Schistosomatoza (bilharcjoza) – przyczyny, objawy, leczenie

Pasożyty z rodzaju Schistosoma to małe, przecinkowate robaki, które są przywrami krwi. Mogą być przenoszone przez kontakt z wodą zanieczyszczoną ich jajami. Istnieje kilka gatunków pasożytów z rodzaju Schistosoma, w tym S. mansoni, S. haematobium i S. japonicum.

Schistosomatoza – co to za choroba? Jak dochodzi do zakażenia?

Schistosomatoza to choroba zakaźna, wywoływana przez pasożyty z rodzaju Schistosoma. Pasożyty te mogą być przenoszone przez kontakt z wodą, w której znajdują się ich jaja. 

Ludzie ze schistosomatozą wydalają jaja z moczem oraz kałem. Larwy (miracidium) po wykluciu zarażają wodne ślimaki, które są ich żywicielem pośrednim. W ślimakach dochodzi do przekształcenia się larw w sporocysty, które osadzają się w wątrobie i trzustce mięczaka, a następnie w cerkarie (stadium larwalne u przywr), które opuszczają ślimaka i przechodzą do wody celem znalezienia żywiciela ostatecznego – człowieka. Do organizmu człowieka dostają się przez skórę, gdzie w naczyniach krwionośnych zmieniają się w schistosomule i wędrują do płuc, serca oraz wątroby. Tam osiągają dojrzałość, rozmnażają się i po przejściu do pęcherza moczowego wytwarzają jaja. Jaja są wydalane razem z moczem i odchodami, a proces się powtarza.

Objawy schistosomatozy

Schistosomatoza może przebiegać bezobjawowo. Jeśli jednak choroba przebiega objawowo, wówczas można zauważyć szereg bardzo różnych symptomów. Zależy to od tego, który gatunek pasożyta wywołał chorobę, a także w którym organie człowieka się rozwija. Pierwsze objawy układowe pojawiają się przeważnie do 5 lat od infekcji.

W pierwszym etapie (okres inwazyjny, gdy dochodzi do wnikania cerkarii z wody przez skórę) występują głównie objawy miejscowe, takie jak świąd skóry czy „wysypka pływaków”, które pojawiają się w ciągu 2 godzin od kontaktu z pasożytami.

Drugi etap (okres ostrej toksemii, gdy organizm walczy z obcymi białkami) to czas, gdy pasożyty dojrzewają w żyłach wątroby i jelit.

Do wspólnych objawów, które mogą wystąpić u osób cierpiących na schistosomatozę, zaliczono:

• powiększenie wątroby i śledziony,
• gorączkę z dreszczami,
• utratę masy ciała,
• kaszel,
• biegunkę.

Trzeci etap (okres składania jaj w drogach moczowych i pokarmowych celem infekowania innych) objawia się stanami zapalnymi dróg moczowych oraz tworzeniem się polipów i blizn.

W czwartym etapie schistosomatoza może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie pęcherza i cewki moczowej (wywołane przez Schistosoma haematobium), nadciśnienie płucne (wywołane przez Schistosoma mansoni oraz japonicum), nadciśnienie w żyle wrotnej wraz z krwawieniami z przewodu pokarmowego (wywołane przez Schistosoma mansoni oraz japonicum) czy choroba ziarniniakowa mózgu (wywołana przez Schistosoma japonicum).

Schistosomatoza – diagnostyka i leczenie

Diagnostyką i leczeniem chorób pasożytniczych (takich jak schistosomatoza) zajmuje się lekarz chorób zakaźnych lub chorób tropikalnych. Przeprowadzi on wnikliwy wywiad oraz badanie przedmiotowe, które będą miały na celu rozpoznanie choroby, czynnika zakaźnego oraz tego, jak mógł dostać się do organizmu pacjenta.

Proces diagnostyczny schistosomatozy może obejmować bezpośrednią ocenę mikroskopową kału, aby sprawdzić obecność jaj pasożytów (w przypadku niewielkiej inwazji jest ona poprzedzona zagęszczaniem kału). Lekarz może również zlecić badanie krwi (obecność przeciwciał przeciw pasożytom) lub moczu w celu wykrycia pasożytów i ich produktów metabolicznych. Wykorzystuje się do tego celu różne metody molekularne – odczyn wiązania dopełniacza, immunofluorescencja pośrednia, hemaglutynacja pośrednia, test lateksowy, immunoelektroforeza oraz metody ELISA i Western Blot. W niektórych przypadkach może być wymagane wykonanie biopsji odbytnicy, wątroby czy pęcherza oraz badania obrazowe (rezonans magnetyczny oraz tomografia komputerowa).

Leczenie schistosomatozy polega na stosowaniu leków przeciwpasożytniczych (głównie prazykwantelu). Preparaty te są skuteczne w zabijaniu pasożytów. Mogą być przyjmowane doustnie lub podawane dożylnie. Istotne jest, aby przyjmować leki zgodnie z zaleceniami lekarza i dokończyć cały zalecany cykl leczenia po to, aby zapobiec nawrotowi choroby. Ponadto należy pamiętać, aby unikać kontaktu z wodą, w której mogą znajdować się jaja pasożytów, oraz zachowywać właściwe higieniczne nawyki, takie jak np. mycie rąk po kontakcie z wodą. Zmniejszenie ryzyka zarażenia się schistosomatozą może pomóc w zapobieganiu chorobie i jej powikłaniom. Dodatkowo stosuje się leki przeciwhistaminowe, które zmniejszają objawy skórne (wysypka i świąd skórny).

Schistosomatoza – profilaktyka

Do podstawowych zasad profilaktyki schistosomatozy zaliczymy:

• unikanie kontaktu z wodą, w której mogą znajdować się jaja pasożytów,
• zachowanie dobrych nawyków, takich jak mycie rąk przed i po jedzeniu,
• unikanie picia wody z nieznanych źródeł lub jedzenia surowych czy nieprawidłowo przygotowanych potraw,
• używanie wody innej niż tej z kranu do płukania warzyw czy owoców,
• zachowanie ostrożności podczas uprawiania sportów wodnych lub innych aktywności, które mogą prowadzić do kontaktu z wodą.

Obecnie trwają prace nad nowatorską szczepionką (w ramach projektu THESCHISTOVAC), która miałaby pomóc w zwalczaniu larw Schistosoma już na wczesnym etapie, zaraz po wniknięciu do organizmu, co zapobiegłoby chorobie.