Świerzb skóry - objawy, rozpoznanie, leczenie. Na jakich partiach skóry występuje najczęściej?

Co to jest świerzb i jaki jest okres jego wylęgania? 

Czynnikiem wywołującym jest świerzbowiec ludzki (Scaropteshominis). Pasożyty te drążą tunele w ludzkim naskórku- proces ten zazwyczaj odbywa się nocą z prędkością ok.
2-3 mm na dobę. Samica składa dziennie ok. 2-3 jaj i po kilku tygodniach ginie. Z jaj wylegają się larwy, które w ciągu kolejnych 3 tygodni ulegają przekształceniu w dojrzale osobniki, a te z kolei przedostają się na powierzchnię skóry, gdzie rozpoczyna się proces kopulacji. Ze względu na niewielkie rozmiary pasożytów (ok. 0,5 mm długości) nie jest możliwe dostrzeżenie ich gołym okiem. Okres wylęgania choroby może wynosić od 3 dni do 3 tygodni, co oznacza, że zarażona osoba może nie mieć żadnych objawów ani zmian skórnych, a stanowi źródło zarażenia dla innych osób.

Do zakażenia świerzbem dochodzi drogą bezpośredniego kontaktu z zarażoną osobą (np. podczas stosunku płciowego) lub za pośrednictwem ubrań, pościeli czy przedmiotów, których dotykał zarażony. Szacuje się, że świerzbowce nie mogą przeżyć dłużej niż 3-4 dni poza skórą człowieka, dlatego takie rzeczy jak np. bielizna, ubrania czy też pościel osoby zarażonej nie powinny być używane przez okres co najmniej 7 dni.

Czynniki sprzyjające zakażeniu świerzbowcem ludzkim

• stany obniżonej odporności (np. zakażenie wirusem HIV, przyjmowanie leków immunosupresyjnych)
• stany wyniszczenia fizycznego
• choroby psychiczne
• zamknięte skupiska ludzi, takie jak domy opieki społecznej, szkoły, szpitale
• niski status socjoekonimiczny (zakażenie w takich warunkach szerzy się łatwiej i szybciej)

Objawy świerzbu

Dominującym objawem jest silny, rozległy świąd skóry, który zazwyczaj oszczędza głowę i szyję, nasila się natomiast w godzinach wieczornych oraz w nocy. Dzieje się tak dlatego, że pod wpływem rozgrzania ciała w ciepłej kąpieli i pościeli dochodzi do uaktywnienia się świerzbowców. Często świąd skóry jest tak silny, że utrudnia zasypianie.
Okres trwania tej choroby zależy od nasilenia świerzbu.

W wyniku drapania i pocierania  powstają na skórze przeczosy (linijnie układające się ślady po drapaniu) i nadżerki (powierzchowne ubytki naskórka), a także może dojść do wtórnych zakażeń bakteryjnych w obrębie zmian skórnych. Ponadto występują zazwyczaj grudki obrzękowe oraz pęcherzyki. U niemowląt i małych dzieci oprócz grudek częściej występują zmiany o typie pęcherzyków i krostek- zwłaszcza w obrębie dłoni i stóp.

Świerzb skóry - na jakich partiach występuje najczęściej?

• palce rąk (zwłaszcza ich boczna powierzchnia),
• okolice nadgarstków,
• fałdy i zgięcia skórne,
• okolice pępka,
• okolice brodawek sutkowych u kobiet,
• pośladki,
• okolice płciowe u mężczyzn (na skórze prącia i moszny nierzadko stwierdza się zmiany o typie rumieniowych grudek czy nawet guzków),
• dłonie i podeszwy stóp (zajęcie tej okolicy jest charakterystyczne u małych dzieci i niemowląt, ponadto może u nich czasami dochodzić do zajęcia głowy i szyi).

Na bocznych powierzchniach palców rąk można stwierdzić tzw. nory świerzbowcowe, czyli wydrążone przez samice tunele w naskórku, które widoczne są jako linijne lub pofalowane prążki koloru skóry prawidłowej o długości od kilku do kilkunastu milimetrów. Świerzbowce oprócz składania jaj, pozostawiają w miejscu bytowania również swoje odchody, które  także mogą wywoływać reakcję alergiczną i nasilać zarówno świąd jak i powstawanie zmian skórnych.

