Jak nie dopuścić do odwodnienia u dziecka?
Anna Rutkowska

Jak nie dopuścić do odwodnienia u dziecka?

Odwodnienie organizmu to groźny stan, podczas którego tracimy w krótkim czasie dużą ilość płynów. Szczególnie niebezpieczny u dzieci, gdyż woda stanowi nawet 75 procent ich ciała (u noworodków; u dorosłych 60 procent). Co może powodować odwodnienie i jak należy mu zapobiegać?

Zanim dowiemy się, co może powodować odwodnienie, zastanówmy się nad tym, po co jest nam potrzebna woda i jak jej brak wpływa na organizm. Woda to pod względem chemicznym substancja, z której składa się większość naszego ciała. Jak to możliwe, że jest ono w stanie utrzymać się w pionie bez żadnego “naczynia”? Wystarczy wziąć do ręki soczysty owoc (np. pomarańczę) – jeśli będzie w całości, wydaje się dość twardy, przynajmniej na tyle, by zachować formę. Gdy zdejmiemy skórę i przekroimy kawałek, sok tryśnie na wszystkie strony. Wchodząca w skład woda rozlewa się po przerwaniu ścianek poszczególnych maleńkich cząstek owocu, których są w nim tysiące. Gdybyśmy wrzucili całość do wyciskarki, stałych resztek zostanie bardzo niewiele, resztę stanowi sok.

Choć w owocu wody jest znacznie więcej niż w człowieku, porównanie do pomarańczy daje wyobrażenie tego, jak jesteśmy zbudowani (choć u ludzi tkanki są znacznie bardziej zróżnicowane: na kości, tłuszcz, mięśnie, itd.). Małe “kieszonki na sok”, które widzimy w pomarańczy, można porównać do komórek składających się na ludzkie ciało, a wypełnionych w znacznym stopniu wodą.

Woda jest niezbędna dla naszego organizmu przede wszystkim, jako rozpuszczalnik transportujący wszelkie odżywcze substancje oraz te zbędne, produkty przemiany materii. Rozpuszczają się w niej także gazy, przez co odgrywa kluczową rolę w transporcie tlenu. Wreszcie stanowi środowisko setek procesów biochemicznych zachodzących w naszym ciele.

Woda w komórkach i poza nimi

Woda to substancja potrzebna już na poziomie komórkowym, dlatego tak ważna jest równowaga wodno-elektrolitowa. Żeby wyjaśnić na czym polega, trzeba znać pojęcie osmozy i ciśnienia osmotycznego. Brzmi, jak dawno zapomniana lekcja chemii, ale to zjawisko proste oraz ważne dla naszego funkcjonowania.

Każda komórka ludzkiego ciała otoczona jest przez półprzepuszczalną błonę komórkową i zawiera wodę, która może przez nią przenikać. To tak zwany elektrolit. Rozpuszczone są w niej jony, czyli atomy mające ładunek elektryczny, ujemne lub dodatnie. Najprostszy przykład: chlorek sodu (sól kuchenna), który rozpuszcza się w wodzie, dając dodatni jon sodu i ujemny jon chloru. To, prócz potasu, podstawowe jony naszego organizmu.

Woda w komórce, w tym przypadku odgrywająca rolę rozpuszczalnika mającego określone stężenie, to płyn wewnątrzkomórkowy. Na zewnątrz komórek jest obecny płyn zewnątrzkomórkowy (np. osocze krwi lub płyn mózgowo-rdzeniowy). Ponieważ błona komórkowa jest półprzepuszczalna, woda może przez nią przepływać. Kiedy tak się dzieje? Przepływ wody (czy gazów) następuje na skutek różnic ciśnień. Ale nie tylko. Jeśli w wodzie coś rozpuściliśmy, zachodzi tu jeszcze zjawisko osmozy. To ruch wody wyrównujący stężenie elektrolitów po obu stronach błony komórkowej (jeśli jest ono różne).

