Mięsień czworoboczny (trapezius) – jakie funkcje pełni mięsień czworoboczny grzbietu?

Mięsień czworoboczny – anatomia. Jakie funkcje pełni mięsień czworoboczny grzbietu?

Mięsień czworoboczny grzbietu, z łac. trapezius, nazywany jest także mięśniem kapturowym czy trapezowym, a bardzo stara nomenklatura określała go mianem mięśnia stołowego, z łac. mensalis. Mięsień czworoboczny ma spłaszczony kształt przypominający romb lub, wg niektórych anatomów, mnisi kaptur. Zlokalizowany jest bardzo powierzchownie, w sąsiedztwie mięśni grzbietu w górnej części tułowia oraz na tylnej powierzchni szyi. Przyczepy stanowi część przyśrodkowa kresy karkowej górnej oraz guzowatość potyliczna zewnętrzna, więzadło karkowe, wyrostki kolczyste ostatniego kręgu z odcinka szyjnego oraz wszystkich kręgów piersiowych, koniec barkowy obojczyka, wyrostek barkowy i grzebień łopatki. 

Trapezius składa się z dwóch części – zstępującej i wstępującej. Pierwsza obejmuje także mięsień dźwigacz łopatki, a druga mięsień najszerszy grzbietu. Do jego funkcji należy głównie dźwiganie stawu ramiennego, np. podczas noszenia zakupów czy wzruszania ramionami w geście zwątpienia. Mięsień czworoboczny unosi tułów do góry i pozwala na przesuwania łopatki do kręgosłupa. 

Mięsień czworoboczny – przyczyny bólu mięśnia kapturowego

Ból mięśnia czworobocznego szyi może mieć różne podłoże. Pośród nich wyróżnia się nieprawidłową postawę ciała z barkami wysuniętymi do przodu – w tzw. protrakcji, co generować będzie duże napięcie oraz ból mięśnia kapturowego. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku osób pracujących dużo przed komputerem, pojawia się wówczas niekomfortowe wrażenie pieczenia, mrowienia i sztywności karku – dochodzi do nadwyrężenia mięśnia czworobocznego grzbietu. Bardzo często jest ono potęgowane poprzez wadę wzroku. Generowanie dużego napięcia przy zmniejszonej długości mięśnia czworobocznego pleców jest także domeną osób uprawiających takie sporty, jak np. dźwiganie ciężarów. 

Diagnostyka uszkodzeń mięśnia czworobocznego opiera się na wywiadzie, badaniu palpacyjnym oraz testach, w których mięsień trapezowy jest poddawany rozciąganiu oraz oporowaniu podczas wykonywania określonych ruchów. Badania obrazowe w postaci USG czy rezonansu są wykonywane w sytuacji podejrzenia rozległych uszkodzeń struktury mięśnia czworobocznego. 

Stres a mięsień czworoboczny grzbietu

Czynnikiem sprzyjającym generowaniu patologicznego napięcia w strukturze mięśnia czworobocznego jest stres. Kumulujące się pod jego wpływem napięcie prowadzi do powstawania bolesnych punktów spustowych. Sprawia to, że staje się on mocno tkliwy i bolesny podczas wykonywania ruchów. Ucisk takiego punktu generuje dolegliwości, które mogą promieniować dalej od miejsca ucisku lub mogą występować pod postacią tzw. bólów rzutowanych – czyli takich, gdzie kompresja w określonej lokalizacji wyzwala objawy w odległym miejscu. 

Wspomniane symptomy, mogące być wynikiem przewlekłego działania czynników stresowych, najczęściej występują jako ból szyi, ból karku czy ból ramion. Częstą przypadłością są także pojawiąjące się dolegliwości bólowe głowy, których podłożem również może być wzmożone napięcie mięśnia czworobocznego szyi. 

Zapalenie mięśnia czworobocznego grzbietu

Obecność cech świadczących o stanie zapalnym jest najczęściej rezultatem silnego urazu mechanicznego. Pojawia się „ucieplenie” skóry, tkliwość palpacyjna, obrzęk, ból karku, zaczerwienienie. Wówczas zaleca się bezwzględny odpoczynek: wykorzystanie pozycji leżącej jako odciążającej mięśnie kapturowe, stosowanie leków o działaniu przeciwzapalnym, w formie maści, żelów lub doustnie, oraz schładzanie co 20–30 minut, wykorzystując np. coldpack.

