Czkawka – przyczyny i leczenie
Olaf Bąk

Czkawka – przyczyny i leczenie

Czkawka (łac. singultus) w większości przypadków bywa zjawiskiem całkowicie fizjologicznym oraz powszechnym. Jednakże uporczywa czkawka, która utrudnia funkcjonowanie, może być objawem chorób układu trawiennego i nerwowego. Z tego względu, mimo pozornie błahego charakteru, nie należy jej lekceważyć, a przy występowaniu innych niepokojących objawów koniecznie należy skonsultować się ze specjalistą. Czym jest czkawka? Co może oznaczać? Jak się jej pozbyć? Odpowiadamy w poniższym artykule.

Jama brzuszna, klatka piersiowa oraz przepona są silnie unerwione przez nerwy czuciowe, ruchowe oraz autonomiczne, które odpowiadają za„automatyzmy” organizmu. Kluczowe w tym przypadku są nerwy przeponowe, błędne, międzyżebrowe oraz pień trzewny. W wyniku podrażnienia zakończeń nerwowych, np. w wyniku szybkiego napełnienia żołądka, dochodzi do pobudzenia układu nerwowego po łuku odruchowym, czego efektem jest nagły skurcz mięśni, wywołujący czkawkę.

Czkawka – co to takiego?

Odruch czkania jest fizjologicznym odruchem spowodowanym podrażnieniem nerwów, w wyniku którego dochodzi do mimowolnego (bez naszej kontroli) silnego skurczu mięśni przepony, klatki piersiowej wraz z opóźnionym (o 35 milisekund względem wydechu) zamknięciem krtani przez zwarte struny głosowe, co skutkuje nietypowym dźwiękiem, który mu towarzyszy.

Czkawka jest powtarzającym się odruchem czkania (od 2 do nawet 60 razy na minutę), który trwa ponad kilka minut. Towarzyszy ona człowiekowi przez całe życie, mimo iż nie znamy dokładnie jej roli. Nie wiemy, czy jest ona niechcianą i archaiczną pozostałością po przodkach czy ważnym odruchem obronnym, usuwającym nadmiar powietrza z żołądka lub chroniącym nas przed zachłyśnięciem. Trwająca krótko czkawka po jedzeniu nie jest niczym szkodliwym czy niebezpiecznym. Niewątpliwie jednak, jeśli czkawka trwa kilka godzin czy dni, może skutecznie utrudnić funkcjonowanie, doprowadzić do rozdrażnienia, zmęczenia, epizodu depresyjnego, a nawet spadku masy ciała – ze względu na trudności w spożywaniu pokarmu.

W zależności od długości trwania czkawki możemy wyróżnić:

  • czkawkę ostrą (trwa do 48 godzin),
  • czkawkę przetrwałą (utrzymuje się ponad 48 godzin, a nie dłużej niż miesiąc),
  • czkawkę przewlekłą (trwa ona ponad miesiąc).
Czkawka ma swoje miejsce w Księdze Rekordów Guinnessa. Opisany tam mężczyzna, Charles Osborne, czkał nieprzerwanie przez 68 lat (1922–1990) z częstotliwością co 10 sekund. Czkawka ta rozpoczęła się po urazie spowodowanym przygnieceniem przez ok. 159-kilogramowego wieprza. Mimo przykrej przypadłości udało mu się normalnie funkcjonować oraz założyć rodzinę.

Przyczyny czkawki

Najczęstszymi przyczynami czkawki są oczywiście czynniki fizjologiczne, które prowokują napady czkawki fizjologicznej. Należą do nich:

  • spożycie obfitego posiłku,
  • jedzenie w pośpiechu z połykaniem dużych ilości powietrza,
  • picie napojów gazowanych,
  • przyjmowanie alkoholu (nawet w niewielkich ilościach),
  • silne stany emocjonalne.

Czasami czkawkę powodują przyczyny jatrogenne (wywołane przez działania medyczne), np. stan po operacji jelita grubego lub po gastroskopii. Bywa również tak, że czkawka, która trwa nawet kilka miesięcy, nie ma żadnej obiektywnej przyczyny ani stojącego za nią procesu chorobowego. Mówimy wtedy o czkawce idiopatycznej.

Czkawka u noworodka

Czkawka u dziecka występuje już w okresie rozwoju płodowego. Zdarza się, że podczas rutynowego badania USG, można zaobserwować odruch czkania u płodu, które jest izometrycznym ćwiczeniem mięśni wdechowych. Później w okresie noworodkowym i niemowlęcym dziecko może mieć czkawkę nawet po każdym posiłku, co pomaga mu usunąć nadmiar powietrza, połkniętego podczas ssania piersi.

