Koci pazur, vilcacora czy czepota puszysta? Właściwości rośliny

Czepota puszysta Uncaria tomentosa znana również jako vilcacora lub koci pazur to wiecznie zielone pnącze należące do rodziny marzanowatych Rubiaceae. Występuje w lasach deszczowych Amazonii oraz na innych tropikalnych obszarach Ameryki Południowej i Środkowej, na wysokościach 500 - 600 m n.p.m. Na części atlantyckiego wybrzeża Ameryki Środkowej uważana jest za uciążliwy chwast plantacji bananów. Vilcacora preferuje glebę wilgotną, o pH w zakresie 5,2 - 7,7.

Roślina ma postać szybko rosnącej, pnącej się liany dorastającej do 20 - 30 metrów długości. Czworokanciaste w przekroju pnącze ma jasnobrązową barwę i gładką powierzchnię. Średnica pędu głównego u podstawy liany waha się w zakresie od 5 do 40 cm. Koci pazur jest zaopatrzony w zakrzywione kolce/haczyki, dzięki którym oplata sąsiadujące z nim gatunki. Liście rośliny ułożone są naprzeciwlegle. Blaszka liściowa ma zwykle eliptyczny kształt i gładkie brzegi. Jej powierzchnia jest omszona, z wyraźnie widocznym unerwieniem. Krótkoogonkowe liście posiadają u podstawy dwa zakrzywione haczyki. Kwitnienie czepoty puszystej ma miejsce około września, natomiast owocowanie- w październiku i listopadzie. Drobne i rurkowate żółto-białe kwiaty tworzą niewielkie kwiatostany w formie główek (1,5 - 4 cm) i wyrastają z kątów liściowych. Owocem vilcacory jest torebka zawierająca liczne nasiona roznoszone przez wiatr.

Właściwości prozdrowotne czepoty puszystej Uncaria tomentosa zostały odkryte przez plemiona Indian peruwiańskich. Mieszkańcy tropikalnych terenów Ameryki Południowej wykorzystywali roślinę do leczenia wielu schorzeń, od infekcji po problemy gastryczne i nowotwory. Zauważono, że odwary z vilcacory łagodzą gorączkę i uporczywy kaszel. Kobiety wypijały go w razie nieregularnych lub zbyt obfitych miesiączek. Wierzono również, że duża ilość odwaru wypita na raz ma działanie antykoncepcyjne. Peruwiańczycy wykorzystywali pnącze do łagodzenia zmian reumatycznych. Wierzono, że wypijanie odwaru z vilcacory lub zastosowanie go zewnętrznie w postaci okładów zmniejsza ból stawów i znosi ich obrzęk. Odwar z pnączy miał oczyszczać krew, pomagać w infekcjach dróg moczowych i łagodzić stany lękowe. Używano go w razie osłabienia organizmu.

Na początku lat 90. vilcacora zaczęła zdobywać popularność w Europie. Surowcem zielarskim wykorzystywanym w ziołolecznictwie jest kora zebrana z pnączy i korzeni rośliny. Obecnie w aptece można znaleźć liczne suplementy diety zawierające sproszkowaną korę Uncaria tomentosa lub ekstrakt z kory kociego pazura. Mają one najczęściej postać tabletek lub kapsułek, ale także kropli doustnych, proszku lub ziół do zaparzania. Suplementy z czepotą puszystą są przeznaczone do stosowania dla osób dorosłych, które chcą wzmocnić swoją odporność za pomocą naturalnych składników. Vilcacora jest źródłem wielu antyoksydantów. Roślina ma udowodnione badaniami właściwości przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe. Substancje czynne vilcacory przynoszą ulgę w stanach zapalnych żołądka i wrzodach trawiennych. Kuracja rośliną może pomóc w walce z pasożytami oraz grzybicą układową. Co istotne, czepota puszysta to naturalny adaptogen, który podnosi odporność organizmu na stres. Roślina działa uspokajająco i pomaga łagodzić stany lękowe. W modelu zwierzęcym choroby Alzheimera czepota ograniczała narastanie toksycznych blaszek beta - amyloidowych i poprawiała pamięć krótkotrwałą. Zbadano, że zawarte w niej substancje m.in. hirsutyna rozszerzają naczynia krwionośne, co skutkuje obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi oraz normalizuje zaburzoną pracę serca. Suplementację vilcacorą powinny więc rozważyć osoby chcące zadbać o swój układ krążenia. Roślina wzmacnia stawy i łagodzi stany zapalne w ich obrębie. Najnowsze badania dowiodły, że substancje czynne czepoty puszystej hamują namnażanie się komórek nowotworowych m.in. komórek promielocytowych w białaczce, komórek raka piersi czy nerwiaka niedojrzałego. Ekstrakt z kory Uncaria tomentosa bywa składnikiem kosmetyków pielęgnacyjnych. Pełni w nich rolę przeciwutleniacza, hamującego uszkodzenia komórkowe wywołane działaniem wolnych rodników.

