Atopowe zapalenia skóry u dzieci i u dorosłych – objawy i leczenie. Pielęgnacja skóry z AZS

Z tą chorobą trzeba się… zaprzyjaźnić. AZS wymaga cierpliwości i konsekwencji w pielęgnacji. Kto tak postępuje – może liczyć, że atopowe zapalenie skóry nie będzie uciążliwe, a objawy się wyciszą. Jak rozpoznać wyprysk atopowy? Jak prawidłowo pielęgnować skórę z AZS? Podpowiadamy. 

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest alergiczną chorobą skóry, która najczęściej występuje u dzieci przed ukończeniem piątego roku życia, zwłaszcza w przypadku, gdy rodzice mają stwierdzone choroby alergiczne. Przyczyną AZS jest defekt skóry, która staje się nieszczelna, przez co ułatwiony jest dostęp alergenów i zwiększone ryzyko utraty wody. Charakterystycznymi objawami atopowego zapalenia skóry są zmiany skórne o typie wyprysku atopowego oraz nasilony świąd skóry. Podstawą leczenia AZS jest prawidłowa oraz regularna pielęgnacja skóry preparatami przeznaczonymi do skóry atopowej.  

Co to jest atopowe zapalenie skóry (AZS)? U kogo może się pojawić? Czy jest zaraźliwe? 

Atopowe zapalenie skóry (łac. dermatitis atopica) jest przewlekłą chorobą zapalną skóry, która charakteryzuje się suchą skórą, uporczywym świądem oraz nawracającymi zmianami skórnymi, zwanymi wypryskiem atopowym. Osoby z AZS mają nieprawidłową warstwę lipidową skóry, która u osób zdrowych tworzy szczelną barierę między środowiskiem a naskórkiem. Na skutek zaburzeń nawodnienia skóry i rozluźnienia połączeń pomiędzy budującymi ją komórkami, skóra osób z atopowym zapaleniem skóry nie stanowi już szczelnej bariery dla drobnoustrojów, alergenów i innych czynników. Objawy AZS rozwijają się po kontakcie z uczulającym alergenem, czyli obcej substancji znajdującej się w środowisku zewnętrznym. AZS nie jest chorobą, którą można się zarazić od innej osoby.  

Atopowe zapalenie skóry jest alergiczną chorobą, która zazwyczaj rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie (zazwyczaj przed ukończeniem piątego roku życia) i charakteryzuje się tendencją do nawrotów, nawet po dłuższym okresie bezobjawowym. Przyczyny AZS najczęściej są genetyczne, wyprysk atopowy występuje dwukrotnie częściej u dzieci, których oboje rodzice mają alergię. Dorośli chorują na atopowe zapalenie skóry zadecydowanie rzadziej niż dzieci.  

AZS a atopia

Atopią nazywamy wrodzoną predyspozycję do występowania reakcji alergicznych po kontakcie z uczulającym antygenem. Układ immunologiczny u osób z atopią jest nadwrażliwy i nastawiony na zwalczanie nawet nieszkodliwych antygenów, co powoduje powstanie stanu zapalnego.  

Atopowe zapalenie skóry – objawy u dzieci i dorosłych  

Do objawów atopowego zapalenia skóry zalicza się: 

• nasilony świąd skóry, 
• suchą skórę na całej powierzchni ciała, 
• zmiany skórne, które najczęściej lokalizują się na powierzchniach zgięciowych kończyn (dół łokciowy, nadgarstki, dół podkolanowy) i mają postać grudek, krostek oraz zmian rumieniowych, 
• symptomy wyprysku atopowego często lokalizują się na dłoniach i stopach,  
• nawracające zapalenia spojówek, 
• cienie pod oczami, 
• zapalenie warg, 
• rodzinne występowanie objawów, 
• pojawienie się pierwszych oznak we wczesnym dzieciństwie,  
• przewlekły charakter oraz częste nawroty objawów, 
• objawy rogowacenia okołomieszkowego, 
• podwyższony poziom przeciwciał IgE we krwi oraz dodatni wynik punktowych testów skórnych,  
• występowanie świądu skóry po spożyciu uczulających pokarmów,  
• złą tolerancję odzieży z wełny, która zaostrza objawy wyprysku atopowego, 
• biały dermografizm – jest to reakcja paradoksalna skóry, która po zadrapaniu nie reaguje zaczerwienieniem jak u większości osób, ale zblednięciem,  
• objaw „polakierowanych paznokci”, które są gładkie i błyszczące, na skutek częstego pocierania i drapania w wyniku nasilonego świądu skóry.  

Przebieg AZS  

Do pierwszych objawów atopowego zapalenia skóry zalicza się pojawienia się na skórze grudek, zmian rumieniowych, niekiedy pęcherzyków lub sączących się ranek. Z upływem czasu skóra osób cierpiących na AZS staje się pogrubiona, sucha oraz obserwuje się uwydatnienie naturalnych bruzd.  

Objawy atopowego zapalenia skóry nieco różnią się u dzieci i u dorosłych. U niemowląt oraz i młodszych dzieci najczęściej obserwuje się grudki, pęcherzyki, a niekiedy strupy oraz sączącą się wydzielinę, zwłaszcza na twarzy i głowie. U starszych dzieci najczęstszymi objawami AZS są suche, łuszczące się grudki zwłaszcza na wewnętrznej stronie nadgarstków, łokci i dołów podkolanowych. Wyprysk atopowy u dorosłych występuje dużo rzadziej niż u dzieci i objawia się zmianami grudkowymi na twarzy, karku, stopach i dłoniach. Warto pamiętać, że objawy AZS mogą występować również w innych lokalizacjach, a w ciężkich przypadkach zajmują całą skórę.  