Czkawka w ciąży

Czkawka w ciąży może być jak najbardziej normalnym odruchem związanym z podrażnieniem nerwów przeponowych oraz jamy brzucha, a także zmianami hormonalnymi. Powiększająca się macica powoduje przesunięcie wszystkich brzusznych narządów ku górze, co powoduje wzrost ciśnienia w jamie brzusznej oraz zwiększony nacisk na przeponę. W wyniku tego podrażnienia dochodzi do jej rytmicznych skurczów.

Czkawka jako objaw choroby

W przypadku, gdy czkawka jest objawem poważniejszej choroby, mówimy o czkawce objawowej. Wachlarz możliwych stanów oraz chorób, które mogą wywołać czkawkę jest tak szeroki, że mógłby on stanowić podstawę osobnej pracy naukowej. Dlatego przybliżone zostanie tylko kilka z nich:

  • choroby naczyniowe – udar, zapalenie tętnic, malformacje naczyniowe,
  • choroby nowotworowe – wewnątrzczaszkowe, klatki piersiowej i brzucha,
  • choroby zakaźne – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu,
  • choroby neurologiczne – stwardnienie rozsiane, padaczka, sarkoidoza OUN,
  • choroby metaboliczne – cukrzyca, zaburzenia jonowe, hiperurykemia,
  • przyjmowanie leków – przeciwpadaczkowych, przecipsychotycznych, przeciwparkinsonowskich, beznodiazepin, przeciwnowotworowych, antybiotyków,
  • stany ostre – niedrożność jelit, zapalenie wyrostka robaczkowego, ostre zapalenie trzustki.

Powiązane produkty

Przewlekła czkawka – kiedy wymaga leczenia? Jakie badania?

Czkawka zdecydowanie wymaga diagnostyki oraz leczenia, jeżeli spełnia jedno z dwóch kryteriów czkawki uporczywej:

  • trwa ponad 48 godzin,
  • utrudnia jedzenie, oddychanie lub zasypianie.

Dotyczy to również, utrudniających funkcjonowanie, napadów ostrej czkawki, które trwają nie dłużej niż 48 godzin, ale powtarzają się kilkukrotnie w krótkich odstępach czasu.

Czkawka uporczywa jest zjawiskiem rzadkim oraz często pomijanym w edukacji przyszłych lekarzy. Z tego względu zwykle niełatwo trafić na odpowiedniego specjalistę, który zajmie się tym problemem.

Jeśli czkawce nie towarzyszą objawy alarmowe (takie jak np. podwójne widzenie, nagła utrata widzenia, porażenia w obrębie nerwów, niedowład kończyn, objawy oponowe, zaburzenia równowagi, zaburzenia świadomości), które mogłyby świadczyć o zagrożeniu życia, możemy zacząć od rutynowej i planowej diagnostyki u lekarza rodzinnego w POZ (Podstawowej Opiece Zdrowotnej).

Ważne jest przeprowadzenie badania podmiotowego (okoliczności rozpoczęcia czkawki, czas trwania, towarzyszące objawy, przyjmowane leki oraz używki) i przedmiotowego (szczególnie ocena objawów neurologicznych, badanie klatki piersiowej i brzucha).

Jeśli pacjent nie posiada aktualnych badań, warto zacząć od podstawowych badań krwi, takich jak:

  • morfologia,
  • CRP,
  • jonogram,
  • mocznik,
  • kreatynina,
  • AlAT oraz AspAT,
  • poziom lipazy i amylazy.

Kolejnym krokiem będą badania obrazowe, które pomogą nam wykluczyć nowotworowe lub zapalne tło czkawki:

Jeśli mimo prowadzonej diagnostyki czkawka nie ustępuje, a chory coraz gorzej funkcjonuje, czkawka się nasila lub uniemożliwia codzienne czynności – należy poszerzyć diagnostykę o rezonans magnetyczny głowy oraz tomografię klatki piersiowej.

Jak pozbyć się czkawki?

W przypadku ustalenia konkretnego rozpoznania (czkawki objawowej) stosuje się leczenie przyczynowe ukierunkowane na chorobę, np. zatorowość płucna – usunięcie zatoru poprzez trombolizę lub trombektomię, refluks żołądkowo-przełykowy – stosowanie leków IPP, zapalenie naczyń – przyjmowanie glikokortykosteroidów, etc. Przyczyna leży najczęściej w obrębie brzucha (podrażnienie przepony) i klatki piersiowej (podrażnienie płuc, opłucnej lub śródpiersia), dlatego też tak istotna jest diagnostyka tej okolicy.

