Jak nie dopuścić do odwodnienia u dziecka?
Anna Rutkowska

Jak nie dopuścić do odwodnienia u dziecka?

Odwodnienie organizmu to groźny stan, podczas którego tracimy w krótkim czasie dużą ilość płynów. Szczególnie niebezpieczny u dzieci, gdyż woda stanowi nawet 75 procent ich ciała (u noworodków; u dorosłych 60 procent). Co może powodować odwodnienie i jak należy mu zapobiegać?

Zanim dowiemy się, co może powodować odwodnienie, zastanówmy się nad tym, po co jest nam potrzebna woda i jak jej brak wpływa na organizm. Woda to pod względem chemicznym substancja, z której składa się większość naszego ciała. Jak to możliwe, że jest ono w stanie utrzymać się w pionie bez żadnego “naczynia”? Wystarczy wziąć do ręki soczysty owoc (np. pomarańczę) – jeśli będzie w całości, wydaje się dość twardy, przynajmniej na tyle, by zachować formę. Gdy zdejmiemy skórę i przekroimy kawałek, sok tryśnie na wszystkie strony. Wchodząca w skład woda rozlewa się po przerwaniu ścianek poszczególnych maleńkich cząstek owocu, których są w nim tysiące. Gdybyśmy wrzucili całość do wyciskarki, stałych resztek zostanie bardzo niewiele, resztę stanowi sok.

Choć w owocu wody jest znacznie więcej niż w człowieku, porównanie do pomarańczy daje wyobrażenie tego, jak jesteśmy zbudowani (choć u ludzi tkanki są znacznie bardziej zróżnicowane: na kości, tłuszcz, mięśnie, itd.). Małe “kieszonki na sok”, które widzimy w pomarańczy, można porównać do komórek składających się na ludzkie ciało, a wypełnionych w znacznym stopniu wodą.

Woda jest niezbędna dla naszego organizmu przede wszystkim, jako rozpuszczalnik transportujący wszelkie odżywcze substancje oraz te zbędne, produkty przemiany materii. Rozpuszczają się w niej także gazy, przez co odgrywa kluczową rolę w transporcie tlenu. Wreszcie stanowi środowisko setek procesów biochemicznych zachodzących w naszym ciele.

Woda w komórkach i poza nimi

Woda to substancja potrzebna już na poziomie komórkowym, dlatego tak ważna jest równowaga wodno-elektrolitowa. Żeby wyjaśnić na czym polega, trzeba znać pojęcie osmozy i ciśnienia osmotycznego. Brzmi, jak dawno zapomniana lekcja chemii, ale to zjawisko proste oraz ważne dla naszego funkcjonowania.

Każda komórka ludzkiego ciała otoczona jest przez półprzepuszczalną błonę komórkową i zawiera wodę, która może przez nią przenikać. To tak zwany elektrolit. Rozpuszczone są w niej jony, czyli atomy mające ładunek elektryczny, ujemne lub dodatnie. Najprostszy przykład: chlorek sodu (sól kuchenna), który rozpuszcza się w wodzie, dając dodatni jon sodu i ujemny jon chloru. To, prócz potasu, podstawowe jony naszego organizmu.

Woda w komórce, w tym przypadku odgrywająca rolę rozpuszczalnika mającego określone stężenie, to płyn wewnątrzkomórkowy. Na zewnątrz komórek jest obecny płyn zewnątrzkomórkowy (np. osocze krwi lub płyn mózgowo-rdzeniowy). Ponieważ błona komórkowa jest półprzepuszczalna, woda może przez nią przepływać. Kiedy tak się dzieje? Przepływ wody (czy gazów) następuje na skutek różnic ciśnień. Ale nie tylko. Jeśli w wodzie coś rozpuściliśmy, zachodzi tu jeszcze zjawisko osmozy. To ruch wody wyrównujący stężenie elektrolitów po obu stronach błony komórkowej (jeśli jest ono różne).

