Czym są mięśniowo–powięziowe punkty spustowe? Przyczyny powstawania, objawy, terapia punktów spustowych

Czym są punkty spustowe?

Mięśniowo–powięziowe punkty spustowe to niewielkie, mocno wrażliwe obszary włókien mięśniowych. Można je stosunkowo łatwo odszukać palpacyjnie, są wyraźnie wyczuwalne jako niewielkie ziarenka, grudki, zgrubiałe pasma i stwardnienia. Punkty spustowe są przyczyną bólu patologicznego oraz często stanowią odpowiedź na pytanie, dlaczego bolą mięśnie. Z upływem czasu generowane przez nie napięcie obejmuje swoim zasięgiem cały mięsień. Cechą charakterystyczną jest ból rzutowany oraz promieniujący. 

Punkty spustowe – przyczyna powstawania

Etiologia powstawania miejsc spustowych może być wieloczynnikowa. Za jeden z mechanizmów powstawania bólu w tym przypadku uważa się długotrwałe poddawanie obciążeniom, co systematycznie generuje niepożądane napięcie. Podłożem może być także bezpośredni uraz oraz nieprawidłowa, wymuszona postawa ciała związana z charakterem wykonywanej pracy, a także wrodzone wady i deformacje narządu ruchu, maksymalne lub submaksymalne skurcze koncentryczne towarzyszące złym nawykom ruchowym. 

Punkty spustowe – objawy 

Dolegliwości związane z tworzeniem miejsc spustowych charakteryzuje:

• pojawianie się bólu rzutowanego podczas kompresji punktu spustowego – dolegliwości występują poza miejscem ucisku, z dala od niego,
• często pojawiające się dolegliwości mogą zaistnieć bez drażnienia punktu,
• występowanie bólu promieniującego – cechuje go przemieszczanie się w kierunku obwodowym począwszy od uciśniętego punktu,
• odczuwane dolegliwości mogą mieć charakter drętwienia, mrowienia, kłucia, palenia,
• objaw podskakiwania – oznacza to możliwość wyczucia w strukturze mięśnia pakietów włókien ze wzmożonym napięciem, drżenie pęczkowe,
• często dolegliwości wywołane przez istnienie punktów spustowych, jak np. bóle głowy będą nasilane przez kompresję takiego punktu.

Warto wspomnieć o podziale na aktywne i utajone punkty spustowe. Jedną z podstawowych różnic jest to, że w przypadku tych pierwszych dolegliwości mogą występować spontanicznie, nawet bez konieczności kompresji. W sytuacji punktu utajonego osoba zazwyczaj nie wie o jego istnieniu do momentu prowokacji objawów z użyciem nacisku. Działanie czynników mechanicznych (ekstremalne rozciąganie, urazy) oraz czynników termicznych (nadmierny chłód) może wywoływać przeistaczanie punktu spustowego utajonego w aktywny. 

Punkty spustowe – mapa. W których mięśniach powstają punkty spustowe?

Bardzo ważna jest znajomość anatomii mięśni i wiedza na temat lokalizacji dolegliwości mogących występować podczas drażnienia punktów spustowych, ich lokalizacji. W tym celu warto przestudiować książkę punktów spustowych. Została ona opracowana przez czołowych badaczy w tej dziedzinie – dr Janet Travell oraz dra Daivida Simonsa. Publikacja ta jest określana przez klinicystów jako niezwykle wartościowe i wyczerpujące dzieło naukowe opisujące około 150 możliwości bólu rzutowanego. Dzięki temu udało się stworzyć mapę punktów spustowych mięśni, która obecnie stanowi bazę dla wielu podręczników naukowych oraz pomoc w terapii. 

Analizując taką mapę, można wskazać kilka najbardziej charakterystycznych miejsc spustowych w obszarze danego mięśnia oraz występujących pod wpływem ich drażnienia objawów. Przykładowo punkty spustowe karku mogą generować bóle głowy, szumy uszne, oraz promieniować do ramion czy potylicy. Z kolei rozległe obszary projekcji bólowej rozchodzące się na obszar grzbietowej części ciała, niejednokrotnie przenoszące się nawet na część brzuszną, mogą być rezultatem powstałych punktów spustowych w okolicy pleców. W przypadku mięśnia piersiowego, dolegliwości to wrażliwość sutków, promieniowanie wzdłuż całej kończyny górnej, aż do palców. 

