Zasady stosowania sterydów miejscowych

Chorzy odczuwają stres i poczucie stygmatyzacji. Pragną wtedy natychmiastowej poprawy. Nierzadko ulegają pokusie zastosowania maści przekazywanej z rąk do rąk przez znajomych jako „panaceum” na wszelkie skórne dolegliwości. Najczęściej są to preparaty z glikokortykosteroidem. Takie samowolne zastosowanie może być jednak katastrofalne w skutkach, a poprawa zwykle chwilowa i bardzo złudna. Czym wobec tego są glikokortykosteroidy i na co powinniśmy uważać stosując preparaty o takim składzie

Glikokortykosteroidy

Glikokortykosteroidy (kortykosteroidy; sterydy) miejscowe stanowią jedną z najważniejszych grup preparatów stosowanych w lecznictwie dermatologicznym. Znakomita większość tego typu preparatów wydawana jest na podstawie recepty (jedyny lek dostępny bez recepty to hydrokortyzon w postaci 0,5% kremu). W leczeniu chorób skóry kluczowe znaczenie ma ich działanie przeciwzapalne. Preparaty te są zatem ważnym elementem terapii między innymi atopowego zapalenia skóry, łuszczycy, wyprysku kontaktowego czy fotodermatoz. Niestety są to również leki bardzo nadużywane...

Jakie mogą być skutki nierozważnego stosowania miejscowych sterydów?

Przewlekłe bądź niewłaściwe stosowanie kortykosteroidów pociąga za sobą dobrze udokumentowane działania niepożądane. Kortykosteroidy do użytku zewnętrznego mogą doprowadzić do pojawienia się teleangiektazji (poszerzone naczynka włosowate), rozstępów czy zaników skóry. Miejscem szczególnie podatnym na ich wystąpienie jest skóra twarzy i fałdy skórne. Groźnym powikłaniem jest też posterydowe zapalenie skóry. Jest ono skutkiem swoistego „uzależnienia się” skóry przyjmującej regularnie dawkę sterydu. Po jego odstawieniu następuje znaczące pogorszenie się jej stanu, z wystąpieniem silnego stanu zapalnego i zmian wypryskowych. Przewlekłe leczenie kortykosteroidami zmian na skórze w okolicy oczu może też doprowadzić do rozwoju jaskry czy zaćmy.

Jak stosować glikokortykosteroidy?

Przestrzeganie kilku zasad powinno ułatwić bezpieczne i skuteczne leczenie miejscowymi preparatami kortykosteroidów przepisanymi przez lekarza. W celu uniknięcia działań niepożądanych zaleca się, aby steryd był stosowany tak krótko jak to tylko możliwe (do momentu opanowania ostrego przebiegu choroby). Preferowana jest także tzw. terapia przerywana, czyli aplikacja substancji czynnej naprzemiennie z podłożem lekowym (jednego dnia GKS, następnego środek obojętny). Należy zwrócić też uwagę, aby nakładać cienką warstwę preparatu i z ogromną rozwagą stosować glikokortykosteroidy na szczególnie wrażliwe okolice skóry (twarz, pachwiny) oraz miejsca zgięciowe, gdzie wyjątkowo szybko mogą wystąpić zmiany zanikowe.

Stosowanie glikokortykosteroidów u dzieci

Ze względu na między innymi odmienną budowę skóry szczególnej rozwagi wymaga stosowanie miejscowych sterydów u dzieci. Należy pamiętać o tym, że u dzieci charakterystyczny jest wysoki stosunek powierzchni ciała do masy, co wiąże się z większą powierzchnią wchłaniania miejscowych steroidów przez skórę. Nie wolno więc stosować sterydów na duże powierzchnie. Należy również pamiętać o tym, że stosowanie pieluchomajtek i samo przyleganie fałdów skórnych ma działanie podobne do opatrunków okluzyjnych. Większość klinicystów uważa, że miejscowe GKS nie powinny być w ogóle stosowane u wcześniaków i noworodków, ze względu na możliwość wystąpienia ogólnoustrojowych działań niepożądanych. W żadnym wypadku nie wolno stosować sterydu bez konsultacji z lekarzem i postawionej przez niego diagnozy.

Na ratunek - emolienty

Wielu pacjentów ze schorzeniami dermatologicznymi oprócz sterydu ma zwykle przepisany także wspomniany już przy terapii przerywanej środek obojętny. Najczęściej jest to kosmetyk o charakterze emolientu. Warto zwrócić baczną uwagę, który z tych zaordynowanych przez lekarza środków jest pielęgnacyjnym, a który leczniczym. Środek kosmetyczny może być bowiem stosowany bez ograniczeń, zaś w przypadku maści leczniczej konieczne jest zachowanie opisanych wyżej środków ostrożności. Emolienty (od łacińskiego emolliere - zmiękczać) to preparaty pielęgnacyjne, które są polecane dermatologów do codziennej, regularnej pielęgnacji suchej, wrażliwej skóry (również dzieci). Długotrwale natłuszczają one i nawilżają skórę oraz regenerują płaszcz hydrolipidowy na jej powierzchni. Stwierdza się, że stosowanie emolientów pozwala na zmniejszenie całkowitej ilości aplikowanych miejscowo kortykosteroidów przy zachowaniu wysokiej skuteczności leczenia. Właściwości emolientów zmieniają się w zależności od rodzaju i stężenia substancji, wchodzących w ich skład. Preparaty zawierające polidokanol skutecznie zmniejszają nasilenie świądu. Efekt intensywnego nawilżenia uzyskuje się stosując emolienty zawierające mocznik. Zalecane jest aby środki nawilżające były aplikowane bezpośrednio po kąpieli w celu zahamowania utraty wody i utrzymania właściwego nawilżenia.

Dlaczego tak istotne jest, aby to lekarz przepisał nam lek z GKS?

Wśród glikokortykosteroidów są preparaty o różnej sile działania. Nieprawidłowym postępowaniem jest stosowanie preparatów silnie działających jako leków pierwszego rzutu. Należy wybrać lek o możliwie najsłabszym działaniu, który zapewni ustąpienie wykwitów w jak najkrótszym czasie. Z kolei rodzaj zastosowanego podłoża warunkuje zdolność do pokonania bariery jaką stanowi skóra. Podłoża maściowe zwiększają uwodnienie warstwy rogowej, a tym samym i penetrację. Kremy — hydrofilne, słabiej penetrują skórę i są zalecane w przypadkach aktywnego stanu zapalnego skóry, z tendencją do wysięku. Lotiony i roztwory działają powierzchownie i wykorzystuje się je zwłaszcza na okolice owłosione. Na efekt terapeutyczny preparatów steroidowych ma także wpływ obecność w ich składzie innych substancji (kwas salicylowy, antybiotyk czy środek przeciwgrzybiczy). Lekarz spośród całej gamy dostępnych w aptece preparatów kortykosteroidowych dobiera więc najodpowiedniejszy preparat. Nie ulegajmy więc w żadnym wypadku pokusie i nie dajmy się namówić sąsiadce czy sąsiadowi na środek przetrwały po przebytej przez nich kuracji. To, co pomogło im, nam może zaszkodzić.