Kiedy w jednym naczyniu z wodą rozpuścimy łyżeczkę cukru, w drugiej zaś dwie, woda – o ile między naczyniami jest membrana ją przepuszczająca – cząsteczka po cząsteczce przemieści się tam, gdzie stężenie roztworu będzie wyższe, a więc tam, gdzie wsypaliśmy więcej cukru. Ruch wody powoduje wytworzenie się ciśnienia osmotycznego, czegoś w rodzaju “siły” przeciwdziałającej przemieszczaniu się wody. Nasz organizm dąży jednak do tego, by ciśnienie osmotyczne miało równą wartość we wszystkich płynach naszego ustroju.

Rodzaje odwodnienia

Odwodnienie hipertoniczne
Co zatem się dzieje, jeśli organizm straci zbyt dużo wody lub nie otrzyma jej w wystarczającej ilości? Zmniejszy się  ilość (objętość) w płynie zewnątrzkomórkowym, co z kolei spowoduje wzrost stężenia elektrolitu (głównie sodu).

Różnica stężeń między płynami spowoduje “zassanie wody” z komórek tam, gdzie stężenie jonów jest większe – poza komórkę, pozostawiając ją odwodnioną. To bardzo niebezpieczne, ponieważ źle funkcjonujące komórki wpływają na funkcjonowanie całej tkanki czy organu. Zjawisko, spowodowane utratą wody, nazywa się odwodnieniem hipertonicznym.

Po co komórkom woda?
Bez wody żadna komórka nie mogłaby powstać ani tym bardziej przeżyć. To substancja niezbędna dla wszystkich procesów metabolicznych zachodzących w komórce, jest też środowiskiem i substratem dla wielu różnych reakcji biochemicznych, a także rozpuszczalnikiem dla jonów, bez których nie byłoby możliwe przekazywanie informacji z i do komórki. Odwodnione komórki tracą możliwość termoregulacji, co może skończyć się udarem cieplnym.

Najszybciej na brak wody reagują komórki nerwowe. Dlatego w przypadku odwodnienia komórki spowodowanego odwodnieniem hipertonicznym objawy są charakterystyczne dla złej pracy ośrodkowego układu nerwowego, czyli: nadmierne pobudzenie, splątanie, halucynacje, drgawki, a w dalszej kolejności (gdy odwodnienie komórek będzie już znaczne) śpiączka.

Co jeszcze dzieje się przy odwodnieniu hipertonicznym?
Zmniejszenie objętości płynów ma bezpośredni wpływ na układ krążenia. Jeśli krwi jest mniej, serce, aby zapewnić dopływ tlenu do wszystkich komórek ciała, będzie musiało bić częściej. To spowoduje tachykardię, czyli przyspieszone tętno.

Pogorszy się tym samym stan naszej skóry, odwodnienie spowoduje wysuszenie błon śluzowych oraz zmniejszenie jej sprężystości. Znacznie zmniejszy się ilość oddawanego moczu, a organizm nie będzie w stanie efektywnie oczyścić się z toksyn.

Co charakterystyczne dla odwodnienia hipertonicznego, jednym z pierwszych objawów jest silne pragnienie.

Dlaczego i kiedy się odwadniamy?
Stan odwodnienia u człowieka może być wynikiem rozmaitych czynników. Najprościej powiedzieć, że następuje na skutek niedostatecznej podaży płynów – na przykład nierozsądnie przeprowadzonej, drastycznej diety.

Inną częstą przyczyną jest intensywny wysiłek fizyczny, wysoka gorączka lub upały, a więc wszystko, co ma związek z nadmiernym poceniem się. Odwodnienie hipertoniczne może być także powodowane przez niewydolność nerek.