W sytuacji, gdy aktywne miejsca spustowe znajdują się po lewej stronie, pacjent może twierdzić, że ból przypomina objawy zawału mięśnia sercowego. Promieniowanie wzdłuż kończyny dolnej, topografia i charakter objawów przypominający rwę kulszową to natomiast bardzo często syndrom punktów spustowych na pośladku, oraz mięśnia gruszkowatego.

Terapia punktów spustowych. Techniki uwalniania punktów spustowych

Najprostszą formą uwalniania mięśniowo–powięziowych punktów spustowych jest leczenie uciskiem i masażem. Warunkiem skuteczności przeprowadzonej terapii jest odszukanie punktu (z wykorzystaniem palpacji), który wyzwala zdecydowanie najbardziej dokuczliwe objawy. Następnie terapeuta dokonuje tzw. kompresji ischemicznej. Ucisk miejsca spustowego utrzymywany jest do czasu ustania bólu. Po tym okresie następuje normalizacja cyrkulacji krwi oraz chłonki, co znacznie poprawia metabolizm i wpływa na rozluźnienie mięśnia. 

Równie często, jak leczenie przez uciskanie stosowane jest nakłuwanie – suche igłowanie wykorzystujące cieniutką igłę (nie wymaga to zastrzyków). Fizjoterapia wykorzystuje także aplikacje z użyciem taśm Kinesiology Taping, techniki energetyzacji mięśni (wykorzystuje się tutaj zjawisko poizometrycznej relaksacji mięśni – rozluźniania mięśnia po wcześniejszym zainicjowanym kilkunastosekundowym skurczu). Ulgę przynosi także zastosowanie techniki spray and stretch (rozciąganie mięśnia po wcześniejszym potraktowaniu jego obszaru sprayem chłodzącym lub lodem). Popularne są także różne rodzaje masażu punktów spustowych, rozluźniania mięśniowo–powięziowego oraz terapii powięzi kręgosłupa. Fizykoterapia z kolei oferuje w takiej sytuacji zabiegi wykorzystujące falę uderzeniową, czy terapię skojarzoną (jednoczesne wykorzystanie głowicy ultradźwiękowej i elektroterapii).

Punkty spustowe – ćwiczenia w domu: masaż, piłeczka tenisowa, foam rolling

W terapii punktów spustowych bardzo ważna jest profilaktyka. Warto pamiętać o zmianie niewłaściwych nawyków związanych z utrzymywaniem nieprawidłowej postawy ciała, o ergonomii stanowiska pracy. Istotny jest odpoczynek, dobra pozycja w czasie snu. 
Doskonałą formą pozwalającą na odprężenie i zrelaksowanie patologicznie napiętych mięśni są gorące kąpiele z dodatkiem olejków eterycznych (aromaterapia) czy ekstraktów borowinowych. Samodzielnie w domu powinno się wykonywać ćwiczenia rozciągające odcinka szyjnego, dobrze zadziała joga. 

Masaż z wykorzystaniem piłeczki tenisowej jest szczególnie pomocny w rozładowaniu napięcia mięśni przykręgosłupowych oraz potylicy. W tym celu najlepiej umieścić dwie piłeczki w skarpetce. Następnie, kładąc się na plecach, można podłożyć je nieco poniżej potylicy tak, aby kręgosłup znajdował się po środku. Potem, wykorzystując siłę grawitacji, pozostajemy nieruchomo przez około 5 minut – pozwala to na wstępne rozluźnienie tkanek. Dalej przystępujemy do powolnego wykonywania ruchów przeczących (ruchy do boku), przetaczając głowę po piłeczkach przez 3 minuty. Ostatni etap to stosowanie ruchów potakiwania – góra i dół, również w czasie 3 minut. Pomaga to pozbyć się punktowych bólów głowy zlokalizowanych w jednym miejscu, dolegliwości rzutowanych oraz objawów na karku. 

Często specjaliści rekomendują również wykorzystywanie foam-rollera. Rolowanie powięzi przez kilka minut z użyciem tego sprzętu jest stosowane także przez sportowców. Można tego dokonać, umieszczając roller pod łydką i następnie wspierając się na rękach, przesuwać po nim w przód i w tył. Analogicznie wykonuje się to na tylnej części uda. Pozwala to pozbyć się punktów spustowych na ciele, głównie na łydce, kolanie czy stopie.