Kiedy w jednym naczyniu z wodą rozpuścimy łyżeczkę cukru, w drugiej zaś dwie, woda – o ile między naczyniami jest membrana ją przepuszczająca – cząsteczka po cząsteczce przemieści się tam, gdzie stężenie roztworu będzie wyższe, a więc tam, gdzie wsypaliśmy więcej cukru. Ruch wody powoduje wytworzenie się ciśnienia osmotycznego, czegoś w rodzaju “siły” przeciwdziałającej przemieszczaniu się wody. Nasz organizm dąży jednak do tego, by ciśnienie osmotyczne miało równą wartość we wszystkich płynach naszego ustroju.

Rodzaje odwodnienia

Odwodnienie hipertoniczne
Co zatem się dzieje, jeśli organizm straci zbyt dużo wody lub nie otrzyma jej w wystarczającej ilości? Zmniejszy się  ilość (objętość) w płynie zewnątrzkomórkowym, co z kolei spowoduje wzrost stężenia elektrolitu (głównie sodu).

Różnica stężeń między płynami spowoduje “zassanie wody” z komórek tam, gdzie stężenie jonów jest większe – poza komórkę, pozostawiając ją odwodnioną. To bardzo niebezpieczne, ponieważ źle funkcjonujące komórki wpływają na funkcjonowanie całej tkanki czy organu. Zjawisko, spowodowane utratą wody, nazywa się odwodnieniem hipertonicznym.

Po co komórkom woda?
Bez wody żadna komórka nie mogłaby powstać ani tym bardziej przeżyć. To substancja niezbędna dla wszystkich procesów metabolicznych zachodzących w komórce, jest też środowiskiem i substratem dla wielu różnych reakcji biochemicznych, a także rozpuszczalnikiem dla jonów, bez których nie byłoby możliwe przekazywanie informacji z i do komórki. Odwodnione komórki tracą możliwość termoregulacji, co może skończyć się udarem cieplnym.

Najszybciej na brak wody reagują komórki nerwowe. Dlatego w przypadku odwodnienia komórki spowodowanego odwodnieniem hipertonicznym objawy są charakterystyczne dla złej pracy ośrodkowego układu nerwowego, czyli: nadmierne pobudzenie, splątanie, halucynacje, drgawki, a w dalszej kolejności (gdy odwodnienie komórek będzie już znaczne) śpiączka.

Co jeszcze dzieje się przy odwodnieniu hipertonicznym?
Zmniejszenie objętości płynów ma bezpośredni wpływ na układ krążenia. Jeśli krwi jest mniej, serce, aby zapewnić dopływ tlenu do wszystkich komórek ciała, będzie musiało bić częściej. To spowoduje tachykardię, czyli przyspieszone tętno.

Pogorszy się tym samym stan naszej skóry, odwodnienie spowoduje wysuszenie błon śluzowych oraz zmniejszenie jej sprężystości. Znacznie zmniejszy się ilość oddawanego moczu, a organizm nie będzie w stanie efektywnie oczyścić się z toksyn.

Co charakterystyczne dla odwodnienia hipertonicznego, jednym z pierwszych objawów jest silne pragnienie.

Dlaczego i kiedy się odwadniamy?
Stan odwodnienia u człowieka może być wynikiem rozmaitych czynników. Najprościej powiedzieć, że następuje na skutek niedostatecznej podaży płynów – na przykład nierozsądnie przeprowadzonej, drastycznej diety.

Inną częstą przyczyną jest intensywny wysiłek fizyczny, wysoka gorączka lub upały, a więc wszystko, co ma związek z nadmiernym poceniem się. Odwodnienie hipertoniczne może być także powodowane przez niewydolność nerek.