Odwodnienie hipotoniczne
Jeśli odwodnienie będzie dotyczyło elektrolitów, a więc nadmiernej utraty sodu, zwiemy je odwodnieniem hipotonicznym. Występuje wtedy zjawisko niejako odwrotne do odwodnienia hipertonicznego, komórka zostaje odwodniona na skutek osmozy. Gdy stężenie sodu jest zbyt małe, woda wędruje do wewnątrz komórki, tam stężenie elektrolitu jest większe. To zaś prowadzi do jej obrzęku.

Niedobór sodu:

  • zaburza przewodnictwo nerwowe, powodując znaczne osłabienie mięśni,
  • skutkuje zmniejszeniem się objętości płynów zewnątrzkomórkowych, co grozi niebezpiecznym spadkiem ciśnienia krwi,
  • wpływa na pracę mózgu, obniża przewodnictwo elektryczne i przekazywanie impulsów między komórkami.

Odwodnienie na skutek biegunki czy wymiotów – hipotoniczne
Powszechniejszym zjawiskiem powodującym odwodnienie u dzieci są choroby, najczęściej zatrucia pokarmowe wynikające z podania nieświeżego jedzenia czy braku odpowiedniej higieny. Maluchy często wkładają ręce do buzi i zapominają umyć je przed jedzeniem. Co gorsza, ich układ pokarmowy jest niedojrzały, zatem gorzej znosi “utrudnienia” w postaci ciężkostrawnych pokarmów.

Gdy niepożądane pożywienie trafi do przewodu pokarmowego i nie może zostać strawione, organizm uruchamia “system obronny”, najpierw uczucie mdłości (ma zapobiec wrzuceniu do żołądka kolejnych porcji jedzenia, co tylko pogorszyłoby sytuację), a następnie wymioty i biegunkę (by jak najszybciej pozbyć się niechcianych substancji). Proces ten powoduje utratę dużej ilości nie tylko wody, ale też elektrolitów (sodu).

Kolejną przyczyną odwodnienia hipotonicznego jest tak zwana grypa jelitowa, czyli infekcja wirusowa objawiająca się biegunką, wymiotami i podwyższoną temperaturą. Jeśli w przebiegu infekcji lub zatrucia nastąpi utrata dużej ilości wody z powodu intensywnych wymiotów bądź gorączki z silnym poceniem się, może wystąpić odwodnienie izotoniczne (utrata wody oraz elektrolitów jest taka sama).

Różnica między odwodnieniem hipotonicznym a izotonicznym w pierwszych, domowych krokach mających na celu zapobieganie odwodnieniu nie jest istotna. W każdym przypadku należy uzupełnić zarówno sód, jak i wodę.

Powiązane produkty

Co zrobić w przypadku odwodnienia u dziecka?

Ponieważ dzieci mają mniejszą masę ciała, które w dodatku proporcjonalnie zawiera więcej wody, mocniej reagują na odwodnienie, na każdym poziomie. Chodzi tu zarówno o pracę serca, jak i stan śluzówek, ciśnienie krwi bądź funkcjonowanie mózgu. Dlatego w przypadku biegunek czy wymiotów należy na bieżąco uzupełniać płyny – najlepiej preparatami elektrolitycznymi. Płyny te, choć są zbawienne dla organizmu, nie mają zbyt dobrego smaku i niektóre dzieci mogą odmawiać ich picia. Co więcej, w przypadku odwodnienia hipotonicznego, a więc związanego z większą utratą wody niż elektrolitów, pragnienie nie jest odczuwalne tak, jak wtedy, gdy spotka nas odwodnienie “z utraty wody”.

Kiedy podamy dziecku samą wodę czy wodę z sokiem, nie odzyska ono utraconego sodu, spadnie jego stężenie w płynie zewnątrzkomórkowym, co nasili osmozę i odwodnienie komórek. Jeśli maluch nie chce pić środków z apteki, można podać mu wodę z dodatkiem soli i dla równowagi “smakowej” odrobiną miodu, ostatecznie cukru lub podawać mu często małe porcje do wypicia, np. na łyżeczce. Lepiej jest, by dziecko napiło się czegokolwiek, co uzupełni niedobory elektrolitowe niż nie napiło się nic. Kiedy dziecko uparcie odmawia przyjęcia płynów, a biegunka czy wymioty nie przechodzą po dwóch-trzech godzinach – jedźmy do lekarza. Może być konieczne podanie kroplówki.