Sprawdź na DOZ.pl: Preparaty i leki na trawienie

W razie braku uchwytnej przyczyny czkawki (czkawki idiopatycznej) należy zastosować leczenie objawowe. Niestety wciąż nie ustalono jednoznacznych wytycznych leczenia czkawki, a wszystkie zalecenia oparte są na doświadczeniach klinicznych różnych specjalistów. Leki przyjmuje się najczęściej przez krótki czas, celem ustalenia ich skuteczności. Jeśli po kilku dniach czkawka nie ustępuje, należy uznać, że lek jest nieskuteczny i trzeba zastosować inną farmakoterapię.

Standardowo lekiem pierwszego rzutu powinien być baklofen (lek rozluźniający mięśnie szkieletowe działający na receptory GABA), w dalszej kolejności podejmuje się próbę leczenia metoklopramidem (lek przeciwwymiotny) oraz lekami przeciwpsychotycznymi.

Jedynym lekiem zarejestrowanym do leczenia czkawki jest co prawda chlorpromazyna (czyli właśnie lek przeciwpsychotyczny), jednak ze względu na możliwe działania niepożądane nie jest ona zalecana w pierwszej kolejności. W skrajnych przypadkach stosuje się leki przeciwpadaczkowe, a jeśli inne metody zawiodą, podejmuje się również próbę blokady lub przecięcia nerwu przeponowego.

Metody na czkawkę

Zanim udamy się do specjalisty, szczególnie gdy czkawka trwa krótko lub znamy czynnik, który ją wywołuje, możemy spróbować domowych sposobów na czkawkę. Ich skuteczność nie została potwierdzona w wiarygodnych badaniach klinicznych, ale nie wykluczono całkowicie ich możliwości terapeutycznych:

  • unikanie ciężkostrawnych posiłków, jeśli chorujemy na choroby żołądka lub przełyku,
  • spożywanie posiłków bez pośpiechu,
  • unikanie napojów gazowanych,
  • przyjęcie leku rozkurczającego mięśnie gładkie (np. popularną drotawerynę),
  • wypicie naparu ziołowego (np. z melisy),
  • pociąganie za język,
  • przyciągnięcie kolan do klatki piersiowej przez 2 minuty,
  • oddychanie przez papierową torebkę,
  • wstrzymanie oddechu na kilka sekund,
  • próba zrobienia wydechu przy zamkniętych ustach i nosie (odruch Valsalvy),
  • ssanie kostki lodu,
  • doraźne wypicie szklanki ciepłej, posłodzonej wody.
  1. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2019/20, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, wyd. 11
  2. A. Szczeklik, E. Szczeklik, Diagnostyka ogólna chorób wewnętrznych, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 1979, wyd. 7
  3. P. Nadratowski, K. Jastrzębski, Uporczywa czkawka – diagnostyka i terapia, „Medycyna po dyplomie” listopad-grudzień 2014; 11-12: 12 - 19.
  4. Z. Zylicz tłum. E. Miszczak, Uporczywa czkawka jako objaw zatorowości płucnej. Opis przypadku, „Medycyna Paliatywna w Praktyce”, nr 1 (5) 2011.
  5. A. Cywińska-Bernas , M. Łudzik, L. Bąk-Romaniszyn, M. Frączek, Czkawka u dzieci – niegroźna dolegliwość czy poważny objaw chorobowy?, „Pediatria i Medycyna Rodzinna”, nr 3 (4) 2007.
  6. T. Cywka, K. Adamczyk, M. Psujek, K. Wolska, A. Prystupa, M. Frączek, Udar móżdżku jako przyczyna uporczywej czkawki, „Family Medicine & Primary Care Review”, nr 3 2012.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – przyczyny, objawy, leczenie, żywienie przy WZJG

    Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG, colitis ulcerosa) jest rozlanym nieswoistym zapaleniem błony śluzowej odbytnicy lub odbytnicy i okrężnicy, prowadzącym w niektórych przypadkach do powstania owrzodzeń. Należy do grupy nieswoistych zapaleń jelit o niewyjaśnionej etiologii. Jak rozpoznać wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

