
Efekt placebo – na czym polega? Czy placebo może być skuteczne?
Efekt placebo występuje, gdy obserwuje się poprawę stanu klinicznego pacjenta, pomimo że osoba ta nie jest poddawana aktywnemu leczeniu. Naukowcy nie rozumieją jeszcze dokładnie, jak i dlaczego ten efekt występuje. Na ten temat powstało kilka teorii. Według najnowszych naukowych doniesień efekt placebo może pomóc skutecznie redukować dolegliwości bólowe, które towarzyszą wielu schorzeniom. Trwają prace, które mają na celu dokładniejsze poznanie mechanizmów wywołujących to zjawisko.
Czym jest placebo?
Placebo jest istotne w badaniach klinicznych, podczas których często podaje się je uczestnikom grupy kontrolnej. To rodzaj substancji lub inny rodzaj interwencji medycznej, który nie ma znaczącego wpływu na stan pacjenta, ale stanowi punkt odniesienia i pomaga ustalić, czy działanie nowego leku jest skuteczne.
Jak wyjaśnić efekt placebo?
Według najbardziej popularnej teorii efekt placebo ma podłoże psychologiczne. Jeśli pacjent wierzy, że placebo działa, możliwe jest, że zajdzie reakcja, która wywoła skutki podobne do tych, które mogłoby spowodować działanie prawdziwego leku. Mechanizm dotyczy też, negatywnych skutków. Jeśli ktoś spodziewa się wystąpienia działań niepożądanych, zwiększa się szansa na wystąpienie tych reakcji.
Inna hipoteza zakłada, że mechanizmy klasycznego warunkowania, czyli uczenia się, które odbywa się nieświadomie, mogą odgrywać rolę w powstawaniu efektu placebo. Skojarzenie placebo z konkretną odpowiedzią może wpływać na zachowanie, np. zażywając stale konkretną tabletką na bóle głowy, można zacząć kojarzyć tę pigułkę z ulgą w bólu.
Efekt placebo i analgezja
Pierwsze dowody na istnienie efektu placebo opublikowano w 1978 roku po eksperymencie, który wykazał, że niektórzy ludzie doświadczyli ulgi w bólu dzięki placebo zamiast narkotycznego środka przeciwbólowego.
Wiele prac naukowych dowodzi, że placebo może pomóc skutecznie redukować dolegliwości bólowe towarzyszące wielu schorzeniom. Niektóre badania pokazują, że mechanizmy fizjologiczne, towarzyszące efektowi placebo, takie jak m.in. wzrost produkcji endorfin w organizmie, które mają strukturę podobną do opiatowych środków przeciwbólowych i działają jak naturalne środki analgetyczne.
Profesor Ted Kapthuk z Beth Israel Deaconess Medical Center uważa, że zastosowanie placebo okazuje się najbardziej skuteczne w przypadkach bezsenności związanej ze stresem, różnymi dolegliwościami bólowymi oraz w radzeniu sobie ze skutkami ubocznymi leczenia nowotworów, takimi jak zmęczenie i nudności. Ekspert zwraca jednak uwagę, że „placebo może sprawić, że poczujesz się lepiej, ale cię nie wyleczy”.
Efekt placebo i geny
Niektórzy ludzie są genetycznie predysponowani do silniejszego odczuwania reakcji na placebo. Wyniki badania opublikowanego w czasopiśmie „PLOS One” dowiodły, że osoby z wariantem genu katecholo-O-metylotransferazy (COMT), który odpowiada za wyższy poziom dopaminy w mózgu, są bardziej podatne na efekt placebo.
Z kolei analiza przygotowana przez badaczy z Harvard Medical School, która ukazała się na łamach „Trends in Molecular Biology”, dostarcza dowodów, że placebo może wpływać na sposób, w jaki niektóre cząsteczki sygnałowe w mózgu i ciele reagują na ból i nagrodę lub oczekiwanie tych doświadczeń.
Badanie neurobiologii efektu placebo
Wyniki metaanalizy wykonanej przez Placebo Neuroimaging Consortium pokazały, że efekt placebo obejmował różne mechanizmy w wielu obszarach mózgu. To pierwsze badanie na dużą skalę, w którym uwzględniono całe obrazy mózgu poszczególnych uczestników badania. Badacze odkryli, że leczenie placebo zmniejsza aktywność w tylnej wyspie, która jest jednym z obszarów zaangażowanych we wczesną budowę doświadczenia bólowego. Ponadto zlokalizowali działanie efektu placebo we wzgórzu, części kory somatosensorycznej i zwojach podstawy mózgu.
Wyniki pracy sugerują, że na efekt placebo składa się kombinacja wielu mechanizmów, które mogą się różnić w zależności od specyfiki zastosowanego środka i indywidualnych predyspozycji pacjenta. Autorzy badania uważają, że staną się one punktem wyjścia do dalszych badań nad biomarkerami, które pomogą przewidzieć reakcję danej osoby na placebo.