Uczulenie na składniki zawarte w lekach
Współczesna medycyna dysponuje tysiącami leków skutecznych w różnych chorobach. Możemy je kupić w najbliższej aptece, a niektóre nawet poza nią, w różnych placówkach sprzedaży detalicznej. Przy coraz łatwiejszym dostępie do leków i rosnącej popularności niektórych z nich, wzrasta możliwość uczulenia na produkty lecznicze.
Teoretycznie niemal każdy lek może wywołać reakcję alergiczną zwłaszcza, że wiele z nich ulega przemianom w naszym ustroju, tworząc nowe związki chemiczne. Różne leki mogą wywoływać podobne odczyny polekowe. Z drugiej zaś strony, jeden preparat może dawać różne objawy nadwrażliwości.
Z tego też powodu najbardziej znane są reakcje alergiczne po tych lekach. Ale uczulać mogą również inne medykamenty np. sulfonamidy, salicylany, zwiazki jodu, metamizol i inne leki przeciwbólowe oraz preparaty stosowane na skórę w postaci maści lub kremów, żeli czy aerozoli. Alergię mogą również wywołać składniki pomocnicze zawarte w tabletce lub maści np. konserwanty (parabeny, mertiolat), czy barwniki.
Objawy uczulenia są bardziej burzliwe po podaniu dożylnym lub domięśniowym niż doustnym. Czasem występują alergiczne reakcje krzyżowe, czyli reakcje na kilka leków o podobnej budowie np. antybiotyki z grupy penicylin lub cefalosporyn, choć uczulił tylko jeden z nich.
Objawy uczulenia na leki
Osoby z innymi chorobami alergicznymi są bardziej podatne na uczulenie na leki. Reakcje polekowe mogą być różnorodne, jednak najczęściej objawy uczulenia na leki dotyczą skóry i są to:
- Pokrzywka — cechują ją swędzące bąble oraz obrzęki naczynioruchowe. Gdy obrzęk obejmuje twarz, to powoduje zniekształcenie jej zarysów, a jeśli drogi oddechowe, to może prowadzić do duszności. Bąble utrzymują się kilka lub kilkanaście godzin, jednocześnie mogą pojawiać się nowe. Pokrzywkę mogą wywołać np. kwas acetylosalicylowy albo substancje czynne w antybiotykach, np. z grupy ampicylin.
- Wysypki plamisto-grudkowe — są bardzo częstym, obok pokrzywki, odczynem skórnym polekowym. Pojawiają się zwykle po kilku dniach stosowania leku. Klasycznym przykładem jest wysypka po ampicylinach lub sulfonamidach.
- Rumień wielopostaciowy — zdarza się dość często. Wykwitami są dobrze odgraniczone rumienie o różnych kształtach, które obejmują głównie kończyny górne i dolne, rzadziej tułów. Mogą utrzymywać się na skórze do kilku tygodni. Pojawia się po penicylinach lub sulfonamidach.
- Wypryski - charakteryzują się obecnością grudek, pęcherzyków i rumienia. Rozwijają się najczęściej pod wpływem kontaktu skóry z lekiem, najczęściej po 2-3 dniach. Lekami uczulającymi są często środki stosowane do leczenia chorób skóry.
Od astmy po wstrząs
Innymi reakcjami na leki mogą być: napad astmy oskrzelowej, najczęściej wywoływany przez kwas acetylosalicylowy lub inne leki przeciwzapalne oraz zapalenie spojówek, objawiające się ich przekrwieniem i obrzękiem. Na szczęście dolegliwości te nie stanowią zagrożenia dla oczu. Wywołane są często przez leki okulistyczne w kroplach: antybiotyki, leki przeciwjaskrowe, a także ich konserwanty.
Czasem na skutek alergii polekowej dochodzi do zmian w obrazie krwi, co objawiać się może niedokrwistością, obniżeniem liczby białych krwinek lub spadkiem liczby płytek krwi. Dlatego podczas terapii takimi lekami chory ma zlecane kontrolne badania morfologii krwi. Do reakcji ogólnoustrojowych zalicza się wstrząs i gorączkę polekową.
Wstrząs albo zapaść jest rzadkim, ale bardzo niebezpiecznym odczynem polekowym. Głowna przyczyna wstrząsu są iniekcje leków, a objawy mogą wystąpić już w trakcie zastrzyku. W Polsce wstrząsy występowały przede wszystkim po iniekcjach penicylin.
Gorączka polekowa występuje po upływie około 7 dni od podania leku. Może jej towarzyszyć powiększenie węzłów chłonnych, bóle stawów i wysypka na skórze. Warto wspomnieć, że niektóre leki (np. z grupy tetracyklin, sulfonamidow, tiazydow, czy niektórych ziół, np. ziela dziurawca) mogą również uczulać skórę na światło słoneczne, co powoduje powstawanie silnie przebarwionych plam lub wysypki na skórze wystawionej na działanie słońca.
Bezpieczniejszą możliwością jest zalecenie pacjentowi leku z innej alternatywnej grupy terapeutycznej. Istotne jest zbieranie informacji w kartach chorobowych pacjentów o odczynach polekowych, aby w przyszłości chory nie otrzymał leku, na który jest nadwrażliwy.
Leczenie odczynów polekowych
Leczenie odczynów polekowych jest uzależnione od objawów, które wystąpiły u chorego. Najważniejsze jest natychmiastowe odstawienie nietolerowanego leku i podanie środków odczulających. Najczęściej są to leki przeciwhistaminowe, ale czasem trzeba podać silniej działające glikokortyko-sterydy. We wstrząsie trzeba natychmiast wdrożyć postępowanie przeciwwstrząsowe. Jeśli choroba podstawowa wymaga dalszego leczenia, to lekarz zaleca inny, alternatywny preparat.
Najlepszą metodą ograniczania liczby odczynów polekowych byłoby utrudnienie dostępu do preparatów mniej bezpiecznych. Jest to niestety niemożliwe, dlatego każdy z nas powinien zawsze zastanowić się przed zastosowaniem kolejnego leku, zwłaszcza samodzielnym, czy jest on konieczny. Korzystając z coraz większej oferty leków bez recepty warto za każdym razem zwrócić się o poradę do aptekarza. Zwłaszcza wówczas, gdy bierzemy jakiś lek po raz pierwszy lub gdy jednocześnie przyjmujemy już inne produkty lecznicze.
Czytelniku, pamiętaj, że:
- Doustne podawanie leków jest bezpieczniejsze od podawania dożylnego lub domięśniowego albo od smarowania lekiem skóry.
- Jednorazowe podanie leku jest lepiej tolerowane niż dłuższa terapia.
- Jeśli leczenie ma trwać jakiś czas, to bezpieczniejsza jest terapia ciągła danym lekiem niż przerywana.
- Mężczyźni rzadziej uczulają się na leki, niż kobiety.
- Osoby zdrowe są mniej narażone na odczyny polekowe niż osoby: ciężko chore, wymagające leczenia wieloma lekami, z upośledzoną czynnością wątroby lub nerek albo alkoholicy.
- Czasem uczula nie lek, ale jego pochodna powstała w organizmie lub substancja obojętna, dodana do danej postaci leku.
- Jeśli po przyjęciu dawki leku obserwujesz u siebie niepokojące objawy, to jak najszybciej skontaktuj się z lekarzem i nie zażywaj kolejnej porcji leku.