Garcinia cambogia – czy pomoże na odchudzanie?

Tamaryndowiec malabarski to ceniona na całym świecie roślina uprawna, której plantacje znajdują się głównie w południowej części Azji oraz w Afryce. Uprawa tej rośliny ma na celu pozyskanie jej charakterystycznych owoców, wykorzystywanych zarówno w produkcji suplementów diety, jak i jako przyprawa w tradycyjnych potrawach. Ponadto, w odpowiednich warunkach, sadzonki tamaryndowca są stosowane jako egzotyczne rośliny ozdobne.

W medycynie ludowej Dalekiego Wschodu owoce tamaryndowca malabarskiego były używane do łagodzenia dolegliwości układu pokarmowego oraz w leczeniu chorób pasożytniczych. W niektórych przypadkach stosowano je również zewnętrznie jako środek przeciwzapalny i przeciwbólowy. W tradycyjnej kuchni azjatyckiej owoce tej rośliny pełnią rolę przyprawy do potraw rybnych i owoców morza, a z jej nasion wytwarza się pastę kulinarną.

Obecnie ekstrakty z owoców tamaryndowca są składnikiem licznych suplementów diety, szczególnie tych stosowanych w celu redukcji masy ciała. Jednak skuteczność tych preparatów w walce z otyłością nie została jednoznacznie potwierdzona. Niektóre badania wskazywały na niewielki, kilkuprocentowy spadek masy ciała w porównaniu do grupy placebo, jednak wyniki te nie są wystarczająco spójne, by można było uznać je za jednoznaczne dowody na skuteczność ekstraktu. Naukowcy podkreślają, że efektywność stosowania preparatów z tamaryndowca może być uzależniona od czynników genetycznych, dawki i jakości ekstraktu, a także od stylu życia pacjenta podczas kuracji.

Według legendy właściwości odchudzające tamaryndowca malabarskiego zostały przypadkowo odkryte podczas morskich podróży. W dawnych czasach transport zwierząt hodowlanych statkami trwał tygodniami, a ich dieta była monotonna. Niektóre relacje sugerują, że marynarze zauważyli ubytki masy ciała u zwierząt, których pożywienie zawierało owoce tamaryndowca. Choć historia ta bywa przytaczana jako anegdota, należy traktować ją z dystansem, ponieważ spadek masy ciała mógł wynikać z trudnych warunków podróży i ograniczonej podaży pożywienia.

Tamaryndowiec malabarski (Garcinia gummi-gutta), znany również jako Garcinia cambogia czy Malabar Tamarind, to niewielkie, wiecznie zielone drzewo należące do rodziny kluzjowatych (Clusiaceae). Naturalnie występuje w regionach Azji Południowej, takich jak Indie, Nepal i Sri Lanka, a także w Indonezji. Został również wprowadzony do innych obszarów Azji Południowo-Wschodniej, w tym do Chin, Malezji i Filipin.

Morfologia

Tamaryndowiec malabarski osiąga wysokość od 4 do 6 metrów, tworząc zwartą, zaokrągloną koronę. Liście są eliptyczne, całobrzegie i błyszczące. Kwiaty, osadzone w kątach liści, są siedzące i jednopłciowe. Roślina jest dwupienna, co oznacza, że kwiaty męskie i żeńskie występują na oddzielnych osobnikach. Kwiaty mają żółtawą lub lekko czerwonawą barwę i zebrane są w grona liczące od kilku do kilkunastu kwiatów, choć mogą występować również pojedynczo. Owoce są kuliste lub lekko spłaszczone, przypominające małe dynie, o średnicy około 5–7 centymetrów. W miarę dojrzewania zmieniają kolor z zielonego na żółty lub czerwony. Wewnątrz owocu znajduje się miękki, biały miąższ oraz od sześciu do ośmiu nasion. 

Siedlisko i uprawa

Gatunek ten preferuje nizinne lasy tropikalne i subtropikalne, gdzie panują wysokie temperatury oraz duża wilgotność. Występuje głównie w lasach półzimozielonych i wiecznie zielonych południowo-zachodnich Indii. Jest uprawiany w południowych częściach Azji oraz w Afryce. Chociaż tamaryndowiec malabarski wymaga specyficznych warunków klimatycznych, czasami jest uprawiany w warunkach domowych w innych regionach, w tym w Europie, jednak jego hodowla poza naturalnym środowiskiem jest trudna i rzadko spotykana.

Surowcem farmaceutycznym jest owoc tamaryndowca malabarskiego (Garciniae cambogiae fructus), którego skórka jest bogata w kwas hydroksycytrynowy (HCA).

Ekstrakty z owoców tamaryndowca zawierają w swoim składzie kwas hydroksycytrynowy, który jest głównym składnikiem farmakologicznie czynnym wyciągów. Ponadto, w składzie wyciągów zidentyfikowano również ryboflawinę, tiaminę, niacynę, minerały oraz związki należące do grupy polifenoli, takie jak garcinol będący pochodną benzofenonu. Oprócz niego, w ekstraktach występują również liczne flawonoidy, ksantony i kwasy fenolowe.

Antyoksydacyjne działanie wyciągów z owoców tamaryndowca jest związane z występującymi w ich składzie polifenolami. Badania wykazały, że garcinol może skutecznie zmiatać rodnik metylowy, rodnik hydroksylowy oraz anionorodnik ponadtlenkowy. Owoc tamaryndowca jest jednak wykorzystywany głównie ze względu na jego potencjalne działanie odchudzające. Kwas hydroksycytrynowy, występujący w składzie owoców, hamuje aktywność liazy cytrynianowej, która odpowiada za przekształcanie cząsteczek węglowodanów w wolne kwasy tłuszczowe. Efekt ten może częściowo odpowiadać za zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej u przyjmujących suplement pacjentów. Innym mechanizmem wpływającym na proces tworzenia tkanki tłuszczowej jest wpływ kwasu hydroksycytrynowego na produkcję serotoniny – neuroprzekaźnika układu nerwowego wpływającego na uczucie sytości. Brak badań potwierdzających ostatecznie skuteczność działania odchudzającego, jednak opisane mechanizmy sugerują, że kwas hydroksycytrynowy może prowadzić do redukcji masy ciała i zmniejszenia stężenia cholesterolu w osoczu.

W przypadku wykorzystania wyciągów z tamaryndowca w kosmetykach znaczenie dla jego aktywności mają przede wszystkim właściwości antyoksydacyjne, które znalazły zastosowanie w kremach przeciwzmarszczkowych oraz balsamach odżywczych i lotionach wygładzających. 

Na rynku dostępnych jest wiele suplementów diety zawierających ekstrakty z tamaryndowca malabarskiego (Garcinia cambogia), jednak ich skład i zawartość substancji czynnych mogą się znacznie różnić. Obecnie brak jednoznacznych badań wskazujących na optymalną i skuteczną dawkę ekstraktu z owoców tej rośliny w kontekście korzyści zdrowotnych.

Podczas stosowania suplementów diety dostępnych na polskim rynku istotne jest przestrzeganie zaleceń producenta, ponieważ nadmierna suplementacja może wiązać się z działaniami niepożądanymi. W większości przypadków zalecana dawka ekstraktu z owoców Garcinia cambogia mieści się w szerokim zakresie – od 30 mg do 1000 mg na dobę. Niektóre badania oceniały bezpieczeństwo stosowania wyższych dawek, sięgających nawet 2800 mg kwasu hydroksycytrynowego (HCA) dziennie, jednak ich długoterminowe skutki nie zostały dostatecznie zbadane.

Jakość suplementów diety z Garcinia cambogia jest kluczowym czynnikiem wpływającym na ich skuteczność i bezpieczeństwo. Preparaty wyższej jakości powinny zawierać standaryzowaną ilość kwasu hydroksycytrynowego, który jest głównym składnikiem aktywnym ekstraktu. Zaleca się wybór produktów posiadających certyfikaty jakości oraz badania potwierdzające ich skład, co może zmniejszyć ryzyko zanieczyszczeń lub obecności niepożądanych substancji.

Przed rozpoczęciem suplementacji warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, szczególnie w przypadku osób przyjmujących inne leki, mających schorzenia metaboliczne lub problemy z wątrobą, gdyż Garcinia cambogia może wpływać na metabolizm niektórych substancji i wiązać się z potencjalnymi interakcjami farmakologicznymi.

Badania naukowe wskazują na potencjalne interakcje tego suplementu z niektórymi lekami oraz możliwe działania niepożądane.

Leki przeciwdepresyjne (SSRI): Garcinia cambogia może zwiększać poziom serotoniny w mózgu, co w połączeniu z selektywnymi inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) może prowadzić do groźnego zespołu serotoninowego, charakteryzującego się m.in. objawami takimi jak niepokój, dezorientacja, przyspieszone tętno i nadciśnienie. Podobny efekt może wywołać jednoczesne stosowanie tamaryndowca z lekami zawierającymi tramadol.

Leki hepatotoksyczne: Istnieją doniesienia o przypadkach uszkodzenia wątroby związanych z przyjmowaniem Garcinia cambogia, zwłaszcza w połączeniu z innymi substancjami. Ryzyko uszkodzenia wątroby może zwiększać się na przykład podczas łączenia suplementów z paracetamolem, amiodaronem, metotreksatem, tamoksyfenem, fluorouracylem oraz alkaloidami pirolizydynowymi obecnymi w niektórych roślinach. 

Leki przeciwcukrzycowe: Garcinia cambogia może wpływać na poziom cukru we krwi, co w połączeniu z lekami przeciwcukrzycowymi może prowadzić do hipoglikemii. 

Suplementy zawierające ekstrakty z tamaryndowca malabarskiego są uznawane za stosunkowo bezpieczne, choć ich stosowanie może powodować łagodne dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak nudności czy biegunka.

Istnieją jednak doniesienia o przypadkach uszkodzenia wątroby, w tym zapalenia oraz ostrej niewydolności wątroby, które wiązano z suplementami zawierającymi ekstrakt z Garcinia cambogia.

Głównym składnikiem aktywnym tej rośliny jest kwas hydroksycytrynowy (HCA), który według niektórych badań może wykazywać działanie hepatotoksyczne, zwłaszcza przy długotrwałym stosowaniu lub w połączeniu z innymi substancjami obecnymi w suplementach diety.

Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) oraz inne organizacje medyczne odnotowały przypadki poważnych problemów z wątrobą u osób stosujących suplementy z Garcinia cambogia, co doprowadziło do ich wycofania z rynku w niektórych krajach.