Lucuma – właściwości, skład i zastosowanie. Gdzie kupić proszek lucuma?

Lucuma Pouteria lucuma to drzewo należące do rodziny sączyńcowatych Sapotaceae. Roślina występuje w Ameryce Południowej, głównie na terenach andyjskich w obrębie Peru, Ekwadoru i Chile. Rośnie w klimacie tropikalnym i subtropikalnym, gdzie średnia dzienna temperatura mieści się w zakresie od 18 do 24°C, a poziom rocznych opadów wynosi około 800 - 1000 mm. Drzewo jest bardzo odporne na susze, choć wiąże się to ze zmniejszonym owocowaniem rośliny. Nie wytrzymuje natomiast mrozów (ginie poniżej -5°C). Preferuje glebę piaszczystą lub piaszczysto - gliniastą, o dobrym drenażu i pH w zakresie 6,5 - 7,5. Lucuma rośnie głównie w wilgotnych lasach górskich, zwykle na wysokościach od 1500 do 3000 m. 

Pouteria lucuma to wiecznie zielone drzewo wytwarzające jadalne owoce. Dorasta zwykle do 8 -15 metrów wysokości, maksymalnie 20 metrów. Posiada gęstą i kulistą koronę o średnicy 6 - 8 m. Młode gałązki lucumy pokryte są jasnobrązowymi włoskami, a po ich przełamaniu ze środka obficie wypływa lateks. Zimozielone liście mają lancetowaty lub eliptyczny kształt, o tępym wierzchołku i zaostrzonej nasadzie. Ich wymiary to 12,5 - 25 cm długości i 5 -10 cm szerokości. Ogonek liściowy dorasta do 1,3 - 2 cm. Górna powierzchnia liścia ma ciemnozieloną i skórzastą powierzchnię, natomiast od spodu liście są dużo jaśniejsze, z wyraźnym żyłkowaniem (płaska żyłka środkowa z 9 - 15 parami równoległych żył wtórnych) i jasnobrązowym owłosieniem. Lucuma kwitnie i owocuje przez cały rok. Rurkowate kwiaty w kolorze żółtym lub zielonym tworzą grona lub wyrastają po 2 - 3 sztuki w kątach liściowych. Kwiaty są hermafrodytyczne i zwykle ulegają samozapłodnieniu. Posiadają 5 działek kielicha. Korona kwiatowa o długości 1 - 1,8 cm jest zbudowana z 5 płatków o długości 4 - 8 mm. Kwiaty zawierają 5 nitkowatych pręcików i pojedynczy słupek, zwykle wystający poza koronę (długość 0,8 - 1,5 cm).

Drzewa zaczynają owocować po upływie około 4 - 5 lat. Dojrzewanie owoców od momentu zapylenia trwa nawet  8 - 9 miesięcy. Owoce mają kształt owalny do jajowatego i długość 7,5 - 10 cm. Posiadają spiczasty lub wklęsły wierzchołek. Są pokryte delikatną skórką w kolorze zielonobrązowym lub żółtozielonym. Wnętrze owoców skrywa jasnożółty miąższ o suchej i zwartej konsystencji. Miąższ jest jędrny, mączysty, o słodkim smaku przypominającym dojrzałą gruszkę i karmel. Owoc zawiera od 1 do 5 ciemnobrązowych, błyszczących nasion z białawymi wnękami po jednej płaskiej stronie (najczęściej jednak 2 nasiona). Zbiór owoców odbywa się ręcznie. Sygnałem do zbiórki jest żółknąca skórka owoców. Po zbiorach miąższ jest mrożony i eksportowany do Peru, skąd trafia na inne kontynenty.

Uprawa drzewa lucuma ma miejsce głównie na wyżynach andyjskich, a dotychczasowe próby jej przeniesienia do innych miejsc nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Owoce drzewa Pouteria lucuma są wykorzystywane w celach spożywczych od tysięcy lat przez miejscową ludność Andów. Dla rdzennych mieszkańców Peru i Ekwadoru lucuma stanowiła jeden z podstawowych elementów codziennej diety. Współcześnie ze względu na suchą i zwartą konsystencję miąższu owoców rośliny (przypominającą ugotowane żółtko jajka) nie zjada się ich zwykle na surowo. Dojrzałe owoce najczęściej suszy się i przerabia na proszek, który następnie jest wykorzystywany w miejscowym  przemyśle cukierniczym lub jest eksportowany z Ameryki Południowej na inne kontynenty. Owoce bywają też mrożone i dodawane później w formie pulpy do napojów lub deserów.