Odwodnienie hipotoniczne
Jeśli odwodnienie będzie dotyczyło elektrolitów, a więc nadmiernej utraty sodu, zwiemy je odwodnieniem hipotonicznym. Występuje wtedy zjawisko niejako odwrotne do odwodnienia hipertonicznego, komórka zostaje odwodniona na skutek osmozy. Gdy stężenie sodu jest zbyt małe, woda wędruje do wewnątrz komórki, tam stężenie elektrolitu jest większe. To zaś prowadzi do jej obrzęku.

Niedobór sodu:

  • zaburza przewodnictwo nerwowe, powodując znaczne osłabienie mięśni,
  • skutkuje zmniejszeniem się objętości płynów zewnątrzkomórkowych, co grozi niebezpiecznym spadkiem ciśnienia krwi,
  • wpływa na pracę mózgu, obniża przewodnictwo elektryczne i przekazywanie impulsów między komórkami.

Odwodnienie na skutek biegunki czy wymiotów – hipotoniczne
Powszechniejszym zjawiskiem powodującym odwodnienie u dzieci są choroby, najczęściej zatrucia pokarmowe wynikające z podania nieświeżego jedzenia czy braku odpowiedniej higieny. Maluchy często wkładają ręce do buzi i zapominają umyć je przed jedzeniem. Co gorsza, ich układ pokarmowy jest niedojrzały, zatem gorzej znosi “utrudnienia” w postaci ciężkostrawnych pokarmów.

Gdy niepożądane pożywienie trafi do przewodu pokarmowego i nie może zostać strawione, organizm uruchamia “system obronny”, najpierw uczucie mdłości (ma zapobiec wrzuceniu do żołądka kolejnych porcji jedzenia, co tylko pogorszyłoby sytuację), a następnie wymioty i biegunkę (by jak najszybciej pozbyć się niechcianych substancji). Proces ten powoduje utratę dużej ilości nie tylko wody, ale też elektrolitów (sodu).

Kolejną przyczyną odwodnienia hipotonicznego jest tak zwana grypa jelitowa, czyli infekcja wirusowa objawiająca się biegunką, wymiotami i podwyższoną temperaturą. Jeśli w przebiegu infekcji lub zatrucia nastąpi utrata dużej ilości wody z powodu intensywnych wymiotów bądź gorączki z silnym poceniem się, może wystąpić odwodnienie izotoniczne (utrata wody oraz elektrolitów jest taka sama).

Różnica między odwodnieniem hipotonicznym a izotonicznym w pierwszych, domowych krokach mających na celu zapobieganie odwodnieniu nie jest istotna. W każdym przypadku należy uzupełnić zarówno sód, jak i wodę.

Powiązane produkty

Co zrobić w przypadku odwodnienia u dziecka?

Ponieważ dzieci mają mniejszą masę ciała, które w dodatku proporcjonalnie zawiera więcej wody, mocniej reagują na odwodnienie, na każdym poziomie. Chodzi tu zarówno o pracę serca, jak i stan śluzówek, ciśnienie krwi bądź funkcjonowanie mózgu. Dlatego w przypadku biegunek czy wymiotów należy na bieżąco uzupełniać płyny – najlepiej preparatami elektrolitycznymi. Płyny te, choć są zbawienne dla organizmu, nie mają zbyt dobrego smaku i niektóre dzieci mogą odmawiać ich picia. Co więcej, w przypadku odwodnienia hipotonicznego, a więc związanego z większą utratą wody niż elektrolitów, pragnienie nie jest odczuwalne tak, jak wtedy, gdy spotka nas odwodnienie “z utraty wody”.

Kiedy podamy dziecku samą wodę czy wodę z sokiem, nie odzyska ono utraconego sodu, spadnie jego stężenie w płynie zewnątrzkomórkowym, co nasili osmozę i odwodnienie komórek. Jeśli maluch nie chce pić środków z apteki, można podać mu wodę z dodatkiem soli i dla równowagi “smakowej” odrobiną miodu, ostatecznie cukru lub podawać mu często małe porcje do wypicia, np. na łyżeczce. Lepiej jest, by dziecko napiło się czegokolwiek, co uzupełni niedobory elektrolitowe niż nie napiło się nic. Kiedy dziecko uparcie odmawia przyjęcia płynów, a biegunka czy wymioty nie przechodzą po dwóch-trzech godzinach – jedźmy do lekarza. Może być konieczne podanie kroplówki.

