Jodek potasu – działanie, dawkowanie, profilaktyka. Kiedy i dlaczego należy go użyć?

W wyniku narażenia na pochodzącą z katastrofy nuklearnej chmurę radioaktywnego jodu może dojść do nagromadzenia tego pierwiastka w tarczycy, a w konsekwencji do rozwoju nowotworu tego gruczołu. W celu zmniejszenia ryzyka napromieniowania tarczycy wskazane jest przyjęcie tabletek z jodkiem potasu w jak najkrótszym czasie od momentu ogłoszenia narażenia.

Co to jest jodek potasu?

Jodek potasu (symbol chemiczny KI) jest nieorganicznym związkiem chemicznym. Występuje w postaci bezbarwnych kryształów, które są łatwo rozpuszczalne w wodzie. Jodek potasu wykorzystywany jest w analizach chemicznych, spektroskopii i syntezach chemicznych. Niewielkie ilości tego związku dodawane są do soli kuchennej w celu wzbogacenia jej w jod. Jod jest niezwykle ważny dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Warunkuje wytwarzanie hormonów tarczycy – tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3) – niezbędnych dla właściwego działania całego organizmu. Jodek potasu jest składnikiem leków, takich jak: płyn Lugola, tabletki stosowane w przypadku ogłoszenia katastrofy jądrowej czy maści. Podawany doustnie wykazuje działanie wykrztuśne poprzez bezpośrednie działanie na gruczoły oskrzelowe.

Jak działa jodek potasu?

Przeciwdziała to dostaniu się do tarczycy radioaktywnego jodu, który mógłby powodować jej uszkodzenie. W sytuacji wystąpienia katastrofy jądrowej podanie jodku potasu powinno nastąpić jak najszybciej, maksymalnie w ciągu 1 godziny. Przyjęcie jodku potasu w ciągu godziny od momentu zdarzenia umożliwia wysycenie tarczycy nieskażonym jodem w minimum 85%. Zastosowanie jodku potasu w późniejszym czasie zmniejsza procent wysycenia. Po upływie 3 godzin od narażenia na jod uwolniony w wyniku katastrofy jądrowej wysycenie tarczycy wynosi jedynie 50%. Natomiast przyjęcie jodku potasu po upływie 6 godzin od zdarzenia nie daje żadnych pozytywnych rezultatów. Dlatego w sytuacji katastrofy jądrowej niezbędne jest jak najszybsze poinformowanie ludności oraz rozdysponowanie nieradioaktywnego jodu.

Jodek potasu – wskazania do zażycia

W przypadku narażenia na radioaktywny jod uwolniony w wyniku katastrofy jądrowej podanie jodku potasu wskazane jest u wszystkich osób znajdujących się w strefie skażenia oraz na terenie zagrożonym skażeniem (w tym również dzieci, kobiet ciężarnych i w okresie laktacji). Jodek potasu przyjmuje się także w trakcie badań medycyny nuklearnej, przed zastosowaniem związku znakowanego radioaktywnym jodem, który ulega przemianom do jodku lub jest zanieczyszczony jodem radioaktywnym.

Przeciwwskazania do stosowania jodku potasu

Jak w przypadku innych leków przeciwwskazaniem do przyjmowania jodku potasu jest nadwrażliwość na substancję czynną lub jakąkolwiek substancję pomocniczą. Nie należy stosować jodku potasu samodzielnie bez wskazań odpowiednich służb rządowych zawiadamiających o katastrofie jądrowej i wydających odpowiednie zarządzenia w kwestii przyjęcia tabletek z jodkiem potasu.

Czy profilaktyczne zażywanie jodku potasu jest bezpieczne?

