Preparaty pszczele, czyli o urodzie z ula

Właściwości odżywcze i lecznicze preparatów pszczelich znane były od czasów prehistorycznych. Produkty te wykazują bowiem działanie bakteriostatyczne, bakteriobójcze, regeneracyjne, znieczulające, detoksykacyjne, stymulują układ immunologiczny i metabolizm komórkowy. Właściwe ich wykorzystanie nie tylko warunkuje działanie lecznicze w przypadku wielu schorzeń skóry i włosów, ale pozwala także uzyskać znakomite efekty upiększające. W wielu regionach świata, m.in. w Japonii i Ameryce Południowej, kobiety od dawna wykorzystywały preparaty pszczele, gł—ównie miód, do pielęgnacji skóry twarzy i rąk. Stąd też nie dziwi fakt, iż miód, mleczko pszczele, wosk, czy propolis coraz częściej znajdują zastosowanie w kosmetyce. Produkty te zawierają w swoim składzie aktywne biologicznie związki pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.

Miód

Jednym z podstawowych produktów pozyskiwanych z ula jest miód. Rozróżnia się trzy zasadnicze typy miodów: nektarowe, spadziowe oraz nektarowo-spadziowe. W Polsce spośród miodów nektarowych najbardziej rozpowszechnione są: rzepakowy, lipowy, wrzosowy, gryczany i akacjowy. Z miodów spadziowych natomiast należy wymienić produkty otrzymywane ze spadzi jodłowej i świerkowej. Wymienione gatunki miodu różnią się między sobą kolorem, smakiem i aromatem.

W poszczególnych rodzajach miodów wykryto ponad 300 składników należących do różnych grup związków, głównie węglowodany, w tym łatwo przyswajalne przez organizm cukry proste: glukozę i fruktozę. Stwierdzono także obecność białek – przede wszystkim albumin i globulin oraz wolnych aminokwasów, wśród których dominuje prolina.

Własności farmakologiczne miodu uwarunkowane są jednak głównie obecnością witamin, mikroelementów, enzymów, kwasów organicznych. Zawartość tych związków w miodzie jest różna i w dużym stopniu zależna od jego pochodzenia oraz obecności w nim pąku kwiatowego i mleczka. Do najczęściej występujących w tym produkcie witamin należą: witaminy z grupy B, w tym B1, B2, B5,B6, kwas foliowy, kwas nikotynowy. Ponadto w miodach stwierdzono także obecność witaminy C, witaminy D i K oraz prowitaminy witaminy A, czyli ţ-karotenu.

Miód działa przeciwzapalnie i regeneruje naskórek. Ma on także właściwości antybakteryjne i antywirusowe. Dzięki zdolności szybkiego przenikania przez skórę zaopatruje on tkanki w glukozę oraz inne substancje biologicznie czynne. To właśnie ta właściwość miodu jest wykorzystywana w kosmetykach. Pobudza on metabolizm skóry, poprawia jej ukrwienie, polepsza właściwości hydratacyjne. Miód wygładza skórę, rozjaśnia ją, wpływa na nią odżywczo i regenerująco. Ponadto łagodzi on podrażnienia, hamuje rogowacenie skóry, zapobiega powstawaniu wyprysków i przebarwień.

Coraz częściej w składzie kosmetyków jest miód i mleko. Połączenie tych dwóch substancji biologicznie aktywnych powoduje, iż wzmacniają one odporność skóry na działanie czynników zewnętrznych. Pomaga też w odnowie ochronnego, lipidowo-kwasowego płaszcza skóry. Po zastosowaniu preparatów z zawartością miodu i mleka skóra staje się rozjaśniona, zdrowa i gładka.

Propolis

Kolejnym produktem wytwarzanym przez pszczoły, a wykorzystywanym zarówno w kosmetyce, jak i w farmacji, jest propolis, czyli tzw. kit pszczeli. Jest to lepka substancja żywiczna o barwie żółtej, zielonej lub brunatnej o przyjemnym, aromatycznym zapachu. Propolis powstaje przez wymieszanie zebranych z roślin substancji żywicznych z wydzieliną pszczół. W ulu służy jako materiał budulcowy. Za jego pomocą pszczoły przytwierdzają plastry, powlekają ściany ula, zabezpieczają jego uszkodzenia.

Produkt ten zawiera wiele związków, z których zidentyfikowano do tej pory około 250. We frakcjach biologicznie aktywnych, decydujących o jego własnościach leczniczych są:

• flawonoidy (kwercetyna, chryzyna, epigenina),
• witaminy (B1,B2, karoteny),
• enzymy,
• białka i aminokwasy,
• węglowodany (glukoza, fruktoza, sacharoza).

