolem E104. Zwierają ją głównie wysoko przetworzone produkty, do których można zaliczyć: puszkowane owoce, dekoracje i masy cukiernicze, sery topione, desery (w tym smakowe przetwory mleczne), sosy, dressingi, pikle, chutney, musztardy, dżemy i marmolady, wędzone ryby i pasty rybne, paluszki surimi, gumy do żucia, napoje gazowane, aromatyzowane wina, gotowe napoje o niskiej zawartości alkoholu – drinki oraz cydry. 

W lekach i suplementach diety żółcień chinolinowa jest stosowana między innymi do barwienia otoczek tabletek, syropów, żelków witaminowych czy cukierków, lizaków i drażetek dedykowanych problemom z gardłem.  

Żółcień chinolinowa jest barwnikiem dopuszczonym do stosowania podczas produkcji wszystkich kosmetyków. Na listach składników możemy ją znaleźć pod kodem CI 47005. Używana jest jako składnik barwiący między innymi w szminkach, mydłach, pastach do zębów, środkach do pielęgnacji włosów, farbach do włosów, perfumach, a także w tuszach przeznaczonych do tatuowania.  

Szkodliwość żółcieni chinolinowej (E104) 

Badania przeprowadzone na szczurach i psach wykazały, że jedynie 3–4% porcji żółcieni chinolinowej jest absorbowane przez organizm. Oznacza to, że pozostała ilość jest wydalana w niezmienionej formie razem z odchodami. Niska absorbcja nie oznacza jednak, że jest to barwnik, który w 100% jest nieszkodliwy dla organizmu.  

Głównie u osób wrażliwych (o skłonnościach do alergii) może działać jako czynnik alergizujący – powoduje uwolnienie hormonu z naszych komórek – histaminy. W efekcie może wywoływać reakcje astmatyczne, pokrzywkę, wysypkę, zaczerwienienie skóry, nadpobudliwość, a w skrajnych przypadkach wstrząs anafilaktyczny.

E104 jest barwnikiem zaliczanym do tzw. „szóstki z Southampton”. Są to barwniki spożywcze, które – według badań przeprowadzonych w 2007 roku w Wielkiej Brytanii – połączone z konserwantem E211 (benzoesanu sodu) mogą wywoływać u dzieci nadpobudliwość. Ze względu na te kontrowersje żółcień chinolinowa została zakazana w produkcji żywności np. w Stanach Zjednoczonych, Japonii oraz w przez pewien czas w Australii. Na terenie Unii Europejskiej nadal można ją stosować, jednak każdy produkt, który zawiera ten barwnik powinien mieć na etykiecie umieszczoną informację o ewentualnym szkodliwym wpływie na aktywność i skupienie uwagi u dzieci.