Najlepsze rezultaty z profilaktycznego przyjęcia jodu obserwuje się u osób młodych. Po przeliczeniu na jednostkę dawki radioaktywnego jodu, wystąpienie nowotworu tarczycy obarczone jest większym ryzykiem u płodu, noworodka i małych dzieci niż u osób dorosłych. Przeważnie nie rekomenduje się profilaktycznego przyjęcia jodku potasu dorosłym po 40. roku życia. Spowodowane jest to niewielkim ryzykiem zachorowania na nowotwór tarczycy u tych osób. Natomiast w tej grupie wzrasta częstość pojawiania się chorób tarczycy, dlatego prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań tarczycowych po przyjęciu jodku potasu jest wyższe niż ryzyko nowotworu tarczycy na skutek narażenia na radioaktywny jod. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wchłonięta dawka osiąga poziom około 5 Gy, niebezpieczny dla właściwego funkcjonowania tarczycy.

W badaniach na szczurach odnotowano, że jednorazowa duża dawka jodu wywołuje efekt teratogenny. Stwierdzono również, że codzienne dawkowanie dużych ilości jodu przyczynia się do zahamowania porodu, braku laktacji oraz obniżenia aktywności macierzyńskiej. Natomiast w eksperymencie na świniach nie odnotowano efektu teratogennego po podaniu jodu. W długotrwałym badaniu, w którym przez dwa lata szczurom podawano wodę pitną zawierającą jodek potasu, zaobserwowano wystąpienie płaskonabłonkowego raka gruczołów ślinowych.

Jak dawkować jodek potasu?

W sytuacji zagrożenia wchłonięcia radioaktywnego jodu uwolnionego w wyniku katastrofy jądrowej ilość podawanego jodku potasu dostosowuje się zgodnie z planami operacyjno-ratowniczymi oraz według wcześniej zaplanowanych operacyjnych poziomów interwencyjnych. Przed podaniem produktu leczniczego z jodem konieczna jest analiza stosunku korzyści do ryzyka, związanych z przyjęciem jodu. W pierwszej grupie, której należy podać stabilny jod, znajdują się: kobiety ciężarne, mamy w okresie laktacji oraz niemowlęta i dzieci.

W przypadku katastrofy jądrowej z uwolnieniem radioaktywnego jodu należy niezwłocznie, maksymalnie w przeciągu godziny, podać jodek potasu wszystkim osobom narażonym. Wymagane dawki jodku potasu rekomendowane po ogłoszeniu katastrofy nuklearnej różnią się w zależności od wieku:

• noworodki poniżej jednego miesiąca: 16 mg jodku potasu, zawierającego 12,5 mg jodu,
• dzieci od 1. miesiąca życia do 3 lat: 32 mg jodku potasu, zawierającego 25 mg jodu,
• dzieci w wieku od 3 do 12 lat: 65 mg jodku potasu, zawierającego 50 mg jodu,
• dzieci w wieku powyżej 12 lat: 130 mg jodku potasu, zawierającego 100 mg jodu,
• osoby dorosłe oraz w wieku podeszłym: 130 mg jodku potasu, zawierającego 100 mg jodu.

Określoną dla danej grupy wiekowej ilość jodku potasu należy przyjąć w jednorazowej dawce dobowej, która umożliwi wysycenie tarczycy i jej ochronę przed radioaktywnym jodem. Przyjęcie odpowiedniej ilości jodku potasu chroni przed narażeniem popromiennym przez maksymalnie 24 godziny od przyjęcia dawki wysycającej.

W przypadku osób z nadwrażliwością na jod oraz kiedykolwiek leczonych z powodu zaburzeń tarczycy należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym przed zażyciem KI. W związku ze zwiększoną wrażliwością tarczycy płodu i noworodków na duże ilości jodu niewskazane jest wielokrotne przyjmowanie stabilnego jodu przez kobiety ciężarne, w okresie laktacji oraz noworodki.

Podawanie kolejnych dawek jodu nie jest wymagane u noworodków. Natomiast u kobiet w okresie ciąży oraz karmiących piersią rekomendowane jest przyjęcie maksymalnie dwóch dawek. Stosując lek z jodkiem potasu u dzieci, przed podaniem można pokruszyć tabletki i wymieszać z wodą, mlekiem lub innym płynem.