Złamanie kości udowej – przyczyny, objawy, leczenie, rehabilitacja

Złamanie kości udowej – rodzaje

Okres starzenia organizmu człowieka niesie za sobą upośledzenie funkcji wielu narządów. Pojawiające się choroby zwyrodnieniowe, otyłość, osteoporoza, przerzuty nowotworowe czy pogorszenie sprawności fizycznej wiążą się z ryzykiem, często groźnych w skutkach upadków. Mowa tutaj o powikłaniach w postaci złamań osteoporotycznych kości udowej. Niosą one za sobą bardzo wiele implikacji i charakteryzuje je dość wysoka śmiertelność u osób w wieku podeszłym. Wśród bardzo poważnych konsekwencji wyróżnia się także możliwość uszkodzenia wielu ważnych struktur, jak okoliczne nerwy i naczynia krwionośne, zator tłuszczowy oraz infekcje bakteryjne. Rodzaje złamań kości udowej ustala się w oparciu o ich topografię.  

• Złamanie szyjki kości udowej i złamanie krętarzowe – dotyczy osób starszych. Złamania w obrębie struktury głowy kości udowej uznawane są za bardzo rzadkie zjawisko. Częściej obserwuje się złamania podgłowowe i przezszyjkowe – dotyczą struktury szyjki. Anatomiczna klasyfikacja podpowiada możliwość złamania przezkrętarzowego, międzykrętarzowego i podkrętarzowego w tej okolicy.  

• Złamania trzonu kości udowej – najczęściej są efektem działania sił bezpośrednich lub pośrednio doprowadzających do urazu. W pierwszym przypadku pojawia się złamanie wieloodłamowe, a w drugim spiralne. 
• Złamania obwodowego końca kości udowej – sprawiają wiele trudności w leczeniu. Są rezultatem wypadków komunikacyjnych. Często generują wiele implikacji w postaci uszkodzenia naczyń krwionośnych, struktur nerwowych oraz aparatu więzadłowego stawu kolanowego. Najczęściej konieczne jest postępowanie mocno inwazyjne w postaci operacji.                                                                                

Złamanie kości udowej – przyczyny

Wśród przyczyn podaje się czynniki osłabiające strukturę kości. Mowa tutaj o nowotworach (szpiczak mnogi), zakażeniach, niektórych chorobach dziedzicznych mogących nawet w wyniku banalnego urazu osłabionej już i tak tkanki kostnej, doprowadzić do złamania uda. Postępująca osteoporoza i osteomalacja również predysponują do tego typu urazu. Gruźlica kości, stan zapalny tkanki kostnej, choroba Pageta, niedołężność starcza, upośledzenie funkcji mięśni, osteodystrofia nerkowa to również zwiększone ryzyko złamania. Podobnie jest w przypadku długotrwałego przyjmowania leków sterydowych, upadków, wypadków komunikacyjnych, uprawiania sportu z wysokim ryzykiem kontuzji czy źle zbilansowanej diety ubogiej w wapń.  

Złamanie kości udowej u osób starszych

Złamanie kości udowej u seniorów najczęściej jest wynikiem zrzeszotnienia kości – osteoporozy. Osłabienie tkanki kostnej sprawia, że nawet na pozór niegroźny upadek, jak np. osunięcie z krzesła na podłogę, może doprowadzić do złamania kości udowej lub kości biodrowej. Szczególnie niebezpieczne jest to dla kobiet po 70. roku życia, ze względu na towarzyszącą im wtedy bardzo często, wspomnianą osteoporozę. Śmiertelność wśród osób starszych wydaje się być dość wysoka. W początkowym okresie oszacowano ją na 10%, a w raz z upływem czasu może sięgnąć nawet 52%, co zostało podkreślone w badaniach naukowych. Uwzględniając wiek, topografię urazu, mechanizm oraz schorzenia współistniejące ustala się proces postępowania leczniczego oraz plan rehabilitacji.

Złamanie kości udowej u dzieci i osób dorosłych

Najczęstszą przyczyną złamania kości udowej u dzieci i dorosłych są wypadki komunikacyjne oraz uprawianie sportów mocno ekstremalnych. Brak odpowiedniego przygotowania, zabezpieczenia, często lekkomyślność mogą być czynnikiem ryzyka tego bardzo groźnego urazu. Wówczas bardzo istotne jest udzielenia we właściwy sposób pierwszej pomocy. Należy przede wszystkim unieruchomić złamaną kończynę zgodnie z obowiązującą zasadą Potta. Polega to na tym, że w przypadku uszkodzenia kości zakładamy usztywnienie na tę kość i dwa sąsiednie stawy. W sytuacji urazu w samym stawie unieruchamiamy także dwie sąsiednie kości.

Warto podkreślić, że w momencie gdy mamy do czynienia ze złamaniem otwartym – widoczne struktury kostne, które wydostały się na zewnątrz przez powłoki skórne, nie wciskamy i nie nastawiamy ich. Obligatoryjnie przykrywamy je jałową gazą i staramy się unikać ruchów kończyną. Dalej postępujemy tak, jak mówi zasada Potta. Następnie należy zapewnić choremu szybki transport do szpitala.  

Złamanie kości udowej – diagnostyka

Znamiennymi i typowymi objawami złamania kości udowej są:

• trudności, ból, brak możliwości pełnego obciążania kończyny,
• silny ból w trakcie próby rotacji na zewnątrz,
• tkliwość palpacyjna miejsca złamania,
• opuchlizna, zaczerwienienie, ucieplenie skóry,
• może wystąpić natychmiastowe skrócenie kończyny.

Diagnostyka przez lekarza to wykonanie badań obrazowych. Zdjęcie rentgenowskie w projekcji przednio-bocznej miednicy i osiowej stawu pozwala sklasyfikować rodzaj złamania, jego rozległość oraz wielkość ewentualnych odłamów kostnych. Na tej podstawie ustala się schemat dalszego postępowania. W przypadku wątpliwości co do obrazu rentgena zleca się badanie rezonansu magnetycznego.

W sytuacji braku uchwytnej przyczyny silnych dolegliwości dokonuje się różnicowania pomiędzy zwichnięciem stawu, złamaniem krętarzowym, złamaniem szyjki, krętarza, miednicy, przerzutami nowotworowymi, a ewentualnymi zmianami o charakterze zwyrodnieniowo-wytwórczym w fazie ostrej.  

Złamanie kości udowej – leczenie i możliwe powikłania

Podstawowym celem leczenia jest odtworzenie ciągłości tkanki kostnej, fizjologicznych relacji, zespolenia, które umożliwi proces regeneracji i odbudowy. Poprzez to z kolei dąży się do szybkiej pionizacji i przywrócenia pełnej funkcji kończyny dolnej z zachowaniem możliwie najlepszych warunków biomechanicznych podczas aktywności takich jak transfery, chód czy bieg.

Leczenie nieoperacyjne niesie za sobą wysokie ryzyko ogólnych powikłań wynikających z konieczności unieruchomienia przez bardzo długi czas. Dlatego decyzję o jego wdrożeniu podejmuje się tylko  sytuacji bezwzględnego przeciwwskazania do leczenia inwazyjnego, jakim jest operacja. Polega ono na stosowaniu unieruchomienia w postaci buta derotacyjnego lub buta gipsowego z tzw. poprzeczką derotacyjną, zaleca się sadzanie w łóżku oraz jazdę na wózku aktywnym. Odłamy kostne, które w drodze leczenia zachowawczego trą o siebie, indukują silne dolegliwości oraz wykluczają możliwość prawidłowego zrastania.

W sytuacji braku przeciwwskazań najczęściej podejmuje się decyzję  o  wszczepieniu endoprotezy stawu biodrowego 12–24 godziny od urazu. Jest to jednak procedura obciążająca. W związku z tym lekarz może podjąć decyzję – w uzasadnionym przypadku o częściowej alloplastyce. Pionizacja i chód są wdrażane w trzeciej dobie po operacji. Po wypisaniu ze szpitala – 10 dni, pacjent dostaje zalecenia, aby poruszać się z użyciem zaopatrzenia ortopedycznego jak kule czy balkonik.

Zespolenie odłamów kości udowej w rezultacie złamania z przemieszczeniem z wykorzystaniem gwoździ śródszpikowych jest stosowane u pacjentów w wieku 50–60 lat. Po operacji kładzie się nacisk na jak najszybsze sadzanie w łóżku, pionizację oraz chód z odciążeniem operowanej kończyny.  

Złamanie kości udowej – rehabilitacja

Rehabilitacja w przypadku leczenia nieoperacyjnego to przede wszystkim właściwa pielęgnacja oraz ćwiczenia przeciwzakrzepowe: sadzanie w łóżku, zachęcanie do jazdy na wózku aktywnym, stosowanie materacy przeciwodleżynowych, oklepywanie, zmiana pozycji. Zapobiega to powikłaniom w postaci: odleżyn, zapalenia dróg moczowych, zatorów, zapalenia płuc czy niewydolności krążeniowo-oddechowej.

Rehabilitacja w przypadku leczenia operacyjnego  z wykorzystaniem endoprotezy stawu biodrowego polega na stosowaniu pionizacji, ćwiczeń  i stopniowego włączania aktywności chodu. Postępowanie może się różnić w zależności od topografii złamania i zastosowanej metody operacyjnej. Po endoprotezoplastyce bardzo szybko wdrażamy pionizację, ćwiczenia izometryczne pośladków oraz ud – mięśni czworogłowych. Fizjoterapeuta zaleca także ćwiczenia oddechowe i ogólnorozwojowe. Ważne jest także utrzymanie właściwego zakresu ruchomości w stawie skokowym. Należy pamiętać, aby kończyna dolna była odpowiednio zabezpieczona – zakaz rotacji do wewnątrz oraz ruchu przywiedzenia, ze względu na możliwość uszkodzenia endoprotezy. Około 2–4 tygodnia wprowadza się naukę chodu. Około 6–12 tygodnia można już obciążać kończynę, 12–16 tydzień to najczęściej pełen zrost kostny, ćwiczenia w otwartych łańcuchach kinematycznych i pełne obciążanie kończyny. Cały czas stosujemy profilaktykę przeciwzakrzepową w postaci wykonywania szybkich ruchów stopami w górę i w dół.

Przykładowym ćwiczeniem izometrycznym mięśni pośladkowych jest naprzemienne ich napinanie i rozluźnianie  w siadzie lub leżeniu. Natomiast w przypadku mięśnia czworogłowego mechanizm wygląda analogicznie z tym, że próbujemy wzbudzić napięcie na przedniej części uda. W tym celu mocno prostujemy kończynę dolną w kolanie, w pozycji leżenia na plecach.