Dlaczego profilaktyczne picie płynu Lugola jest niebezpieczne dla zdrowia?

Płyn Lugola zyskał popularność po katastrofie w Czarnobylu w 1986 r., kiedy przyjmowany był profilaktycznie, aby ochronić tarczycę przed działaniem radioaktywnego izotopu jodu ^131I uwolnionego po wybuchu elektrowni. Płyn Lugola 1% jest wodnym roztworem zawierającym 1% jodu oraz 2% jodku potasu, natomiast 5% roztwór składa się z 5% jodu i 10% jodku potasu. Wskazany jest do stosowania zewnętrznego na skórę, po rozcieńczeniu wodą – do płukania gardła, a po rozcieńczeniu gliceryną – do pędzlowania migdałków. 

Co to jest płyn Lugola?

Roztwór wodny jodu (łac. iodi solutio aquosa) potocznie nazywany jest płynem Lugola. Nazwa roztworu wywodzi się od francuskiego lekarza Jeana Lugola, który w 1829 r. stworzył skład płynu. Roztwór zawiera stabilny jod w postaci jodu oraz jodku potasu.

Płyn Lugola wykazuje działanie bakteriobójcze, dlatego wskazany jest do odkażania skóry, otarć naskórka, niewielkich zadrapań oraz brzegów ran. Po wybuchu elektrowni jądrowej w Czarnobylu, na wniosek Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej w Warszawie, bezpłatnie wydawano płyn Lugola wielu obywatelom Polski (zwłaszcza dzieciom). Roztwór był wówczas stosowany doustnie. Miało to przeciwdziałać wchłanianiu promieniotwórczego izotopu jodu z opadów chmury popromiennej powstałej w wyniku katastrofy. Wysycenie jodem przyjętym z płynem Lugola miało zapobiegać wychwytowi przez tarczycę oraz wbudowywaniu radioaktywnego jodu w strukturę hormonów tarczycy (tyroksyny, trijodotyroniny T3).

Jakie zastosowanie ma płyn Lugola?

Jod jest kluczowym pierwiastkiem dla prawidłowego działania tarczycy. Jest konieczny do wytwarzania hormonów tarczycy – tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3) – które są niezbędne do właściwego funkcjonowania wszystkich komórek ludzkiego organizmu. W zależności od przyjętej dawki może stymulować lub hamować aktywność tarczycy. Płyn Lugola zawierający stabilny jod wskazany jest do stosowania zewnętrznego. Nierozcieńczony roztwór posiada silne właściwości antyseptyczne, dzięki czemu może być z powodzeniem stosowany do odkażania nieuszkodzonej skóry, niewielkich zadrapań i otarć naskórka oraz brzegów ran. Zmienione chorobowo miejsce przemywa się nierozcieńczonym roztworem. Po rozcieńczeniu kilku kropel płynu Lugola w 100 ml wody roztwór może być stosowany jako środek odkażający do płukania gardła.

Picie płynu Lugola a zagrożenie radioaktywne. Czy profilaktyczne picie jodu jest bezpieczne?

W ostatnim czasie istnieje wzmożone zainteresowanie płynem Lugola. Jednakże profilaktyczne, doustne przyjmowanie płynu Lugola wobec braku zagrożenia radioaktywnym promieniowaniem może być niebezpieczne i stanowić zagrożenie dla zdrowia. Spożywanie produktów ze stabilnym jodem ma na celu przeciwdziałanie wchłanianiu w tarczycy radioaktywnych izotopów jodu, które mogłyby się pojawić w atmosferze. Zgodnie z aktualnymi badaniami nie obserwuje się obecności izotopów promieniotwórczych w powietrzu Polski oraz poza granicami kraju. Państwowa Agencja Atomistyki w przypadku braku zagrożenia radiacyjnego nie zaleca picia płynu Lugola ani innych produktów ze stabilnym jodem. Płyn Lugola jest preparatem przeznaczonym przede wszystkim do stosowania zewnętrznego, a przyjmowanie go doustnie bez wskazań lekarza może wywołać owrzodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego oraz choroby tarczycy. Dodatkowo z racji, że nie jest to produkt do stosowania wewnętrznego i brak jest informacji co do jego doustnego dawkowania na ulotce lub opakowaniu preparatu, bardzo łatwo przedawkować jod zawarty w płynie Lugola oraz doprowadzić do groźnego dla życia zatrucia.

Jakie działania niepożądane ma picie płynu Lugola?

Picie płynu Lugola wskazane jest jedynie w przypadku wystąpienia konkretnych zaleceń. Przyjmowanie zbyt dużych dawek stabilnego jodu może doprowadzić do nadmiernego pobudzenia tarczycy, a w konsekwencji do jej nadczynności. Nadczynność tarczycy może być szczególnie groźna dla osób z chorobami układu krążenia, a w przypadku chorych na wole endemiczne może przyczynić się do nadmiernego poziomu hormonów tarczycy w organizmie i rozwoju tyreotoksykozy. W niektórych przypadkach długotrwałe, nadmierne spożywanie płynu Lugola może spowodować wystąpienie alergii miejscowej lub ogólnej, a także opornego na leczenie trądziku jodowego (na skutek wiązania jodu z lipidami oraz białkami strukturalnymi i wydzielniczymi skóry wywołuje podrażnienie tkanek i stan zapalny). W przypadku nadwrażliwości na jod może pojawić się podrażnienie śluzówki w obrębie jamy nosowo-gardłowej, stany zapalne skóry, pęcherze, świąd, wrzodziejące nadżerki. Niekiedy mogą wystąpić: gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, wysypka, a nawet wstrząs. Ze względu na znaczne wchłanianie jodu przez skórę, płyn Lugola podany zewnętrznie u noworodków lub niemowląt może prowadzić do wystąpienia neutropenii, niedoczynności tarczycy oraz kwasicy metabolicznej.

Przewlekłe podawanie płynu Lugola lub używanie go na znaczne obszary skóry może prowadzić do nadczynności tarczycy u osób z ukrytymi zaburzeniami czynności tarczycy, zwłaszcza u pacjentów w starszym wieku. Chory może odczuwać nadmiar jodu w postaci: metalicznego posmaku oraz pieczenia w jamie ustnej, zwiększonego wydzielania śliny, duszności, obrzęku płuc, ostrego nieżytu nosa, zaburzeń depresyjnych, problemów ze snem, impotencji, bólu głowy, dolegliwości żołądkowo-jelitowych.

Wypicie znacznej ilości płynu Lugola może doprowadzić do ostrego zatrucia objawiającego się:

• uszkodzeniem śluzówki przewodu pokarmowego,
• wymiotami,
• biegunką, 
• bólami brzucha,
• pojawieniem się krwi w kale,
• przyspieszeniem akcji serca,
• wstrząsem,
• hipotensją,
• podwyższoną temperaturą ciała,
• kwasicą metaboliczną,
• niewydolnością nerek,

Co bardzo istotne zatrucie płynem Lugola może także doprowadzić do śmierci.

Stosowanie płynu Lugola – przeciwwskazania

Płynu Lugola nie należy stosować u noworodków i niemowląt, w przypadku nadczynności tarczycy, gruźlicy płuc i niewydolności nerek, nadwrażliwości na jod lub którykolwiek składnik preparatu. Nierozcieńczonego roztworu nie zaleca się używać bezpośrednio na oparzenia i rany. Ponadto przeciwwskazane jest podawanie produktów zawierających płyn Lugola kobietom ciężarnym, w okresie laktacji oraz gruźlikom.