Rumianek pospolity — wszechstronny kosmetyk i lek

Rumianek pospolity stosowany jest w dolegliwościach żołądkowo-jelitowych (biegunka, wzdęcia, zaparcia, utrata apetytu, skurcze w obrębie przewodu pokarmowego, niestrawność, wrzody żołądka). Preparaty z kwiatów rumianku stosuje się również wewnętrznie w stanach lękowych, bezsenności, nerwicach, w zaburzeniach dróg moczowych i bólach różnego pochodzenia. Rumianek polecany jest do użytku zewnętrznego w stanach zapalnych skóry i błon śluzowych, na trudno gojące się rany, egzemy, owrzodzenia, odleżyny i oparzenia.

Może być wykorzystywany w postaci płukanek do jamy ustnej i gardła, do inhalacji w przypadku podrażnienia górnych dróg oddechowych, a także w zapaleniach okolic odbytu i narządów płciowych jako składnik maści czy dodatek do kąpieli i płukanek. Często rumianek stosuje się w postaci kompresów na oczy w przebiegu stanów zapalnych spojówek i brzegów powiek, jęczmienia i gradówki. Ze względu na swoje właściwości chętnie wykorzystywany jest w kosmetyce, również w produktach dla dzieci i niemowląt.

Rumianek pospolity (łac. Chamomilla recutita, Matricaria chamomilla) to roślina z rodziny astrowatych (Asteraceae), która występuje na terenach Europy, Azji, Ameryki i Australii. W Polsce spotykana jest na łąkach, zboczach gór, nieużytkach rolnych i uprawach. Roślina może osiągnąć wysokość 60 cm. Na rozgałęzionej łodydze osadzone są podwójnie i potrójnie pierzastosieczne liście oraz kwiaty zebrane w koszyczki. Liście są równowąskie, nitkowate i lekko skręcone.

Zewnętrzną część koszyczków tworzą białe, języczkowe kwiaty, a wnętrze składa się z rurkowatych, żółtych kwiatów. Nazwa gatunkowa wywodzi się od greckich słów chamos i melos, które oznaczają „ziemne jabłko” w nawiązaniu do zapachu rumianku. Łacińska nazwa matricaria pochodzi od słowa mater oznaczającego „matkę”, co ma symbolizować kojące, „matczyne” właściwości. Charakterystyczną cechą rumianku pospolitego jest puste, stożkowate dno kwiatowe i specyficzny zapach, co pozwala odróżnić go od podobnych gatunków pozbawionych działania leczniczego i mogących wywoływać reakcje alergiczne.

Głównym składnikiem aktywnym koszyczka rumianku jest olejek eteryczny, który zawiera (-)-α-bisabolol, tlenki bisabololu A, B i C, myrcen, matrycynę, farnezen, kadinen. Inne związki obecne w kwiatach to pochodne flawonowe (apigenina i 7-glukozyd apigeniny), kumaryny, kwasy fenolowe i polisacharydy. Substancje aktywne kwiatów rumianku hamują aktywność 5-lipooksygenazy, cyklooksygenazy i utlenianie kwasu arachidowego. Z synergistycznego działania flawonoidów, seskwiterpenów i azulenów wynikają właściwości przeciwzapalne. Ekstrakty z kwiatów rumianku hamują rozwój wrzodów, a także przyspieszają ich gojenie. Za odnowę błony śluzowej żołądka odpowiadają m.in. umbeliferon, herniryna, bisabolol, 7-glukozyd apigeniny. Składniki olejku eterycznego hamują wzrost bakterii i grzybów. Rumianek wykazuje także działanie przeciwświądowe i uspokajające.

Niektóre badania sugerują oddziaływanie rumianku na receptory kwasu gamma-aminomasłowego (GABA) – efekt przeciwlękowy. W badaniach wykazano, że miejscowe stosowanie preparatów z rumianku w przypadku zapalenia skóry lub rumienia wywołanego światłem UVA lub UVB ma skuteczność zbliżoną do kremu z hydrokortyzonem o stężeniu 0,75%. Badania na zwierzętach potwierdziły właściwości przeciwhiperglikemiczne i ochronne na komórki β trzustki. Dodatkowo surowiec pomaga zredukować stres oksydacyjny, na który szczególnie narażeni są diabetycy.

Wykazano, że azuleny i cis-spiroeter z grupy spirocyklicznych poliacetylenów posiadają silne działanie antyalergiczne i przeciwhistaminowe. Rumianek pospolity działa spazmolitycznie, hamuje biegunkę i kolki niemowlęce. Składnik olejku – α-bisabolol – hamuje aktywność pepsyny i tym samym zmniejsza uszkodzenia błony śluzowej żołądka. Najsilniejsze działanie przeciwdrobnoustrojowe wykazują dwa składniki olejku z kwiatów rumianku: α-bisabolol i chamazulen. Rumianek pospolity przyspiesza gojenie i regenerację naskórka i skóry właściwej. Surowiec pobudza proces ziarninowania, zmniejsza obrzęk i wysięk.

W celu sporządzenia naparu należy 1-2 łyżki surowca zalać szklanką wrzątku i zaparzać pod przykryciem przez 15 minut. Po tym czasie napar należy przecedzić, ostudzić i spożywać w ilości 2-3 szklanki dziennie. Napar z rumianku można wykorzystać do stosowania zewnętrznego w postaci płukanek, okładów lub nasiadówek. W warunkach domowych można sporządzić także nalewkę. Ilość nalewki zalecana do spożycia to 2-4 łyżeczki na dzień (1:5 w alkoholu 60%).

Na rynku dostępnych jest wiele kosmetyków zawierających w składzie rumianek pospolity: kremy, maści, żele pod oczy i na powieki, toniki, płyny do kąpieli i do mycia, szampony, maseczki i mleczka do twarzy. Na podrażnioną skórę zalecane są kąpiele rumiankowe. Około 80 g suszonych kwiatów rumianku należy zalać 3 litrami wody i gotować pod przykryciem przez 15 minut. Po przecedzeniu gotowy wywar należy dodać do wanny z ciepłą wodą.

Jednoczesne stosowanie rumianku i warfaryny zwiększa ryzyko krwotoku. Długotrwałe przyjmowanie dużych dawek rumianku pospolitego może wpływać na skuteczność środków antykoncepcyjnych.

Stosowanie rumianku pospolitego rzadko wywołuje odczyny alergiczne. Prawdopodobnie w dużym stopniu wynikają one z zanieczyszczenia rumianku pospolitego rumiankiem psim (Anthemis cotula), który zawiera składnik alergizujący – antekotulid. Na alergie narażone są osoby uczulone na inne rośliny z rodziny Asteraceae. Reakcję alergiczną wywołuje matrycyna, a do jej głównych objawów zalicza się zapalenie skóry, zapalenie oskrzeli, duszność, atak astmy i nieżyt nosa.