Główne grupy związków obecnych w czepocie puszystej stanowią alkaloidy oksyindolowe, a także glikozydy kwasu pirochinowego, kwasy organiczne, proantocyjanidyny, sterole i polioksygenowane triterpeny. Do pentaksyklicznych alkaloidów oksyindolowych obecnych w korze rośliny zalicza się formozaninę, pteropodynę, izoopteropodynę, speciofilinę, N-tlenek speciofiliny, N-tlenek unkaryny F, mitrafilinę i izomitrafilinę. Alkaloidy tetracykliczne vilcacory to m.in. rynchofilina, N-tlenek rynchofiliny, izorynchofilina, N-tlenek izorynchofiliny, rotundifolina, izorotundifolina, korynokseina i izokorynokseina. Związki terpenowe czepoty puszystej to pochodne kwasu ursolowego, triterpeny typu oleananu, kwas cynamonowy i glikozydy. Do steroli obecnych w roślinie należą beta-sitosterol, kampesterol i stigmasterol. Koci pazur zawiera również proantocyjanidyny (epikatechinę, tomentozyd A, tomentozyd B), kwasy organiczne, glikozydy kwasu chinowego.

Substancje czynne zawarte w czepocie puszystej warunkują właściwości antyoksydacyjne rośliny. Działanie to przypisuje się głównie alkaloidom, pochodnym flawan-3-olu i polifenolom obecnym w korze Uncaria tomentosa. Związki czynne rośliny skutecznie redukują poziom reaktywnych form tlenu, ale również- reaktywnych form azotu. Nadtlenoazotyn to agresywny rodnik mający zdolność do peroksydacji lipidów i penetracji przez barierę krew- mózg. Ma on działanie neurodegeneracyjne i hamujące na wytwarzanie substancji przekaźnikowych, co wiąże się z nasileniem stanów lękowych i depresji. Wykazano, że czepota puszysta ma działanie neuroochronne m.in. właśnie dzięki posiadanym własnościom antyoksydacyjnym. Do tej pory przeprowadzono głównie badania in vitro dotyczące ekstraktów wodnych, etanolowych i organicznych pozyskanych z różnych części rośliny (łodyg, korzeni, liści). Powszechnie wiadomo, że redukcja wolnych rodników spowalnia procesy starzenia się organizmu i zmniejszenia ryzyka wystąpienia wielu chorób m.in. układu sercowo-naczyniowego.

Kora czepoty puszystej jest bogatym źródłem proantocyjanidyn (m.in. kwasu hydroksybenzoesowego, kwasów hydroksycynamonowych, monomerów flawan-3-oli, dimerów procyjanidyn, trimerów procyjanidyn i dimerów propelargonidyny) o działaniu chemioprewencyjnym, chroniącym przed rozwojem nowotworów. Alkaloidy oksyindolowe Uncaria tomentosa mają udokumentowanie działanie antyproliferacyjne (hamujące namnażanie) wielu rodzajów komórek nowotworowych m.in. gruczolakoraka okrężnicy, raka piersi, komórek nowotworowych żołądka, glejaka, komórek przedmielocytowych białaczki i neuroblastomy. 

Ekstrakty z kory kociego pazura działają przeciwdrobnoustrojowo, hamując rozwój wielu grzybów, wirusów i bakterii, w tym patogenów atakujących układ oddechowy, pokarmowy i moczowy człowieka. Działanie przeciwbakteryjne czepoty puszystej udowodniono wobec m.in. Enterococcus faecalis, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Bacillus subtilis, Staphylococcus epidermidis, Escherichia coli, Mariniluteicoccus flavus, Streptococcus mutans i Klebsiella pneumoniae. W kilku badaniach in vitro wyciągi wodnoalkoholowe z kory łodygi vilcacory wykazywały działanie hamujące wirusa opryszczki pospolitej typu 1 (HSV-1). Działanie to przypisano obecności glikozydów kwasu chinowego w korze rośliny.

Suplementacja czepoty puszystej wspiera układ odpornościowy i ogranicza stany zapalne w organizmie. Przeprowadzone do tej pory badania pokazały, że związki czynne zawarte w roślinie stymulują produkcję interleukin IL-6 i IL-1 w obrębie pęcherzyków płucnych (cytokiny pełniące ważną rolę w procesach odpornościowych) oraz aktywują makrofagi (komórki żerne niszczące drobnoustroje). Wykazano, że ekstrakty pozyskane z łodygi, kory i liści kociego pazura działają przeciwzapalnie i immunostymulująco, przy jednoczesnym niskim wskaźniku toksyczności. Suplementacja rośliny może więc pomóc w leczeniu wielu chorób zapalnych m.in. reumatoidalnego zapalenia stawów. 