Owoce lucuma mają wysoką wartość odżywczą. Są prawdziwą bombą witamin (m.in. witamin z grupy B, witaminy A i witaminy C), składników mineralnych (np. sodu, potasu, wapnia, żelaza, magnezu, cynku) oraz innych związków o udowodnionej aktywności biologicznej. Z tego względu sproszkowane owoce Pouteria lucuma są coraz częściej elementem zrównoważonej diety Europejczyków i stanowią tzw. żywności funkcjonalnej (superfoods). Sproszkowane owoce rośliny są używane jako naturalny słodzik o karmelowo - klonowym smaku i aromacie. Proszek charakteryzuje się niskim indeksem glikemicznym (IG=5), stąd doskonale sprawdza się w diecie osób chorujących na cukrzycę i z insulinoopornością. Co ważne, związki czynne zawarte w owocach zdają się hamować proces rozkładu węglowodanów dostarczanych wraz z pokarmem, przyczyniając się tym samym do obniżenia poziomu glikemii poposiłkowej. Suplementy diety z Pouteria lucuma w postaci proszku mogą być dodawane do codziennie spożywanych dań - koktajli, jogurtów, owsianki czy wypieków. Błonnik pokarmowy którego dostarcza lucuma usprawnia pasaż jelitowy i pomaga w walce z dokuczliwymi zaparciami (regulacja wypróżnień).

Lucuma ma właściwości antyoksydacyjne, chroniące organizm przed skutkami działania wolnych rodników. Owoce rośliny charakteryzuje najwyższe stężenie polifenoli o właściwościach antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych spośród wszystkich owoców peruwiańskich. Obecnie wiadomo, że zaburzona równowaga oksydacyjna leży u podstaw rozwoju wielu chorób, w tym chorób neurogeneracyjnych, cukrzycy i chorób układu krążenia. Polifenole roślinne pomagają  również zapobiegać rozwojowi nowotworów. Suplementacja Pouteria lucuma  będzie dobrym pomysłem dla wszystkich chcących zadbać o swoje zdrowie, w tym osób na dietach odchudzających i oczyszczających. W badaniach na zwierzętach owoce lucumy stymulowały procesy rozkładu tkanki tłuszczowej, przy jednoczesnym zwalnianiu procesów adipogenezy. Suplementacja rośliny wspiera prawidłową pracę wątroby (hepatoprotekcja) i mózgu (działanie neuroprotekcyjne). Olejek pozyskiwany z nasion Pouteria lucuma ma działanie regenerujące na skórę. Jego aplikacja przyspiesza gojenie się ran.

Miąższ w owocach lucumy stanowi 69 - 82% ich masy, z kolei około 64 - 72% miąższu stanowi woda. Lucuma jest dobrym źródłem węglowodanów (33 g/100 g). Spożycie 100 gramów owoców dostarcza około 99 - 122 kcal. W owocach znajdują się rozpuszczalne i nierozpuszczalne frakcje błonnika pokarmowego (1,0 - 1,3 g/100 g), substancje białkowe (1,4 - 1,5 g/100 g) oraz lipidy (0,5 g/100 g). Owoce stanowią źródło witamin z grupy B (0,01 mg tiaminy, 0,14 mg ryboflawiny, 1,9-2,2 mg niacyny/ 100 gramów), witaminy C (5,4-25,0 mg/100 gramów), a także składników mineralnych ( 470 mg potasu, 16 mg wapnia, 26 mg żelaza, 0,4 mg fosforu, 6 mg sodu/100 gramów). Do związków biologicznie czynnych obecnych w roślinie należą karotenoidy (neoksantyna, wiolaksantyna, zeaksantyna, karoten i fitofluen), kwasy fenolowe (m. in. kwas galusowy, ferulowy, kawowy), flawonoidy (np. katechiny, epikatechiny, galokatechiny), stylbeny, triterpenoidy, glikozydy, sterole i alkany.

Wyciąg olejowy z nasion lucumy przyszłościowo może być wykorzystany w produktach pielęgnacyjnych i dermokosmetykach przyspieszających gojenie się ran i podrażnień skóry. W jednym z badań oceniano in vitro na komórkach ludzkiej skóry oraz in vivo na zwierzętach wpływ wyciągu olejowego pozyskanego z nasion drzewa na procesy migracji fibroblastów, angiogenezę, stan zapalny, rozwój bakterii i grzybów oraz gojenie się ran. Głównymi substancjami czynnymi olejku były nienasycone kwasy tłuszczowe: kwas linolowy (38,9%), kwas oleinowy (27,9%), kwas palmitynowy (18,6%), kwas stearynowy (8,9%) i kwas γ-linolenowy (2,9%). Okazało się, że olejek pozyskany z owoców Pouteria lucuma nie miał zdolności przeciwdrobnoustrojowych, natomiast w sposób zauważalny hamował rozwój stanu zapalnego i promował regenerację skóry na drodze zwiększenia migracji i ekspresji winkuliny w ludzkich fibroblastach.