Gdy mdłości i wymioty ustaną, warto podać dziecku coś lekkostrawnego do jedzenia, na przykład ryż, gotowaną marchewkę w postaci osolonej zupki. Ostrożnie jednak z wywarami mięsnymi. Choć rosół niewątpliwie dostarcza energii, wzmacnia i pomaga nam się nawodnić, a także uzupełnić zapas soli mineralnych, w przypadku zatrucia może być zbyt ciężkostrawny. Podajmy go dopiero, kiedy dziecko przestanie wymiotować.

Podajmy probiotyki, odbudowanie flory bakteryjnej przewodu pokarmowego jest potrzebne, by jelita mogły znów pracować właściwie. To zapobiegnie dalszej biegunce.

Szczególną uwagę powinniśmy zachować, gdy do biegunki bądź wymiotów (lub silnego pocenia się w przebiegu infekcji czy przy upałach) dochodzi u niemowląt. One odwadniają się najszybciej i jest to dla nich niezwykle groźne. Jeśli objawy nie ustępują po kilku seriach lub musimy zmieniać dziecku pieluszkę kilka razy w ciągu godziny, dwóch najlepiej od razu zgłosić się do lekarza.

Jak zapobiegać odwodnieniu u dzieci?

Musimy zadbać o to, by zawsze mieć przy sobie coś do picia, np. wodę – szczególnie w trakcie upałów czy wysiłku fizycznego. Z reguły dzieci same pamiętają o uzupełnianiu płynów. Nauczone picia wody we wczesnym dzieciństwie chętnie będą po nią sięgać, gdy organizm będzie tego potrzebował.

Jeśli dziecko chodzi już do szkoły, warto kupić mu butelkę, do której naleje wody (powinna być dostępna w szkole bezpłatnie, zwykle są to dystrybutory wody w klasach czy na korytarzach). Niech nie będzie to jednak plastikowa, nieekologiczna butelka, ale butelka trytanowa, lżejsza niż szkło, nietłukąca. Jest lepsza niż klasyczny bidon, którego ustnik zwykle ma skomplikowaną budowę utrudniającą jego czyszczenie, umożliwiającą osadzanie się toksycznej i niebezpiecznej dla zdrowia pleśni.

Co jeszcze? Zupy! Z punktu widzenia dbania o odpowiednie nawodnienie są one bardziej wartościowe niż drugie danie. Każde dziecko, nawet największy niejadek, ma zapewne choćby jedną ulubioną zupę: rosół, pomidorową czy ogórkową. Jeśli brak nam czasu na gotowanie, gotujmy na zapas, zamroźmy i podawajmy ją dziecku nawet codziennie.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • ADHD u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej

    ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) jest jednym z najczęstszych zaburzeń neurorozwojowych u dzieci. Do objawów pozwalających rozpoznać ADHD należą: nadpobudliwość, zaburzenia koncentracji oraz impulsywność. Nieleczone ADHD prowadzi do rozwoju problemów emocjonalnych, trudności w funkcjonowaniu społecznym, do obniżenia osiągnięć w nauce oraz do problemów w kontaktach z rówieśnikami. Jak rozpoznać to zaburzenie i jak pomóc dziecku z ADHD?

  • Standardowe mleko modyfikowane. Co znajduje się w mleku dla niemowląt?

