Badanie wolnego płodowego DNA (cffDNA) – na czym polega i jakie wady genetyczne wykrywa badanie NIPT? Kiedy należy je wykonać?

Badanie wolnego płodowego DNA (cffDNA) to analiza materiału genetycznego dziecka, który przedostaje się przez łożysko i krąży we krwi matki. Testy NIPT to nieinwazyjne, bezpieczne badania prenatalne, które pozwalają na oszacowanie z dużym prawdopodobieństwem (choć nie 100%) ryzyka wystąpienia wad genetycznych u płodu oraz określenie płci dziecka. Badanie cffDNA można wykonać już w pierwszym trymestrze – po 10. tygodniu ciąży.

Czym jest wolne płodowe DNA?

Wolne płodowe DNA (ang. cell free fetal DNA, cffDNA) to materiał genetyczny jeszcze nienarodzonego dziecka znajdujący się we krwi matki – podczas ciąży fragmenty płodowego DNA, obejmujące 200-300 nukleotydów, w niewielkich ilościach przenikają przez barierę łożyska i przedostają się do krwiobiegu kobiety. 

Stężenie DNA płodu (cffDNA) stopniowo wzrasta podczas ciąży, w 12. tygodniu wynosi ono 10-12% ogółu wolnego pozakomórkowego DNA (cfDNA), które zawiera także materiał pochodzący od matki. Po porodzie pozbawione komórek DNA płodu jest szybko usuwane z krwiobiegu kobiety.

Na czym polegają badania NIPT? Jakie są wskazania do wykonania testu?

Badania NIPT (ang. non-invasive prenatal testing) to nieinwazyjne, bardzo czułe testy, stosowane do oceny ilościowej i jakościowej wolnego płodowego DNA w krwiobiegu ciężarnej kobiety.

Zostały wprowadzone do praktyki klinicznej w Hongkongu w 2011 roku, zrewolucjonizowały prenatalne badania przesiewowe i szybko zostały rozpowszechnione na całym świecie. Obecnie są dostępne w ponad 60 krajach.

Wcześniejsze techniki prenatalnych testów genetycznych były inwazyjne i polegały na pobraniu próbki komórek płodowych z kosmówki (badanie CVS) lub z komórek wydalanych przez płód do płynu owodniowego (amniopunkcja). Badania te stosowane są wtedy, kiedy inne wyniki (np. USG czy testu PAPP-A) wskazują na wysokie ryzyko nieprawidłowości lub choroby. Z badaniami inwazyjnymi wiąże się 1–2% ryzyko poronienia ciąży. 

Wykonanie badania wolnego, płodowego DNA zaleca się w następujących sytuacjach:

• gdy rodzice odczuwają niepokój związany ze zdrowiem dziecka, pomimo prawidłowych wyników innych badań prenatalnych,
• wiek matki to więcej niż 35 lat,
• stwierdzono nieprawidłowości chromosomalne u matki lub ojca,
• w rodzinie dochodziło już do mutacji chromosomowych,
• otrzymano nieprawidłowy wynik badań diagnostycznych, np. testu PAPPA,
• ciąża jest wynikiem zapłodnienia in vitro,
• występują przeciwwskazania do inwazyjnych badań genetycznych (np. łożysko przodujące).

Czego można się dowiedzieć, wykonując test NIPT?

Analiza cffDNA pozwala na:

• oszacowanie ryzyka wystąpienia aberracji chromosomowych u płodu (występują u około 1% wszystkich płodów), w tym najczęstszych trisomii – zespołów Downa, Edwardsa i Patau,
• wykrycie aneuploidii chromosomów płciowych – zespołu Turnera i zespołu Klinefeltera,
• wykrycie mikrodelecji, z którymi związane są zespoły Padera-Willego, Angelmana i Cri-du-chat,
• identyfikację chorób monogenowych, takich jak, np. fenyloketonuria, mukowiscydoza,
• potwierdzenie ojcostwa,
• ustalenie płci we wczesnym okresie prenatalnym, co może być istotne, np. kiedy wiadomo, że rodzice są nosicielami poważnych chorób genetycznych, związanych z płcią, takich jak dystrofia mięśniowa Duchenne'a,
• wykrycie niezgodność antygenów RHD płodu i matki, która jest główną przyczyną choroby hemolitycznej u noworodków.

Każdy test NIPT wymaga określonej ilości wolnego, pozakomórkowego DNA płodu. Jest to ważny parametr, który wpływa na precyzyjność badania. Próbki ze zbyt małą frakcją płodową mogą dawać fałszywie ujemne wyniki.

Kontrowersje etyczne

Pojawiają się głosy, że rutynowe przeprowadzanie testu NIPT mogłoby mieć wpływ na ogólny spadek świadomości podejmowanych decyzji. Brak wystarczającej liczby wykwalifikowanych doradców genetycznych, a wraz z nim dostępu do fachowych, rzetelnych informacji dodatkowo pogłębia obawy, że przyszli rodzice mogą napotkać trudności z interpretację wyniku testu oraz uzyskaniem właściwego obrazu konsekwencji, jakie się z nim wiążą.

Niektórzy uważają, że kobiety będą mniej skłonne do tworzenia więzi z potomkiem, dopóki nie upewnią się, że płód rozwija się prawidłowo. Istnieje też pewne zagrożenie, że badania tego rodzaju mogłyby być nadużywane w krajach, w których selekcja płci jest powszechną praktyką.

Gdzie wykonać test NIPT? Jaka jest jego cena?

Test wolnego płodowego DNA można wykonać w kilkuset laboratoriach w całym kraju, a ich listę można znaleźć w Internecie. Niektóre placówki oferują pobranie materiału do badania w domu pacjentki. Wynik testu NIPT otrzymuje się w ciągu 10 dni roboczych.