Jedną z odmian świerzbu o ciężkim przebiegu jest świerzb norweski. Jego nazwa pochodzi od pierwszego opisu pochodzącego z Norwegii. Częściej występuje u osób starszych cierpiących na choroby psychicznie oraz ze znacznie upośledzoną odpornością. Charakteryzuje się obecnością grubych, nawarstwionych strupów oraz nadmiernie zrogowaciałych zmian. Mogą również pojawić się wykwity brodawkowate, które najczęściej lokalizują się na rękach i stopach. Na skórze twarzy, szyi, owłosionej skórze głowy i tułowia występują zazwyczaj zmiany rumieniowo-złuszczające.

Leczenie świerzbu

Lekiem z wyboru jest permetryna w kremie. Lek nakłada się równomiernie na całe ciało (w tym również na szyję, kark, dłonie, podeszwy stóp, okolice podpaznokciowe rąk i stóp, okolicę narządów płciowych, szparę międzypośladkową) raz dziennie (zazwyczaj wieczorem po uprzedniej kąpieli) i pozostawia na ok. 8-12 godzin. W tym czasie pacjent nie powinien się myć ani kąpać. Jeżeli w ciągu tych 8-12 godzin umyje ręce lub inne okolice ciała, powinien ponownie nałożyć krem na umyte miejsca. Po upływie tego czasu lek zmywa się z powierzchni skóry. W razie utrzymywania się objawów chorobowych kurację zaleca się powtórzyć po ok. tygodniu. Poza tym w leczeniu świerzbu można zastosować pastę siarkową, benzoesan benzylu oraz doustną iwermektynę.

Czasami lekarz może przepisać dodatkowo leki przeciwhistaminowe, zewnętrzne preparaty steroidowe lub krotamiton- głównie w celu złagodzenia świądu skóry, jednak należy podkreślić, że krotamiton poza działaniem przeciwświądowym nie działa przeciwko pasożytom świerzbowca. W przypadku zmian wtórnie zakażonych bakteryjnie stosuje się w określonych przypadkach antybiotykoterapię. Po zastosowanym leczeniu przeciwświerzbowcowym skóra może być przesuszona i podrażniona, co może objawiać się -mimo skutecznego leczenia- jej dalszym świądem. Należy starać się poinformować pacjenta o tym, że jest to stan przejściowy, a po zakończonej kuracji zastosować odpowiednie emolienty.

Niezwykle istotne w walce ze świerzbem są również dodatkowe działania, które zmniejszają ryzyko ponownego zarażenia, mianowicie:

• Po zakończonej terapii należy zmienić bieliznę, ubrania, pościel, ręczniki i wyprać je razem z odzieżą używaną w ciągu ostatnich kilku dni w wysokiej temperaturze, następnie wyprasować gorącym żelazkiem i nie używać uprzednio noszonej bielizny oraz odzieży przez okres ok. 2-3 tygodni.
• Należy dokładnie odkurzyć wszystkie tapicerowane meble w domu, dywany, podłogi, materace, tapicerkę samochodową itp.
• Rzeczy nieprzeznaczone do prania umieścić w dużym, szczelnie zamkniętym plastikowym worku i tak przetrzymywać je przez co najmniej tygodnia, a następnie po upływnie tego czasu dokładnie wytrzepać, w miarę możliwości wyczyścić lub oddać do czyszczenia (np. do pralni chemicznej)

Rozpoznanie lekarz ustala na podstawie wywiadu oraz badania. Czasami w trakcie badania przedmiotowego udaje się zauważyć obecność wyżej opisanych charakterystycznych nor świerzbowcowych. W przypadkach wątpliwych lekarz dermatolog może zlecić wykonanie badania zeskrobin naskórka (za pomocą igły lub skalpela), które następnie ogląda się pod mikroskopem w celu uwidocznienia pasożyta.