Próchnica wtórna – czym jest i jak się objawia?

Próchnica wtórna (określana przez pacjentów jako próchnica pod plombą czy nieszczelna plomba) to próchnica występująca wokół istniejących już wypełnień. Oznacza to, że proces próchnicowy zaczyna rozwijać się przy brzegu wypełnienia. Badania pokazują, że jest ona przyczyną wymiany aż 60 proc. wypełnień u dorosłych i 70 proc. wypełnień u dzieci. Ubytek twardych tkanek zęba jest coraz większy,  co osłabia ząb i naraża na złamanie. Kluczowe jest więc zapobieganie rozwojowi próchnicy wokół istniejących wypełnień.

Jakie są przyczyny próchnicy wtórnej?

Na rozwój próchnicy pierwotnej, jak i wtórnej mają wpływ te same czynniki. Badania pokazują, że flora bakteryjna izolowana z pierwotnych ubytków próchnicowych nie różni się od tej, która jest wykrywana z obrzeża wypełnienia w przypadku próchnicy wtórnej. Bakterie próchnicotwórcze, które zasiedlą szczelinę pomiędzy zębem a wypełnieniem, mogą spowodować powstanie próchnicy wtórnej. Stąd kluczowa rola higieny jamy ustnej w jej zapobieganiu. Należy dwa razy dziennie szczotkować zęby, aby zapobiec odkładaniu płytki bakteryjnej na powierzchni zębów, w tym wokół istniejących wypełnień.

Drugim kluczowym czynnikiem jest wysoka podaż cukru, będącego substratem dla baterii. Dieta bogata w cukry jest czynnikiem ryzyka rozwoju próchnicy. Produktem metabolizmu glukozy i fruktozy w płytce bakteryjnej są kwasy uszkadzające szkliwo. Cukry powodują też zmianę składu mikroflory jamy ustnej, sprzyjając zasiedlaniu jej przez bakterie próchnicotwórcze. Ważne jest nie tylko ilość, ale i częstość spożywania cukrów.

Jakie objawy daje próchnica wtórna?

Próchnica wtórna może manifestować się jako:

• plama próchnicowa – najczęściej biała, matowa plama w sąsiedztwie istniejącego wypełnienia
• przebarwienie obrzeży istniejącego wypełnienia (przebarwienie wokół plomby)
• przebarwienie tkanek zęba wokół wypełnienia
• szczelina pomiędzy wypełnieniem a tkankami zęba
• widoczny ubytek w sąsiedztwie wypełnienia
• utrata części dotychczasowego wypełnienia
• utrata całego dotychczasowego wypełnienia

Jak się stwierdza próchnicę wtórną?

Diagnostyka próchnicy wtórnej nie jest łatwa i należy do lekarza dentysty. Nie każda biała czy ciemna plama na zębie w sąsiedztwie wypełnienia, nie każda szczelina i nie każde przebarwienie wokół wypełnienia oznaczać będzie próchnicę. Szczególnie trudno ocenić stan zęba wokół wypełnień amalgamatowych. Spowodowane jest to brakiem przylegania tego rodzaju wypełnień do tkanek zęba, przebarwianiem okolicy wypełnień przez produkty korozji amalgamatu oraz odbiciem światła od amalgamatu.

Zapobieganie próchnicy wtórnej

Próchnica wtórna, podobnie jak pierwotna, jest chorobą wieloczynnikową. Jednym z głównych czynników są bakterie próchnicotwórcze, m.in. Streptococcus mutans. Bakterie te fermentują węglowodany dostarczane z pożywieniem do kwasów, mających potencjał niszczenia twardych tkanek zęba. Bakterie kumulują się w płytce nazębnej, której formowanie rozpoczyna się już w kilka minut po umyciu zębów. Dla zapobiegania rozwojowi próchnicy istotne jest więc regularnie, dwa razy dziennie oczyszczanie zębów przy użyciu szczoteczki i pasty z fluorem.

Przestrzenie międzyzębowe należy czyścić za pomocą nitki dentystycznej lub szczoteczek międzyzębowych. Nie wolno zapominać o higienie języka, który jest również kolonizowany przez paciorkowce próchnicotwórcze. Dodatkowo niezwykle ważne jest ograniczenie ilości i częstości spożywanych cukrów.

Rola fluoru przy zapobieganiu próchnicy wtórnej

Fluor ma działanie kariostatyczne. Powoduje m.in. obniżenie liczby bakterii próchnicotwórczych w płytce nazębnej, hamowanie aktywności metabolicznej bakterii oraz sprzyja procesom remineralizacji. Pełni więc dużą rolę w zapobieganiu próchnicy zarówno pierwotnej, jak i wtórnej. Głównym źródłem fluoru w jamie ustnej jest pasta do zębów oraz płukanki z fluorem stosowane do codziennej higieny jamy ustnej. Istnieją również materiały do wypełniania ubytków zębowych, zawierające w swoim składzie związki fluoru. Po ich założeniu odnotowywano zwiększenie poziomu fluorków w ślinie utrzymujące się przez różny okres czasu, w zależności od rodzaju zastosowanego materiału.

Jak się leczy próchnicę wtórną?

Postępowanie lecznicze, w zależności od sytuacji klinicznej może obejmować:

• obserwację zmiany, z wyznaczeniem terminu wizyty kontrolnej
• naprawę wypełnienia
• wymianę wypełnienia.

Pacjenta należy pouczyć co do konieczności utrzymywania dobrej higieny jamy ustnej, ograniczenia ilości spożywanych cukrów oraz stosowania past i płukanek z fluorem.