Nie ustalono bezpieczeństwa stosowania czepoty puszystej u kobiet w ciąży i karmiących piersią. W medycynie peruwiańskiej vilcacorę podawano w celach poronnych i antykoncepcyjnych.

Brakuje badań na temat bezpieczeństwa stosowania rośliny u dzieci i młodzieży.

Ze względu na właściwości przeciwpłytkowe rośliny, suplementy diety z czepotą puszystą powinny być odstawione kilkanaście dni przed planowanym zabiegiem chirurgicznym.

W aptekach dostępne są suplementy diety, najczęściej w formie kapsułek i tabletek zawierające od 25 do 300 mg ekstraktu z kory/korzeni czepoty puszystej. Surowiec występuje również w proszku, który stosuje się następująco:1 gram proszku 3 razy na dobę, popijając ciepłą wodą.

W tradycyjnej medycynie Peru często sporządza się odwar z kory/korzeni rośliny.

Przykładowe przepisy z wykorzystaniem czepoty puszystej:

• odwar: 20 gramów rozdrobnionego surowca roślinnego należy zalać 1 litrem wody i doprowadzić do wrzenia; całość gotuje się przez 45 minut; odwar jest wykorzystywany jako środek przeciwreumatyczny, podawany w razie dolegliwości żołądkowo- jelitowych; sporządza się z niego okłady na bolące stawy; stosowanie doustne: 1 szklanka odwaru dwa razy na dobę;
• nalewka: sporządza się z rozdrobnionego surowca i alkoholu 40% w proporcji 1;5; zwyczajowe dawkowanie to 3 razy dziennie po 10 ml; nalewka ma działanie uspokajające i adaptogenne;
• napar: 5 gramów surowca roślinnego należy zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem do zaparzenia na czas około 15 minut; spożywa się 2- 3 filiżanki świeżo sporządzonego naparu w ciągu dnia;

Ekstrakt z czepoty puszystej znajdziemy również w kremach nawilżających do ciała. Nie ustalono bezpiecznych dawek ekstraktu do stosowania zewnętrznego.

Czepota puszysta ma działanie immunostymulujące, czyli pobudzające aktywność układu odpornościowego. Ze względu na te właściwość może wchodzić w interakcję z lekami immunosupresyjnymi i osłabiać efekty ich przyjmowania. Do leków immunosupresyjnych zalicza się m.in. przeciwciała monoklonalne, glikokortykosteroidy, inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, cyklosporyna), cytostatyki (cyklofosfamid, azatiopryna), inhibitory kinazy serynowo-treoninowej (sirolimus, ewerolimus). Leki te są stosowane np. po przeszczepach narządów oraz w leczeniu chorób autoimmunologicznych.

Vilcacora obniża ciśnienie tętnicze krwi, stąd może nasilać działanie leków hipotensyjnych i powodować nadmierne spadki ciśnienia. Takie działanie wykazuje m.in. rynchofilina i izorynchofilina wyizolowana z kory czepoty puszystej.

Połączenie leków przeciwzakrzepowych (antagonistów witaminy K m. in. acenokumarolu, warfaryny, heparyny, inhibitorów czynnika Xa m. in. sulodeksydu, rywaroksabanu) i leków przeciwpłytkowych (kwasu acetylosalicylowego, klopidogrelu, prasugrelu, tiklopidyny, cilostazolu) z opisywaną rośliną zwiększa ryzyko wystąpienia krwawień, siniaków i wybroczyn podskórnych.

Leki będące substratami cytochromu P450 CYP3A4 mogą wchodzić w interakcję z preparatami czepoty puszystej. Vilcacora zmniejsza tempo metabolizmu tych leków, tym samym zwiększając ich stężenie we krwi. Do leków tych należą m.in. atorwastatyna, alfuzosyna, budezonid, dilitiazem, erytromycyna, finasteryd, loperamid, loratadyna, nitrendypina, zolpidem, zopiklon. Roślina może zaburzać działanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych.

Vilcacora ma właściwości moczopędne. Nie należy jej przyjmować podczas stosowania leków diuretycznych, ponieważ zwiększa to ryzyko wystąpienia zaburzeń elektrolitowych.

Stosowanie preparatów z czepotą puszystą w zalecanych dziennych dawkach, przez okres do 6 miesięcy jest uznane za bezpieczne. Nie stwierdzono występowania częstych działań niepożądanych. Do zgłaszanych skutków ubocznych vilcacory należą bóle i zawroty głowy oraz dolegliwości żołądkowo- jelitowe takie jak zgaga, biegunka, zaparcia, wzdęcia i wymioty.

W literaturze odnotowano przypadki wystąpienia ostrej niewydolności nerek, bradykardii, hepatotoksyczności, zaburzeń w poziomie hormonów (progesteronu i estrogenu) w wyniku przyjmowania vilcacory.

Czepota puszysta może wywołać reakcję alergiczną objawiającą się m.in. obrzękiem twarzy, warg i gardła, a także pokrzywką i problemami z oddychaniem.