Ekstrakty pozyskane z nasion Pouteria lucuma mają właściwości antyoksydacyjne oraz gastroprotekcyjne. Przeprowadzając badania na ekstrakcie metanolowym z nasion odkryto aktywność ochronną rośliny dla błony śluzowej żołądka, która przy dawce 100 mg/kg, która była wyższa niż po zastosowaniu lansoprazolu w kontroli pozytywnej (znany lek przeciwwrzodowy). Właściwości przeciwutleniające badano z użyciem wielu metod (testów DPPH, ABTS, FRAP i testu z wykorzystaniem anionów ponadtlenkowych). Przyszłościowo nasiona lucumy traktowane obecnie jako odpady mogą więc zostać użyte do produkcji preparatów wzmacniających funkcjonowanie żołądka.

Spożywanie lucumy stanowi element codziennej profilaktyki przeciwnowotworowej. Związki takie jak flawonoidy, kasy fenolowe, kwasy organiczne i garbniki działają chemoprewencyjnie. Beta-sitosterol obecny w owocach lucumy jest składnikiem o właściwościach przeciwnowotworowych, co udowodniono m.in. w doświadczeniach na komórkach gruczolakoraka żołądka i heteroprzeszczepach u zwierząt. Owoce Pouteria lucuma są również źródłem pektyn, które mają zdolność do wiązania soli żółciowych i wspierają proces micelizacji karotenoidów. Pektyny zawarte w owocach lucumy sprzyjają procesom trawiennym i działają przeciwnowotworowo w obrębie przewodu pokarmowego.

Najprawdopodobniej, to zawarte w lucumie związki fenolowe odpowiadają za właściwości hipotensyjne surowca roślinnego. Substancje czynne owoców hamują enzym konwertazę angiotensyny I (ACE), co w rezultacie zapobiega rozwojowi nadciśnienia tętniczego. W doświadczeniu erodyktyol zawarty w owocach Pouteria lucuma zmniejszał nasilenie procesów peroksydacji lipidów osocza, przez co działał ochronnie na układ sercowo- naczyniowy. Lucuma zawiera również potas, a odpowiedni poziom pierwiastka może pomóc w normalizacji ciśnienia tętniczego krwi.

Substancje czynne zawarte w owocach lucumy są naturalnymi środkami hamującymi jelitową α-glukozydazę, czyli enzym komórek rąbka szczoteczkowego jelit rozkładający wielocukry do cukrów prostych. Zaobserwowano, że wodne ekstrakty z owoców Pouteria lucuma wywołują efekt hipoglikemiczny i powodują obniżenie poposiłkowego poziomu glukozy we krwi. Dodatkowo proszek lucuma posiada niski indeks glikemiczny (IG=5), co przekłada się na lepsze utrzymanie stałego poziomu cukru we krwi, bez dużych wahań w stężeniu glukozy.

W aptece znajdziemy suplementy diety w postaci sproszkowanych owoców lucumy lub płyn z dodatkiem ekstraktu z owoców Pouteria lucuma.

Brakuje badań dotyczących bezpiecznej dawki lucumy do spożycia w ciągu dnia.

Proszek z owoców może być stosowany jako naturalny słodzik, zastępujący tradycyjny cukier. Czasami ze względu na podobieństwo konsystencji i w celu podbicia słodkiego smaku miesza się go z cukrem pudrem w proporcji 2:1.

Sproszkowanymi owocami lucumy można posypywać jogurty, smoothie, koktajle, owsianki, domową granolę, sałatki. Nadają się jako dodatek do produktów cukierniczych (ciasta, lody). 

Proszek po zmieszaniu z wodą nadaje się do nanoszenia na skórę w celach jej nawilżenia, szybszej regeneracji i rozjaśnienia.

Należy zachować ostrożność u osób przyjmujących leki przeciwcukrzycowe. Lucuma ma wpływ na poziom glukozy we krwii, a jej suplementacja może nasilić działanie leków hipoglikemizujących.

Owoce drzewa  Pouteria lucuma wydają się być bezpieczne dla zdrowia. Zawsze istnieje ryzyko wystąpienia alergii po ich spożyciu, choć są to przypadki sporadyczne.