    Kiedy dziecko jest zdrowe, nie ma alergii i większych problemów z trawieniem, można podawać mu tzw. standardowe mleko modyfikowane odpowiednie dla jego wieku. Takie preparaty mają na rynku status tzw. środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Ich skład jest regulowany prawem i ściśle nadzorowany. Dlaczego jednak takie mleko jest nazywane modyfikowanym i na czym te modyfikacje polegają? Jednym z głównych składników mleka modyfikowanego jest mleko krowie. Mleko krowie różni się od ludzkiego pod wieloma względami. Zawartość podstawowych składników odżywczych – tłuszczu, białka i węglowodanów – jest inna w każdym z nich.

  • Aspirator do nosa — jak używać ręcznego, a jak elektrycznego?

    U noworodków i niemowląt katar może stanowić znaczące zagrożenie, ponieważ dzieci do ok. 1 roku życia oddychają wyłącznie przez nos. Występująca u najmłodszych zalegająca wydzielina w nosku powstrzymuje oddychanie, jedzenie i picie. Dodatkowo nieusunięta wydzielina może prowadzić do powikłań w postaci stanów zapalnych w obrębie oka, ucha, oskrzeli lub płuc, co może stanowić zagrożenie dla zdrowia dziecka. Z pomocą przychodzą aspiratory do nosa, które można stosować u dzieci już od chwili narodzin. Są prostą, wygodną i bezpieczną metodą usuwania zalegającej wydzieliny u maluszka.

  • Wymioty u dziecka – przyczyny i skutki. Co robić, gdy dziecko wymiotuje?

    Ostatnio obserwujemy w Polsce gwałtowny wzrost liczby dzieci zgłaszających się do przychodni i szpitali z silnymi wymiotami. U dzieci wywoływane są one zwykle przez zakażenia wirusowe, bakteryjne, a także przez błędy dietetyczne. Co ma zrobić rodzic, gdy dziecko wymiotuje? Podpowiadamy.

  • Katar u dziecka – jak pomóc dziecku z katarem? Domowe sposoby na zatkany nos u dzieci

    Katar to częsta dolegliwość, która dotyka dzieci. Charakteryzuje się występowaniem wydzieliny w nosie oraz uczuciem niedrożności nosa. Do najczęstszych przyczyn nieżytu nosa u dzieci należą infekcje wirusowe oraz alergie. Przewlekły katar u dzieci może być objawem przerostu trzeciego migdałka lub chorób takich jak niedobory odporności czy mukowiscydoza. Podpowiadamy, co warto stosować na katar u dziecka.

  • Witamina D dla dzieci – dawkowanie, objawy i skutki niedoboru

    Witamina D jest hormonem steroidowym, który kontroluje wiele istotnych dla organizmu procesów. Dostarczenie jej (poprzez syntezę skórną oraz wraz z pożywieniem) jest szczególnie ważne w przypadku najmłodszych. Witamina D wpływa na układ kostny dzieci poprzez regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej, działa immunomodulująco, podnosząc odporność i obniżając poziom cytokin prozapalnych, ma również działanie antykancerogenne oraz neuro- i kardioprotekcyjne. Jaką dawkę witaminy D podawać dziecku? Witamina D dla dzieci w kroplach, kapsułkach twist-off, sprayu czy tabletkach?

  • Objawy, które powinny cię zaniepokoić. Nowotwory u dziecka

    Aż 60% rodziców nie wie, na jakie objawy powinni zwrócić uwagę, aby w porę wykryć potencjalne choroby nowotworowe u swoich dzieci. Z kolei aż 80% dzieci, u których zdiagnozowano chorobę nowotworową i w porę wdrożono leczenie, udaje się uratować. Na co zwrócić uwagę i co powinno zaniepokoić?

  • Jak podawać leki dziecku? Czopki, tabletki, inhalacje i syrop

    Podawanie leków dziecku w trakcie choroby to w wielu przypadkach nie lada wyzwanie. Warto jednak wiedzieć, w jaki sposób prowadzić domowe leczenie, aby było jak najskuteczniejsze. Jak podawać dziecku tabletki oraz co zrobić, aby inhalacja była jak najbardziej efektywna?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij