Bazylia azjatycka (Tulasi) – właściwości, zastosowanie i bezpieczne stosowanie krok po kroku

Bazylia azjatycka (łac. Ocimum tenuiflorum, ang. Tulasi) to niewielka bylina o formie drobnej krzewinki, naturalnie występująca w rejonie Południowo-Wschodniej Azji oraz Malezji. Roślina ta należy do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Jej naturalnym środowiskiem jest tropikalny klimat Półwyspu Indyjskiego, choć w sprzyjających warunkach możliwa jest również jej uprawa w strefie umiarkowanej. Do prawidłowego wzrostu Tulasi wymaga wilgotnej gleby, dobrze nasłonecznionego stanowiska oraz regularnego przycinania pędów, co sprzyja silniejszemu rozkrzewianiu. Roślina znana jest także jako tulasi lub bazylia święta i pełni wyjątkową rolę w hinduizmie, gdzie uznawana jest za jedną z najważniejszych roślin sakralnych.

Bazylia azjatycka to drobny krzew osiągający zwykle około 1 metra wysokości. Jej łodyga jest prosta i pokryta drobnymi włoskami gruczołowatymi. Liście, o jajowatym kształcie i lekko ząbkowanych brzegach, mają najczęściej barwę zieloną, rzadziej purpurową. Kwiaty Tulasi tworzą charakterystyczne purpurowe kwiatostany umieszczone na szczytach pędów, natomiast owocem jest niewielka torebka.

Surowcem zielarskim pozyskiwanym z bazylii azjatyckiej jest jej ziele – Herba Ocimi tenuiflori. Wykorzystuje się je przede wszystkim do produkcji olejku eterycznego, a także w formie suszu. Obie te postaci znajdują zastosowanie w celach leczniczych, religijnych oraz kulinarnych.

Bazylia azjatycka jest w Europie znacznie mniej rozpowszechniona niż bazylia pospolita, jednak w krajach Dalekiego Wschodu ta różnica stopniowo zanika. W Indiach i Chinach Tulasi odgrywa kluczową rolę w wielu obrzędach religijnych, a jednocześnie ceniona jest jako aromatyczna przyprawa. Jej liście wykorzystuje się nie tylko w kuchni azjatyckiej, lecz także w śródziemnomorskiej i włoskiej, gdzie nadają potrawom charakterystyczny, intensywny smak.

Wyciągi, olejek eteryczny oraz suszone liście Tulasi od wieków polecano w Ajurwedzie – tradycyjnej medycynie indyjskiej. Preparaty sporządzane z ziela bazylii stosowano w terapii licznych schorzeń, takich jak:

• choroby sercowo-naczyniowe,

• astma,

• zaburzenia trawienne,

• stany zapalne kości i stawów,

• problemy dermatologiczne.

Warto podkreślić, że w przypadku wielu z tych dolegliwości wyciągi z Tulasi pełniły głównie funkcję wspomagającą. Jednak połączenie jej właściwości prozdrowotnych oraz ogromnego znaczenia religijnego sprawiło, że z czasem jej rola stawała się coraz bardziej istotna.

Współcześnie liczne badania naukowe potwierdzają aktywność farmakologiczną Tulasi, opisywaną od stuleci przez tradycyjną medycynę Dalekiego Wschodu. Aktualne doniesienia wskazują, że olejek eteryczny oraz suche ekstrakty z bazylii azjatyckiej mogą działać jak adaptogeny – substancje zwiększające odporność na stres i wspierające utrzymanie równowagi biochemicznej organizmu. Preparaty z ziela Tulasi stosuje się m.in. w celu redukcji stresu, poprawy funkcji poznawczych oraz obniżenia poziomu cholesterolu we krwi.

W hinduizmie Tulasi jest uosobieniem żony boga Wisznu. Jej związek z tą postacią wyjaśnia hinduistyczna legenda o Tulasi Dewi, córce króla Kedera, która zakochała się w Krysznie, czym wywołała gniew Radhy – jego oblubienicy. Radha nałożyła na nią klątwę, a roślina stała się symbolem oddania i czystości duchowej. Z tego powodu bazylii azjatyckiej przypisuje się liczne właściwości mistyczne – według religijnych obrzędów Tulasi ma odpędzać złe duchy, przynosić pomyślność domowi, w którym rośnie, oraz pomagać ludziom zbliżyć się do ideału bogini, którą symbolizuje.

Ziele bazylii azjatyckiej jest przede wszystkim bogatym źródłem aromatycznego olejku eterycznego, w składzie którego zidentyfikowano między innymi eugenol, metyloeugenol, β-kariofilen, α-kariofilen, bisabolol, linalol, eukaliptol oraz metylochawikol. Ponadto, w surowcu potwierdzono również obecność flawonoidów, takich jak apigenina i luteolina, saponin, garbników oraz soli mineralnych. 

Mechanizm działania wyciągów z ziela bazylii azjatyckiej nie został w pełni wyjaśniony. Poprawa funkcji kognitywnych oraz zdolności poznawczych jest najczęściej wyjaśniana obecnością olejku eterycznego oraz flawonoidów. Olejek eteryczny jest również odpowiedzialny za szereg działań antyseptycznych, do których zaliczamy:

• działanie przeciwbakteryjne;
• właściwości przeciwgrzybicze;
• działanie przeciwwirusowe.

Badania potwierdziły, że składniki czynne bazylii świętej mogą zwiększać poziom neuroprzekaźników w mózgu: noradrenaliny, serotoniny i dopaminy. Wynika to najprawdopodobniej z hamowania enzymów MAO-A przez składniki olejku eterycznego i pochodne kwasu ursolowego. Wykazano, ze wyciągi wywierają efekt przeciwdepresyjny i hamują wytwarzanie kortyzolu w nadnerczach. 

Flawonoidy oraz olejek eteryczny, dzięki wpływowi antyoksydacyjnemu, mogą obniżać poziom cholesterolu oraz regulować stężenie glukozy w osoczu. Mechanizm aktywność przeciwcukrzycowej może opierać się na aktywności eugenolu, który hamując aktywność α-glukozydazy. Ponadto, badaniom podlegają obecnie immunostymulujące właściwości olejku eterycznego z ziela tulasi, które mogłyby być pomocne w zwalczaniu niektórych schorzeń układu oddechowego. Niektóre źródła wskazują również na przeciwnowotworowe znaczenie wyciągów, jednak temat ten wymaga nadal dalszych badań. 
Garbniki oraz olejek eteryczny wywierają również wpływ na układ pokarmowy, zmniejszając ryzyko wzdęć oraz łagodząc występowanie biegunek. 

Suszone ziele bazylii azjatyckiej jest chętnie wykorzystywane w kuchni śródziemnomorskiej oraz włoskiej służąc za doskonałą i aromatyczną przyprawę. 

Wysuszone ziele może być również przygotowywane w postaci naparu. W tym celu zalecane jest zalanie łyżki suszonego ziela szklanką gorącej wody i zaparzanie go pod przykryciem przez około 30 minut. Tak przygotowany napar można spożywać kilka razy dziennie. 

Ekstrakty z ziela bazylii azjatyckiej występują również w postaci suplementów diety oraz wyrobów medycznych zarejestrowanych na rynku polskim. Podczas ich stosowania należy zawsze kierować się zaleceniami producenta i nie przekraczać dziennych dawek maksymalnych przez niego rekomendowanych. 

Olejek eteryczny lub wyciągi z ziela występują również w składzie niektórych preparatów kosmetycznych. Są one chętnie stosowane ze względu na swoje właściwości przeciwdrobnoustrojowe oraz antyoksydacyjne. 

W opisywanych interakcjach wskazuje się na możliwość synergii działania z kofeiną i nasilenie efektu stymulującego na OUN. Synergię obserwowano również z lekami i ziołami wykrztuśnymi. Połączenie z enalaprilem, kaptoprilem i spironolaktonem skutkowało wzrostem stężenia potasu. Nie można wykluczyć osłabienia działania leków neutralizujących sok żołądkowy.

Nie zaleca się łączenia bazylii świętej z lekami przeciwdepresyjnymi i uspokajającymi.

Wyciągi z ziela bazylii azjatyckiej mogą spowodować podrażnienie przewodu pokarmowego objawiające się nudnościami, biegunką oraz niestrawnością. Ostrożność powinni zachować pacjenci cierpiący na schorzenia wątroby, gdyż przypuszczalnie metylochawikol i metyloeugenol wykazują podobieństwo strukturalne do kancerogennych w stosunku do wątroby fenylopropanoidów.

Ponadto, ze względu na brak badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania suplementów z tulasi w składzie zalecane jest przerwanie suplementacji w okresie ciąży. 

Przeciwwskazaniem do stosowania bazylii świętej są ciężkie stany depresyjne, padaczka, choroba Parkinsona oraz zaburzenia psychiczne.