Gdy mdłości i wymioty ustaną, warto podać dziecku coś lekkostrawnego do jedzenia, na przykład ryż, gotowaną marchewkę w postaci osolonej zupki. Ostrożnie jednak z wywarami mięsnymi. Choć rosół niewątpliwie dostarcza energii, wzmacnia i pomaga nam się nawodnić, a także uzupełnić zapas soli mineralnych, w przypadku zatrucia może być zbyt ciężkostrawny. Podajmy go dopiero, kiedy dziecko przestanie wymiotować.

Podajmy probiotyki, odbudowanie flory bakteryjnej przewodu pokarmowego jest potrzebne, by jelita mogły znów pracować właściwie. To zapobiegnie dalszej biegunce.

Szczególną uwagę powinniśmy zachować, gdy do biegunki bądź wymiotów (lub silnego pocenia się w przebiegu infekcji czy przy upałach) dochodzi u niemowląt. One odwadniają się najszybciej i jest to dla nich niezwykle groźne. Jeśli objawy nie ustępują po kilku seriach lub musimy zmieniać dziecku pieluszkę kilka razy w ciągu godziny, dwóch najlepiej od razu zgłosić się do lekarza.

Jak zapobiegać odwodnieniu u dzieci?

Musimy zadbać o to, by zawsze mieć przy sobie coś do picia, np. wodę – szczególnie w trakcie upałów czy wysiłku fizycznego. Z reguły dzieci same pamiętają o uzupełnianiu płynów. Nauczone picia wody we wczesnym dzieciństwie chętnie będą po nią sięgać, gdy organizm będzie tego potrzebował.

Jeśli dziecko chodzi już do szkoły, warto kupić mu butelkę, do której naleje wody (powinna być dostępna w szkole bezpłatnie, zwykle są to dystrybutory wody w klasach czy na korytarzach). Niech nie będzie to jednak plastikowa, nieekologiczna butelka, ale butelka trytanowa, lżejsza niż szkło, nietłukąca. Jest lepsza niż klasyczny bidon, którego ustnik zwykle ma skomplikowaną budowę utrudniającą jego czyszczenie, umożliwiającą osadzanie się toksycznej i niebezpiecznej dla zdrowia pleśni.

Co jeszcze? Zupy! Z punktu widzenia dbania o odpowiednie nawodnienie są one bardziej wartościowe niż drugie danie. Każde dziecko, nawet największy niejadek, ma zapewne choćby jedną ulubioną zupę: rosół, pomidorową czy ogórkową. Jeśli brak nam czasu na gotowanie, gotujmy na zapas, zamroźmy i podawajmy ją dziecku nawet codziennie.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Żółtaczka u noworodka – przyczyny, objawy, leczenie i hospitalizacja. Czy jest to groźna choroba?

    Żółtaczka u noworodka to stosunkowo często występujące zjawisko, gdyż dotyczy około 60% maluchów. Najbardziej charakterystycznym objawem żółtaczki noworodkowej jest zmiana koloru skóry i białek oczu na żółty lub pomarańczowy. Czy żółtaczka noworodkowa jest groźna dla zdrowia dziecka? Jak wygląda leczenie tego schorzenia w warunkach szpitalnych?

  • Rumień zakaźny – przyczyny, objawy i leczenie

    Rumień zakaźny to zakaźna choroba wirusowa, która dotyczy najczęściej dzieci w wieku od 2. do 12. roku życia. Może więc wystąpić zarówno u niemowląt, jak i starszych dzieci. Nie należy jednak do niebezpiecznych chorób, a jej objawy w większości przypadków ustępują samoistnie.