Na szczególną uwagę zasługuje stosowanie propolisu w chorobach oraz w pielęgnacji skóry i włosów. Produkt ten jest skuteczny w leczeniu większości stanów zapalnych i ropnych skóry. Jego ekstrakty wykazują działanie znieczulające i antyutleniające. Regenerują one uszkodzoną skórę, działają przeciwtrądzikowo, zapobiegają nadmiernemu przetłuszczaniu się skóry.

W kosmetyce bardzo często stosowany jest on właśnie w preparatach przeciwtrądzikowych. Znalazł również zastosowanie w kremach, głównie przeciwzmarszczkowych, mleczkach do ciała, płynach do golenia, dezodorantach, mydłach. Dobre wyniki osiąga się także przy stosowaniu preparatów propolisowych w produktach do higieny jamy ustnej, np. w pastach do zębów.

Mleczko pszczele

Jest to wydzielina gruczołów gardzielowych młodych pszczół, przeznaczona do karmienia larw w ciągu pierwszych trzech dni ich życia. Ma ono konsystencję podobną do śmietanki o zabarwieniu od kremowego do szarego. Jego skład chemiczny zależy od tego, czym są karmione larwy matki pszczelej, jak również od czasu, w którym zostało pozyskane. Mleczko pszczele jest produktem o bardzo małej trwałości, wymagającym szczególnego konserwowania.

Głównymi składnikami mleczka pszczelego są: białka, cukry, lipidy, kwasy organiczne, hormony, enzymy i biopierwiastki. Jest to produkt bogaty w witaminy.

Dzięki tym składnikom mleczko działa tonizująco, normalizuje wydzielanie gruczołów łojowych, reguluje nawilżanie i elastyczność skóry. Czasami bywa określane mianem "eliksiru młodości". Należy jednak pamiętać o tym, że może ono powodować alergie i podrażnienia. Znajduje zastosowanie w kremach i mleczkach.

Pyłek kwiatowy

W pyłku kwiatowym, pochodzącym z różnych gatunków roślin, zidentyfikowano ponad 250 związków organicznych i biopierwiastków. W jego składzie stwierdzono obecność około 30 enzymów, które katalizują procesy biochemiczne w organizmie człowieka. Produkt ten zawiera także duże ilości składników odżywczych, takich jak białka, aminokwasy, cukry, błonnik, składniki mineralne, witaminy z grupy B i witaminę C. W kosmetyce zastosowanie znajdują jedynie pyłki z roślin owadopylnych, których używa się do produkcji kremów, maseczek i mleczek kosmetycznych.

Wosk pszczeli

Jest on produktem wytwarzanym z miodu przez młode pszczoły i wydzielanym przez specjalne gruczoły woskowe w postaci drobnych łusek. Jest to wydzielina trawienna powstająca z miodu i pyłków kwiatowych, zależnie od pokarmu pszczoły różniąca się jakością i kolorem.

Wosk pszczeli pozyskuje się poprzez stopienie plastrów po oczyszczeniu ich z miodu. Naturalny wosk jest na zimno kruchy i ziarnisty w miejscach przełamania. W zależności od karmy pszczół ma barwę od jasnożółtej do ciemnobrązowej. Charakteryzuje się przyjemnym zapachem, zbliżonym do zapachu miodu i propolisu. Wosk zawiera w swoim składzie około 300 różnorodnych związków. W jego skład wchodzą między innymi: estry wyższych kwasów tłuszczowych i długołańcuchowych alkoholi, wolne kwasy tłuszczowe, wysokocząsteczkowe węglowodory, wolne alkohole, laktony, flawonoidy.

Wosk pszczeli uelastycznia i zmiękcza skórę. Ponieważ emulguje się bardzo łatwo, nadaje kremom ładny, jedwabisty połysk oraz sprawia, że wyroby zawierające go w swoim składzie dobrze się rozsmarowują. Z tego m.in. powodu bardzo chętnie używany jest do wyrobu wysokiej jakości emulsji, zarówno w postaci kremów, jak i balsamów i mleczek. Ponadto znalazł on zastosowanie w pomadkach do ust.

W kosmetyce obok wosku żółtego stosowany jest także produkt jego bielenia, tzw. wosk biały. Biały wosk jest twardszy od naturalnego wosku żółtego, w miejscu przełamania nie jest ziarnisty lecz gładki, prawie całkowicie pozbawiony miodowego zapachu, charakterystycznego dla wosku żółtego. Ten rodzaj wosku nadaje wyrobom kosmetycznym piękny biały kolor, a dzięki dobrej zdolności emulgowania i większej trwałości jest stosowany chętniej niż jego prekursor.