Hipotonia ortostatyczna – co to jest?

Wielu pacjentów w szczególności w podeszłym wieku zadaje sobie pytanie: co to jest hipotonia ortostatyczna? Krótko mówiąc, jest to spadek ciśnienia krwi przy szybkiej zmianie pozycji z leżącej bądź siedzącej na stojącą, w wyniku którego może dojść nawet do zasłabnięć lub omdleń. Szczególnie jest ona charakterystyczna dla osób w podeszłym wieku.

Hipotonia ortostatyczna – co to jest?

Hipotonię ortostatyczną definiuje się jako spadek ciśnienia o co najmniej 20 mm Hg lub ciśnienia rozkurczowego o co najmniej 10 mm Hg w ciągu 3 minut po przyjęciu pozycji stojącej. Jest to objaw zaburzeń adaptacyjnych układu krążenia w trakcie zmiany pozycji. Bardzo często towarzyszy jej również współistniejące nadciśnienie w pozycji leżącej oraz poposiłkowe spadki ciśnienia tętniczego. Hipotonia ortostatyczna u osób starszych pojawia się zdecydowanie najczęściej. Szacuje się, że nawet około 30% osób w wieku powyżej 65 lat zmaga się z tą przypadłością. Stwierdza się także dodatnią korelację pomiędzy wiekiem, a nasileniem dolegliwości.

Hipotonia ortostatyczna – patogeneza

W pozycji leżącej rozkład krwi w organizmie jest równomierny, zaś gdy zmieniamy pozycję na stojącą w wyniku działania sił grawitacji, dochodzi do gromadzenia się krwi w dolnych partiach ciała. Fizjologicznie obecne są mechanizmy adaptacyjne, które odpowiadają za redystrybucję krwi w pozycji stojącej oraz zapewnienie ciśnienia krwi na prawidłowym poziomie, które gwarantuje odpowiedni dopływ krwi do serca oraz mózgu. Do mechanizmów kompensacyjnych zaliczamy:

• aktywację układu autonomicznego, głównie części współczulnej,
• regulację hormonalną polegającą na wzroście aktywności układu adrenergicznego (zwiększenie wydzielania adrenaliny oraz noradrenaliny), układu renina-angiotensyna-aldosteron oraz nasileniu wydzielania wazopresyny.

Hipotonia ortostatyczna – przyczyny

Do głównych przyczyn występowania hipotonii ortostatycznej zaliczamy:

• podeszły wiek ,
• ciążę,
• długotrwałe unieruchomienie,
• pierwotną niewydolność autonomiczną najczęściej w przebiegu choroby Parkinsona czy zaniku układowego,
• wtórną niewydolność autonomiczną w przebiegu cukrzycy (ok. 8% pacjentów z cukrzycą), amyloidozy, porfirii, niewydolności nadnerczy, guza chromochłonnego nadnerczy, pierwotnego hiperaldosteronizmu czy zaburzeń elektrolitowych,
• działanie leków w szczególności leków moczopędnych (hydrochlorotiazyd, furosemid, inhibitory konwertazy angiotensyny - najczęściej lisinopril) i rozszerzających naczynia (alfa-blokerów-terazosyna), ale również  trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych czy trazodonu.

Hipotonia ortostatyczna u młodzieży i dorosłych może być również wywołana nadużywaniem alkoholu.

Hipotonia ortostatyczna – objawy

W pierwszym okresie często występuje postać klinicznie bezobjawowa. Często pierwszymi objawami, jakie się pojawiają są poposiłkowa hipotonia ortostatyczna, zwłaszcza po daniach obfitych w węglowodany, czy ta występująca po wysiłku fizycznym, w wyniku którego rośnie temperatura ciała. Z biegiem czasu pojawiają się zawroty głowy obecne po pionizacji szczególnie nasilone rano. Do pozostałych objawów zaliczamy:

• osłabienie,
• przewlekłe zmęczenie,
• bóle głowy,
• nudności,
• zaburzenia widzenia,
• duszność,
• bóle dławicowe,
• omdlenia z utratą przytomności - bardziej zaawansowana postać.

Hipotonia ortostatyczna – diagnostyka

W hipotonii ortostatycznej rozpoznanie możemy postawić na podstawie wyników specjalistycznych testów. Wykonywane w trakcie diagnostyki hipotonii ortostatycznej testy to:

1. próba pionizacyjna

Pacjent przebywa 10 minut w pozycji leżącej, w której dokonuje się pierwszego pomiaru ciśnienia. Następnie pionizuje się pacjenta do pozycji stojącej, w której pozostaje na 3 minuty. W tracie tych trzech minut mierzymy co minutę ciśnienie krwi pacjenta.

Dodatni wynik testu - spadek ciśnienia skurczowego o min. 20 mmHg lub ciśnienia rozkurczowego o min. 10 mmHg bądź wartość ciśnienia skurczowego poniżej 90 mmHg ze współwystępującymi objawami hipotonii.

2. test pochyleniowy

EKG, tętno oraz ciśnienie krwi monitorowane jest przez cały test w sposób ciągły. Do badania wykorzystuje się specjalny stół pionizujący z podpórką na nogi. Na początku pacjent spędza kilkanaście minut w pozycji leżącej, a następnie stół pochylany jest do kąta 60-80 stopni. U pacjentów, u których nie zaobserwowano objawów po przechyleniu stołu, można wykonać farmakologiczną próbę prowokacyjną polegającą na podaniu leków wpływających na aktywność układu krążenia.

Hipotonia ortostatyczna – jak leczyć?

W leczeniu hipotonii ortostatycznej główny nacisk kładzie się na metody niefarmakologiczne. Zaleca się pacjentom:

• szczególną ostrożność w trakcie zmiany pozycji w gorących pomieszczeniach czy po obfitych posiłkach,
• siedzenie ze skrzyżowanymi nogami,
• stosowanie opaski brzusznej z uciskiem 15-20 mmHg,
• wypicie dwóch szklanek zimnej wody przed wstaniem,
• zwiększenie spożycia soli kuchennej w diecie,
• sen w pozycji z lekko uniesioną górną połową ciała,
• aktywność fizyczną np. pływanie,
• zmniejszenie dawek lub odstawienie leków mogących wywołać hipotonię.

W hipotonii ortostatycznej leczenie farmakologiczne stosuje się dopiero gdy nieskuteczne są metody niefarmakologiczne. Stosowane w hipotonii ortostatycznej leki to sympatykomimetyki, takie jak etylefryna, norfenefryna czy midodryna, która stosowana jest najczęściej oraz fludrokortyzon. W hipotonii ortostatycznej w chorobie Parkinsona zaleca się stosowanie ergotaminy, kofeiny czy desmopresyny.

Hipotonia ortostatyczna czy jest groźna? Hipotonia ortostatyczna – skutki

Hipotonia ortostatyczna zazwyczaj nie jest groźna, chociaż może obniżać jakość życia pacjentów. Ostatnie badania pokazują, że patrząc długoterminowo może ona zwiększać ryzyko chorób układu krążenia oraz zgonu chorego, dlatego należy pamiętać, że zawsze wystąpienie niepokojących objawów powinno skonsultować z lekarzem. Pacjenci często zastanawiają się w przypadku wystąpienia objawów hipotonii ortostatycznej, do jakiego lekarza powinni się udać na konsultacje. Najlepiej skonsultować się z kardiologiem bądź internistą, ale objawy można również zgłosić swojemu lekarzowi rodzinnemu.