  • Ból gardła u dziecka – co go powoduje? Co stosować na bolące gardło u dzieci?

    Ból gardła u dziecka może pojawić się kilka razy do roku. Jego przyczyną są zazwyczaj wirusy, a wśród objawów towarzyszących najczęściej wymienia się katar, chrypkę, gorączkę oraz kaszel. Jak złagodzić ból gardła u dziecka? Kiedy infekcja gardła u dzieci wymaga niezwłocznej wizyty u lekarza?

  • Łuszczyca u niemowląt i dzieci – przyczyny, objawy i leczenie. Jak dbać o skórę łuszczycową u dziecka?

    Łuszczyca u niemowląt i dzieci to przewlekła choroba zapalna skóry, która nastręcza wielu trudności małym pacjentom. Na skórze dziecka pojawiają się zmiany (grudki) pokryte tzw. blaszką łuszczycową przypominającą łuskę. Łuszczyca nie jest chorobą zakaźną, ale duży wpływ na jej pojawienie się mają czynniki genetyczne. W jaki sposób się ją leczy? Jak wygląda profilaktyka łuszczycy u dzieci?

  • Bostonka – przyczyny, objawy, leczenie choroby bostońskiej

    Bostonka to choroba zakaźna wywoływana przez enterowirusy, głównie wirusa Coxsackie A16. Najczęściej chorują dzieci do 5. roku życia, choć mogą na nią zachorować także dorośli. Nazywana jest chorobą dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMD), ponieważ jej najbardziej charakterystycznym objawem jest wysypka – wykwity skórne – bolesne, nieswędzące pęcherzyki występujące na podeszwach stóp, dłoniach oraz na błonie śluzowej jamy ustnej. Sprawdź, jak można się zarazić – czy konieczny jest bezpośredni kontakt? Jak leczy się chorobę bostońską?

  • Biały szum – czym jest i dlaczego uspokaja dzieci?

    Biały szum może być stosowany do maskowania innych dźwięków, takich jak hałas uliczny, co może pomóc chociażby w polepszeniu jakości snu. Może również pomóc w uspokojeniu niemowląt i dzieci, które mają trudności z zasypianiem, a także poprawić ich koncentrację. Jednak długotrwałe narażenie na głośny biały szum może prowadzić do uszkodzenia słuchu i pogorszenia zdolności postrzegania dźwięków. Ponadto nadmierna ekspozycja na biały szum może powodować zmęczenie, drażliwość i inne problemy zdrowotne związane z przemęczeniem, takie jak bóle głowy i bezsenność. Jak stosować biały szum, żeby przyniósł zmęczonym rodzicom chwilę wytchnienia i uspokoił dziecko, a jednocześnie nie pogorszył jakości słuchu domowników?

  • Dziecko ma gorączkę – jak podawać leki i obniżyć temperaturę?

    Gorączka u dziecka to powszechny objaw chorobowy, który zazwyczaj jest wynikiem infekcji wirusowej lub bakteryjnej. Może towarzyszyć wielu schorzeniom, takim jak grypa, zapalenie gardła, zapalenie ucha, zapalenie płuc, angina czy infekcje dróg moczowych. Gorączka u dziecka może wystąpić również w wyniku szczepienia lub innych czynników, także tych wynikających z autoimmunologii. Czy gorączkę trzeba zbijać od razu po tym, kiedy się pojawi? Jak obniżyć ją domowymi sposobami i czy nacieranie skóry dziecka alkoholem może okazać się pomocne?

  • Skala Brazeltona (NBAS) – co to jest? Do czego służy?

    Zrozumienie języka, w jakim komunikują się niemowlęta, jest dużą zagadką nie tylko dla rodziców, ale także dla pediatrów i badaczy. Skala Brazeltona (NBAS) powstała w 1973 roku i do dzisiaj stanowi przydatne narzędzie w ocenie indywidualnego charakteru niemowląt i dzieci aż do ukończenia 2 miesiąca życia.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij