Co powoduje skurcze mięśni? Jak im zapobiec?

Dopadają człowieka niczym uderzenie pioruna — nagle i często boleśnie. Każdy chociaż raz w życiu je odczuł, a niektórzy doświadczają ich nagminnie, próbując walczyć z problemem bardziej lub mniej skutecznie. Najczęściej dotyczą nóg, zwłaszcza łydek. Trudno określić skąd na pewno pochodzą skurcze, inaczej kurcze mięśni. 

Skurcze mięśni po wysiłku fizycznym

Skurcze pojawiają się dosyć często u sportowców: u 39% maratończyków, 79% triatlonistów i 60% rowerzystów — wylicza na portalu „The New York Times” dr Martin Schwellnus, specjalista medycyny sportowej na Uniwersytecie Cape Town. Według ekspertów istnieją 3 główne przyczyny powstawania skurczów mięśni u osób, które regularnie ćwiczą. Pierwsza to odwodnienie, choć według dr. Schwellnusa, który sprawdzał poziom nawodnienia u atletów przed wysiłkiem, nie ma większego związku z częstotliwością pojawiania się skurczów. Niemniej jednak niezależnie od tego czy człowiek ćwiczy, czy nie, powinien dla dobra całego organizmu przyjmować codziennie odpowiednią ilość płynów. Kolejna przywoływana często teza nawiązuje do elektrolitów, a dokładniej do ich utraty wraz z potem. 

Z pomocą przychodzą środki z elektrolitami, które można kupić w aptece. Jeśli trening przebiega regularnie, zaleca się sprawdzanie co jakiś czas stanu gospodarki elektrolitowej w organizmie. Trzecia możliwa przyczyna dotycząca sportowców odnosi się do braku równowagi między sygnałem nerwowym, który pobudza mięsień, a tym, który hamuje skurcz. Może być to następstwem zmęczenia mięśnia. Aby temu zapobiec, warto zmniejszyć intensywność ćwiczeń i regularnie się rozciągać. Po wysiłku organizmowi należy się relaks niezbędny do regeneracji. Nie wskazane jest jego zaniedbanie. Naukowcy, którzy badali reakcje mięśni sportowców w różnych temperaturach zauważyli również, że skurcze mogą wystąpić częściej, gdy temperatura otoczenia jest wyższa. 

Część ekspertów podkreśla, że sposobem na zapobieganie skurczom bywa rozgrzewka. Rozciąganie mięśni zmniejsza ryzyko ich wystąpienia. Należy o nim pamiętać nie tylko przed bieganiem czy pływaniem, ale też wykonywać tę czynność przed snem. Lekkie ćwiczenia przed pójściem do łóżka, np. kilkuminutowa jazda na rowerze stacjonarnym oddalają perspektywę bolesnych skurczów w nocy. Jeśli skurcz już się pojawi, najszybszą reakcją powinno być rozciąganie mięśnia lub (jeśli to niemożliwe) masowanie go. 

Niedobory składników mineralnych czy stres — co może powodować skurcze mięśni?

Zarówno niedobory pewnych pierwiastków, jak i stres (czy zaburzenia nerwowe) mogą wpływać na pracę mięśni. Stres nie powoduje z reguły bolesnych skurczów, raczej drżenia czy drgania mięśni w różnych częściach ciała. Niektóre skurcze wynikają z niedoborów składników mineralnych, przede wszystkim magnezu, potasu, sodu. Ich deficyt w organizmie działa na przewodzenie impulsów nerwowych do mięśni. Jednak równie ważnym pierwiastkiem, którego nieprawidłowy poziom może sprawić, że pojawi się ta dolegliwość jest wapń. Znaczny niedobór tego pierwiastka, czyli tzw. hipokalcemia niekiedy prowadzi do rozwoju tężyczki — patologicznego stanu manifestującego się intensywnymi skurczami mięśni.

Problemy z krążeniem a skurcze mięśni

Bolesne skurcze, zwłaszcza nóg mogą być objawem niewystarczającego zaopatrzenia mięśni w krew. Dolegliwości o takim podłożu wynikają najczęściej z miażdżycy i zwężenia światła naczyń, nadciśnienia albo żylaków. Charakterystyczne w tego typu przypadkach może być to, że skurcze mijają po ustaniu wysiłku. Częściej też pojawiają się w nocy. Doraźną pomocą jest masaż lub ułożenie nóg nieco wyżej niż serce. Przede wszystkim należy zdiagnozować i leczyć chorobę. Podstawowe badania, które warto wykonać, by sprawdzić czy problem tkwi w układzie krążenia to pomiar ciśnienia tętniczego i lipidogram, czyli oznaczenie stężenia cholesterolu oraz trójglicerydów we krwi. Lekarz może zlecić również USG naczyń krwionośnych.

Choroby i leki powodujące skurcze mięśni

Zaburzenia oraz choroby na tle hormonalnym, np. niedoczynność tarczycy, ale również niewydolność nerek czy cukrzyca mogą objawiać się skurczami mięśni. Dlatego tym bardziej zasadne jest, aby co roku wykonywać podstawowe badania: sprawdzić poziom glukozy, hormonów tarczycy czy kreatyniny oraz mocz. Skurcze mięśni mogą pojawiać się też przy stwardnieniu rozsianym, niektórych rzadkich chorobach, a także przy zatruciach, biegunkach i wymiotach. Warto wspomnieć, że są charakterystycznym symptomem przegrzania organizmu czy udaru cieplnego. Zdarzają się również, gdy pacjent przyjmuje leki moczopędne (tzw. diuretyki) lub przeczyszczające.

Jak leczyć skurcze mięśni?

Zwykle skurcze mięśni zdarzają się sporadycznie, szybko mijają i nie wymagają interwencji lekarskiej. Warto jednak przyjrzeć się codziennym nawykom — oprócz tych wspomnianych wyżej dolegliwości mogą wynikać z chodzenia w butach na wysokim obcasie, nadmiernego korzystania z solarium (przegrzania), otyłości, przedawkowania kofeiny lub nawet noszenia za ciasnych spodni czy rajstop. 

Kiedy zgłosić się do lekarza? Na pewno wtedy, gdy skurczom towarzyszy zaczerwienienie skóry lub inne zmiany w jej obrębie, a także wówczas, kiedy są wyjątkowo uciążliwe, nawracają, towarzyszy im osłabienie mięśni. Warto też dodać, że w leczeniu z pomocą przychodzi fizjoterapia oraz liczne zabiegi, np. masaże, rozciąganie, krioterapia, leczenie ciepłem czy elektroterapia. Jednak najpierw należy zwrócić się po pomoc do lekarza pierwszego kontaktu.