Zerwanie mięśnia czworobocznego grzbietu

Jedną z bardzo popularnych przyczyn uszkodzenia włókien mięśnia czworobocznego prowadzących do jego naderwania (lub rzadziej zerwania) są urazy. Działanie bardzo dużej siły, które ma miejsce podczas z pozoru niegroźnych wypadków komunikacyjnych, jest pierwszym skojarzeniem związanym z wymienionymi uszkodzeniami jego struktury. W momencie uderzenia w tył samochodu dochodzi do bardzo gwałtownego, czasami wielokrotnego szarpnięcia odcinka szyjnego oraz głowy, określanego jako whiplash, czyli uraz typu smagnięcie biczem. Wówczas może dojść do częściowego lub całkowitego przerwania włókien mięśnia czworobocznego, w zależności od sił, jakie zostały wygenerowane. Naderwanie mięśnia trapezowego będzie wymagało czasowego unieruchomienia z pomocą tzw. kołnierza Schantza oraz zabiegów i ćwiczeń, które pozwolą na optymalizację procesu gojenia i regeneracji. 

Alternatywą w naderwaniach lekkiego stopnia może okazać się zastosowanie kinesiotapingu w formie aplikacji stabilizującej i odciążającej cały odcinek szyjny. Zerwanie wymaga natomiast zespolenia chirurgicznego uszkodzonych tkanek oraz, podobnie jak w poprzednim przypadku, okresowego unieruchomienia. Jego czas może być jednak dłuższy ze względu na bardziej zaawansowany stopień uszkodzenia. Zerwanie mięśnia czworobocznego, oprócz wspomnianych działań oraz zabiegów rehabilitacyjnych sprzyjających gojeniu, może wymagać stosowania farmakologicznych środków przeciwbólowych oraz przeciwzapalnych. 

Mięsień czworoboczny – ćwiczenia 

Bardzo ważnym elementem profilaktyki bólów mięśnia czworobocznego pleców jest reedukacja w zakresie utrzymywania prawidłowej postawy ciała, robienie przerw w pracy o charakterze siedzącym, noszenie okularów korekcyjnych w przypadku wad wzroku, a także ergonomia stanowiska pracy – monitor na odpowiedniej wysokości. 

Równie istotne jest też wykonywanie ćwiczeń na mięśnie czworoboczne i rozciąganie. Przykładowa gimnastyka: siedzenie na krześle, ręce wzdłuż tułowia, głowa obrócona w stronę przeciwną do rozciąganego mięśnia, a zrotowana w jego kierunku. Następnie, przytrzymując się krawędzi krzesła ręką po stronie poddawanego rozluźnianiu mięśnia, należy powoli odchylać tułów w bok. Pojawiające się uczucie ciągnięcia informuje o zmianie kondycji tkanki. Utrzymujemy taką pozycję około 30 sekund i powtarzamy 4–5 razy. 

Wykorzystując tę samą pozycję, możemy także wykonać rozciąganie dźwigacza łopatki. Wystarczy tylko, że głowę ustawimy kierując wzrok w stronę przeciwległej w stosunku do rozciąganego mięśnia. Przykładowo, rozciągając po stronie prawej, patrzymy na lewą pachę, prawa ręka trzyma krawędź krzesła, lewa ułożona jest na prawej skroni. Następnie delikatnie naciskamy głową w lewą rękę, utrzymując napięcie przez 20–30 sekund. Potem 3–4 sekundy przerwa i powtarzamy. Takich ćwiczeń należy wykonać 4–5. Potem możemy wykorzystać ruchomość odcinka szyjnego i odtwarzać ruchy w możliwie jak najpełniejszym zakresie – skłon w przód, wyprost, skłon do jednego boku, do drugiego, rotacja głowy w prawo i w lewo. Można taką sekwencję powtórzyć 10 razy. Na koniec ustawiamy głowę prosto i w celu poprawy stabilizacji przykładamy ręką opór na czoło, z tyłu głowy i kolejno na skronie. Opór utrzymujemy 3–5 sekund i taką serię powtarzamy 5 razy. 

Jest to kompletny, przykładowy zestaw ćwiczeń na mięsień czworoboczny oraz niektóre mięśnie powierzchowne grzbietu. Jego wykonanie zajmuje kilka minut i śmiało można realizować go w przerwie w pracy. Z pewnością przyczyni się to do utrzymania mięśni grzbietu w dobrej kondycji i zmniejszy ryzyko urazów.