Propriocepcja – jak objawiają się zaburzenia propriocepcji? Jak wzmacniać czucie głębokie?

Co to jest propriocepcja?

Propriocepcja, inaczej czucie głębokie lub kinestezja, jest zmysłem, który umożliwia odbieranie informacji o położeniu, ruchu i działaniu poszczególnych części ciała w przestrzeni. Dzięki połączeniu układu proprioceptywnego z innymi zmysłami możliwa jest lokalizacja obiektów zewnętrznych względem narządu ruchu. 

Kinestezja jest także ściśle powiązana z kontrolą ruchu. Niezaburzone odbieranie informacji pochodzących z układu proprioceptywnego pozwala swobodnie poruszać się w otoczeniu. Inaczej mówiąc, nie jest wówczas potrzebne nieustanne, świadome myślenie o otaczających przedmiotach, przeszkodach i infrastrukturze. Przykładami umiejętności zawdzięczanych dobremu czuciu głębokiemu są: chodzenie lub kopanie bez patrzenia na kończyny dolne, utrzymywanie równowagi podczas stania na jednej nodze z zamkniętymi oczami, dotykanie czubka nosa opuszkiem palca wskazującego bez kontroli wzroku.

Przyczyny zaburzeń propriocepcji

Dysfunkcje propriocepcji mogą być spowodowane urazami bądź zaburzeniami, które wpływają na dowolną część całego układu kinestetycznego. Może to odbywać się na poziomie receptorów zlokalizowanych w ciele lub też w obrębie mózgu, który odpowiada za interpretację bodźców. Ryzyko pogorszenia możliwości związanych z czuciem głębokim wzrasta wraz z wiekiem. Ma to związek ze zmianami, jakie zachodzą w obrębie stawów, mięśni oraz nerwów. Nie jest to jednak jedyna możliwość. Zaburzenia propriocepcji są także częste wśród dzieci. 

Przyczyn problemów z propriocepcją może być bardzo wiele. Przeważnie wśród dysfunkcji, urazów i stanów chorobowych mogących wpływać na deficyty kinestezji wyróżnia się:

• urazy mózgu,
• artretyzm,
• przepuklinę kręgosłupa,
• stwardnienie rozsiane,
• zaburzenia ze spektrum autyzmu,
• zaburzenia Integracji Sensorycznej,
• cukrzycę,
• neuropatię obwodową,
• chorobę Parkinsona,
• chorobę Huntingtona,
• stwardnienie zanikowe boczne – SLA,
• skręcenia, zwichnięcia, złamania,
• operacje w obrębie stawów, takie jak np. endoprotezoplastyka.

Istnieje jeszcze szereg innych przyczyn mogących wpływać na zaburzenia propriocepcji. W przypadku podejrzenia takich dysfunkcji należy skonsultować się ze specjalistą.

Objawy zaburzeń propriocepcji

Zaburzenia czucia głębokiego generują bardzo wiele objawów utrudniających funkcjonowanie w codziennym życiu. Wśród dysfunkcji mogących świadczyć o dysfunkcyjnym działaniu receptorów kinestetycznych znajdują się:

• problemy z utrzymaniem równowagi, szczególnie podczas stania na jednej nodze z oczami zamkniętymi,
• częste upadki podczas przemieszczania się oraz zmian pozycji,
• ataksja (niezborność ruchowa),
• wypadanie przedmiotów z rąk,
• potrącanie przedmiotów,
• osłabiona kontrola postawy ciała,
• brak umiejętności utrzymywania prawidłowej postawy ciała, garbienie się,
• nieumiejętność dostosowania siły potrzebnej do wykonania jakiejś czynności, np. zbyt mocne ściskanie długopisu podczas pisania,
• unikanie przemieszczania po schodach,
• lęk przed chodzeniem po nierównych powierzchniach, strach przed upadkiem.

Nie należy ignorować zaburzeń czucia głębokiego, szczególnie u dzieci. Może to bowiem wpłynąć na rozwój motoryczny dziecka i utrudnić jego prawidłowy rozwój.

Propriocepcja – wskazania do treningu propriocepcji

Stymulacja i ćwiczenia propriocepcji są wskazane w bardzo wielu przypadkach. Tak naprawdę każdy uraz narządu ruchu wymaga poprawy kinestezji. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku zabiegów chirurgicznych, jak np. rekonstrukcja więzadła krzyżowego przedniego kolana czy endoprotezoplastyka stawu biodrowego. Amputacje, uszkodzenia nerwów, splotów nerwowych, zaburzenia procesów Integracji Sensorycznej o charakterze podwrażliwości proprioceptywnej to także wskazania do treningu koordynacji i propriocepcji.

Propriocepcja – jak wygląda trening czucia głębokiego? Przykłady ćwiczeń na propriocepcję

Usuwanie zaburzeń układu kinestetycznego jest uzależnione od przyczyny i często może wymagać leczenia choroby bądź urazu. Poza tym skuteczna jest stymulacja proprioceptorów. Obejmuje to terapie i ćwiczenia, które wpływają na parametry związane z koordynacją, kontrolą motoryczną, równowagą. Istnieje mnóstwo doniesień naukowych mówiących o pozytywnym wpływie treningu proprioceptywnego na zmniejszenie ryzyka kontuzji. 

Przykłady ćwiczeń mogących służyć do treningu czucia głębokiego to:

1. Pozycja: podpór przodem na piłce bosu (jest to specjalna platforma do balansowania, nazywana także trenerem równowagi). Ruch polega na utrzymaniu równowagi na wyprostowanych kończynach górnych, balansując na piłce. Pozycję utrzymujemy 10-40 sekund. Ćwiczenie można powtórzyć 10 razy.
2. Pozycja: stanie w rozkroku na szerokości bioder na platformie wibracyjnej. Ruch polega na utrzymaniu pozycji przez 2-3 minuty, stojąc na platformie, która emituje wibracje o niskiej częstotliwości. Jednorazowo zaleca się wykonanie 3 powtórzeń z 2 minutową przerwą po każdej ekspozycji na działanie wibracji.
3. Pozycja: stanie na jednej nodze na dysku równoważnym. Ruch: polega na utrzymaniu pozycji jak najdłużej, nie dotykając kończyną przeciwną podłoża. Ćwiczenie można powtórzyć kilkukrotnie. 
4. Pozycja: stanie w rozkroku na szerokości bioder, z ugiętymi lekko stawami kolanowym na trampolinie. Ruch: polega na wykonywaniu rytmicznych podskoków. Ćwiczenie można wykonać, stosując kilkanaście powtórzeń w kilku seriach. W przypadku dzieci może to być po prostu forma zabawy.
5. Pozycja: leżenie tyłem na macie lub kocu, ręce wzdłuż tułowia, nogi złączone. Ruch polega na rolowaniu maty bądź koca w taki sposób, aby dziecko zostało ściśle nim owinięte. Wymaga to pomocy drugiej osoby. Następnie poleca się, aby dziecko samo się rozwinęło. Jest to doskonała forma zabawy i ćwiczenie czucia głębokiego dzieci wykorzystywane przez terapeutów Integracji Sensorycznej.