  • Łuszczyca paznokci – przyczyny, objawy, leczenie

    Łuszczyca jest przewlekłą zapalną chorobą skóry, przebiegającą z okresami remisji i zaostrzeń, na którą w Polsce choruje prawie milion osób. Choroba najczęściej występuje u rasy białej i w umiarkowanej strefie klimatycznej. Pierwsze objawy łuszczycy mogą wystąpić w dowolnym wieku, jednak zwykle pojawiają się we wczesnym okresie dorosłego życia lub później, około 50–60 roku życia. Łuszczyca charakteryzuje się występowaniem zmian chorobowych zarówno na skórze gładkiej, jak i na owłosionej skórze głowy, a także zmianami w obrębie płytek paznokciowych dłoni i stóp. W cięższych postaciach łuszczyca może również zająć stawy. Zmianom paznokciowym z reguły towarzyszą zmiany w obrębie skóry, chociaż zdarza się, że zmiany chorobowe obejmujące aparat paznokciowy wyprzedzają pojawienie się zmian skórnych nawet o dziesiątki lat.

  • Cytomegalia (CMV) – co to za choroba? Jakie są objawy?

    Cytomegalia jest chorobą wirusową, która wywoływana jest przez wirusa o nazwie Cytomegalovirus hominis, w skrócie CMV. Zakażenie wirusem cytomegalii jest bardzo szeroko rozpowszechnione, natomiast zdecydowana większość infekcji (ponad 99%) przebiega bezobjawowo i pacjent przez przypadek dowiaduje się, że w przeszłości przebył takie zakażenie. Jednak u płodów i noworodków ze względu na niedojrzałość układu odpornościowego, jak również u osób z wrodzonymi lub nabytymi zaburzeniami odpowiedzi immunologicznej, cytomegalia może przebiegać w sposób ostry, a obraz choroby może być bardzo różny.

  • Zakrzepica – przyczyny, objawy, profilaktyka zakrzepowego zapalenia żył powierzchniowych i głębokich

    Zakrzepica (zakrzepowe zapalenie żył) polega na powstaniu w naczyniu żylnym zakrzepu w wyniku zaburzonego przepływu krwi. Nieleczona prowadzi do groźnych powikłań, m.in. do zatorowości płucnej. Wyróżnia się zapalenie żył głębokich i powierzchniowych. Jakie objawy daje zakrzepica i w jaki sposób się ją leczy? Czy istnieją sposoby na to, by jej zapobiec?

  • Nadżerka szyjki macicy (ektopia) – przyczyny, objawy, metody leczenia

    Termin „nadżerka szyjki macicy” oznacza ubytek błony śluzowej. Często jest on nieprawidłowo stosowany na określenie ektopii, która jest zupełnie innym schorzeniem. Rzekoma nadżerka szyjki macicy (tak brzmi inna nazwa ektopii) to zastępowanie nabłonka płaskiego, który fizjologicznie pokrywa tarczę szyjki macicy, nabłonkiem gruczołowym. Zazwyczaj nie daje ona żadnych objawów, a kobieta dowiaduje się o jej istnieniu podczas rutynowego badania ginekologicznego. Kiedy ektopia wymaga szerszej diagnostyki i leczenia? Jakie metody usunięcia „nadżerki” szyjki macicy stosuje się najczęściej?

  • Gastrolog – czym się zajmuje? Jakie choroby leczy?

    Lekarz gastroenterolog jest specjalistą w zakresie chorób układu pokarmowego. Gastrolog diagnozuje i leczy pacjentów z problemami gastrycznymi. Jakimi konkretnie dolegliwościami się zajmuje? Kiedy warto się do niego udać? Czy do gastrologa jest potrzebne skierowanie? Odpowiadamy.

  • Atak paniki – jak wygląda? Co robić, gdy się pojawia?

    Ataki paniki są jednymi z najczęściej występujących zaburzeń lękowych, tuż po zespole lęku uogólnionego oraz fobii społecznej. Objawiają się nagłymi napadami silnego lęku, którym towarzyszą symptomy, takie jak: kołatanie serca, zawroty głowy, duszności, nadmierne pocenie się czy strach przed śmiercią. Dowiedz się, w jaki sposób można sobie poradzić, gdy pojawia się atak paniki.

  • Czego nie można robić przy nadżerce szyjki macicy ? Jak postępować po jej usunięciu?

    Nadżerka szyjki macicy jest rozpoznaniem, które może usłyszeć wiele kobiet w gabinecie ginekologicznym. Warto podkreślić jednak, że określenie „nadżerka” używane jest najczęściej w nieprawidłowy i potoczny sposób. Czym jest nadżerka oraz jak postępować po zabiegu jej usunięcia?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij