Ultradźwięki – wskazania i przeciwwskazania do zabiegów z użyciem ultradźwięków. Cena, dawki, szkodliwość

Czym są ultradźwięki?

Ultradźwięki o częstotliwości blisko 1 MHz są w powszechnym zastosowaniu mniej więcej od lat 50. ubiegłego wieku. Są to fale dźwiękowe niesłyszalne da człowieka, poza tym nie różnią się swoimi właściwościami od dźwięków słyszalnych. Zabieg z wykorzystaniem takiego czynnika fizykalnego określa się mianem sonoterapii lub inaczej nadźwiękawiania. 

W czasie trwania procedury można zastosować substancję sprzęgającą lub lek w postaci maści. W tym drugim przypadku wprowadzanie środków farmakologicznych i substancji leczniczych do ustroju określa się mianem fonoforezy lub ultrafonoforezy (zamiennie spotyka się też nazwy: fonoterapia, ultrasonoterapia). Częstotliwość ultradźwięków wykorzystywanych w fizykoterapii wynosi od 0,8 do 3 MHz. 

Ultradźwięki – wskazania

Źródłem ultradźwięków wykorzystywanych w fizykoterapii jest stacjonarny aparat do ultradźwięków. Ustawienie odpowiednich parametrów, znajomość metodyki zabiegu oraz wskazań i przeciwwskazań umożliwia przeprowadzenie procedury leczniczej. Fala ultradźwiękowa jest transmitowana za pomocą głowicy ultradźwiękowej, którą umieszcza się na powierzchni nieuszkodzonej skóry. Jest to wskazane wszędzie tam, gdzie głębokie przegrzanie może przynieść istotny efekt leczniczy.

Wśród takich wskazań wymienia się:

• łagodzenie dolegliwości bólowych narządu ruchu,
• zmniejszanie skurczów mięśni,
• zapalenie kaletki maziowej,
• zespół Sudecka,
• uszkodzenia torebki stawowej,
• zapalenie ścięgien,
• nadwyrężenie mięśni,
• ułatwianie gojenia blizn (tzw. terapia blizn),
• przyspieszanie gojenia ran,
• poprawa cyrkulacji limfy.

Bardzo popularnym działaniem jest także wykorzystywanie ultradźwięków na ostrogi piętowe, co pozwala na zmniejszenie stanu zapalnego rozcięgna podeszwowego. Zabieg jest refundowany przez NFZ, a w placówkach komercyjnych jego cena to kilka/kilkanaście złotych. 

Ultradźwięki – przeciwwskazania

Niezwykle istotną kwestią są także przeciwwskazania do zabiegu ultradźwięków. Należy zaznaczyć, że mimo swoich udowodnionych naukowo efektów terapeutycznych, istnieje bardzo wiele czynników, które dyskwalifikują pacjenta z możliwości przeprowadzenia na nim procedury sonoterapii. Wśród tych najistotniejszych wymienia się:

• nowotwór złośliwy,
• rozrusznik serca oraz elektroniczne implanty w miejscu prowadzenia zabiegu,
• zaawansowana choroba naczyniowa,
• metalowe implanty w miejscu prowadzenia zabiegu,
• duże zaburzenia czucia,
• wyniszczenie organizmu,
• schorzenia o charakterze zaburzeń krzepliwości, żylaki, zakrzepica.

Ultradźwięki – szkodliwość

Zastosowanie ultradźwięków niesie za sobą bardzo wiele pozytywnych efektów leczniczych. Pomaga w walce z objawami niezliczonej ilości schorzeń i dysfunkcji narządu ruchu. Istnieje jednak pewna grupa możliwych skutków ubocznych ultradźwięków. Po serii zabiegów lub też w ich trakcie mogą pojawić się uciążliwe bóle głowy, zawroty, uszkodzenia słuchu lub zaparcia. Badania naukowe pokazują też, że długie stosowanie ultrasonoterapii może doprowadzać do zmian w postaci upośledzenia migracji leukocytów, martwicy koagulacyjnej, efektu parowania tkanek. Przemijającym efektem ubocznym może być również ból po ultradźwiękach. 

Ultradźwięki – dawki

Czy ultradźwięki są szkodliwe? Właściwe dawkowanie oraz odpowiednio zaprogramowany proces terapeutyczny powinien zminimalizować ryzyko wystąpienia efektów ubocznych. W leczeniu ultradźwiękami stosuje się pewną zasadę, jeśli chodzi o ustalanie dawki. Zgodnie z prawem Arndta–Szulca słaba dawka ma działanie pobudzające, średnia hamuje, a duża niszczy. Jednostką, w której podaje się moc ultradźwięków w rehabilitacji jest W/cm2. 

Dodatkowo ustala się tryb, w jakim będziemy nadźwiękawiać tkanki. Do tego celu służy ustalenie wartości współczynnika wypełnienia. Im jest on większy, tym bardziej odczuwalny będzie efekt cieplny, a emisja fal dźwiękowych odbywa się wówczas w trybie ciągłym. Niższa wartość takiego współczynnika to mniejsze efekty związane z ogrzewaniem tkanki i emisja fal w trybie impulsowym. 

Ultradźwięki – efekty zabiegu z użyciem ultradźwięków

Efekty terapeutyczne metody ultradźwiękowej zostały podzielone na termiczne i nietermiczne. Wśród tych pierwszych wymienia się m. in. głębokie przegrzanie tkanek, poprawę przepływu krwi oraz zmianę przepuszczalności błony komórkowej. Do efektów nietermicznych zaliczamy wzrost syntezy białek, przyspieszenie regeneracji tkanek oraz wzrost procesów proliferacji komórek. 

Generalizując, terapia ultradźwiękami służy do wspomagania procesów naprawczych i przyspieszania procesów gojenia w obrębie elementów zbudowanych z tkanki łącznej o wysokiej gęstości. Są to m. in. blizny czy struktury ścięgniste. 

Zastosowanie ultradźwięków w medycynie

Ultradźwięki zazwyczaj kojarzą się z zabiegiem wykonywanym w fizjoterapii. Mało kto wie, że w urologii także wykorzystuje się właściwości fal dźwiękowych. Mowa o zabiegu litotrypsji wykonywanym w przypadku obecności kamieni w układzie moczowym. Za pomocą tzw. litotryptora generuje się wówczas falę uderzeniową, co doprowadza do rozdrobnienia kamieni i ułatwia ich ewakuację z moczem. Ultradźwięki stosuje się także w medycynie estetycznej do zabiegów odmładzających, redukcji tkanki tłuszczowej, wykorzystując efekt kawitacji oraz procesów związanych z inicjowaniem mechanizmów naprawczych komórek. 

Infradźwięki i ultradźwięki są także wykorzystywane do innych procedur. Bardzo często w procesie dokładnego oczyszczania narzędzi laboratoryjnych oraz jako katalizator reakcji chemicznych korzysta się z ich właściwości. Proces oczyszczania odbywa się w specjalnie przygotowanych urządzeniach nazywanych łaźniami ultradźwiękowymi.