Atopowe zapalenie skóry charakteryzuje się występowaniem okresów zaostrzeń objawów skórnych oraz ich remisji, czyli zanikania. W przypadku zaostrzenia AZS obserwuje się pojawianie się zmian rumieniowych, które są wyraźnie odgraniczone od skóry, a także grudek, pęcherzyków i nadżerek na skórze. Charakterystycznym objawem jest lichenifikacja, czyli wzmożony rysunek linii skórnych oraz bruzd.  

Diagnostyka i leczenie AZS 

Atopowe zapalenie skóry rozpoznaje się na podstawie charakterystycznych objawów skórnych oraz wywiadu chorobowego, zwłaszcza występowania alergii u rodziców. Leczenie AZS jest procesem długotrwałym i wymaga dużo cierpliwości oraz systematyczności. Niestety, zaostrzenia objawów skórnych obserwuje się także w przypadku prawidłowej pielęgnacji skóry oraz unikania kontaktu z uczulającymi alergenami.  

Najważniejszym zadaniem leczenia atopowego zapalenia skóry jest przywrócenie szczelności warstwie lipidowej naskórka poprzez zapobieganie przesuszaniu skóry. Podstawowymi preparatami, których używanie jest niezbędne do odpowiedniej pielęgnacji skóry atopowej, są emolienty, które zapobiegają utracie wody ze skóry i jej nadmiernemu przesuszaniu. Warto pamiętać także o stosowaniu preparatów natłuszczających podczas kąpieli oraz zaraz po niej.  

Podczas zaostrzenia atopowego zapalenia skóry stosuje się glikokortykosteroidy miejscowo na zmiany skórne w postaci maści, kremów czy żeli. Należy pamiętać, jednak że sterydy powinny być stosowane krótko i w najmniejszej wystarczającej ilości na skórę, gdyż ich długotrwałe stosowanie bez przerw może prowadzić do powikłań skórnych takich jak ścieńczenie i zanik skóry czy rozszerzenie naczyń krwionośnych. W leczeniu zaostrzenia AZS glikokrtykosteroidy często są łączone z antybiotykami oraz substancjami przeciwgrzybicznymi, zwłaszcza w przypadku zakażenia skóry bakteriami i grzybami. Niekiedy konieczne jest podanie antybiotyków i glikokortykosteroidów doustnie.  

Do innych leków zalecanych w terapii atopowego zapalenia skóry (zwłaszcza objawów występujących na twarzy, dekolcie czy fałdach skórnych) zalicza się takrolimus i pimekrolimus, które należą do grupy leków inhibitorów kalcyneuryny i osłabiają odpowiedź zapalną w skórze, łagodząc objawy wyprysku atopowego.  

Osoby z ciężkim atopowym zapaleniem skóry mogą być leczone naświetlaniem skóry lampami ultrafioletowymi lub silnymi lekami, które działają na układ immunologiczny (cyklosporyna, metotreksat czy azatiopryna).  

Domowe sposoby w leczeniu AZS 

Do domowych sposobów łagodzących objawy oraz zapobiegających zaostrzeniom atopowego zapalenia skóry zalicza się: 

1. Unikanie długotrwałych kąpieli, gdyż chlorowana woda wysusza skórę.
2. Stosowanie preparatów nawilżających i natłuszczających, zwłaszcza podczas kąpieli i tuż po niej.
3. Unikanie stosowania tradycyjnych mydeł, płynów do kąpieli i kosmetyków zapachowych.
4. Regularne stosowanie preparatów emolientowych.
5. Używanie kremów i maści zawierających mocznik lub kwas salicylowy (nie jest zalecany u dzieci), które zmiękczają skórę i zapobiegają jej pogrubianiu się.
6. Stosowanie preparatów przeciwświądowych, np. z zawartością mentolu.
7. Używanie specjalnych proszków i płynów do płukania przeznaczonych dla alergików. 
8. Unikanie moczenia rąk i kontaktu skóry z detergentami (zwłaszcza podczas sprzątania), zakładanie rękawiczek ochronnych.
9. Noszenie przewiewnej odzieży, wykonanej z naturalnych materiałów, unikanie odzieży z wełny, która drażni skórę.
10. Unikanie przegrzewania skóry.  

Czy AZS jest wyleczalne?  

Atopowe zapalenie skóry u dzieci najczęściej ustępuje samoistnie w wieku przedszkolnym. Niekiedy jednak objawy AZS mogą nawracać do wieku dorosłego. Atopowe zapalenie skóry jest chorobą powstającą na skutek defektu skóry i zaburzenia jej szczelności, przez co objawy wyprysku atopowego mogą pojawiać się nawet po wielu latach bez zaostrzeń. Osoby z atopią mają większą skłonność do występowania innych chorób alergicznych, takich jak astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa oraz alergie pokarmowe.  

Pielęgnacja skóry z AZS – jak złagodzić świąd? Co można, a czego nie? 

Podstawą pielęgnacji skóry atopowej jest stosowanie preparatów nawilżających i natłuszczających. Dzięki nim możliwe jest zatrzymanie wody w skórze, co równocześnie zapobiega jej nadmiernemu przesuszaniu, które powoduje świąd. Do substancji łagodzących swędzenie skóry zalicza się m.in. leki antyhistaminowe czy preparaty zawierające mentol, o których wspomniano wyżej. Należy unikać drapania skóry, gdyż powoduje to powstanie uszkodzeń skóry i wzrost ryzyka nadkażenia bakteryjnego lub grzybiczego.  

Pielęgnacja skóry z AZS u dzieci i dorosłych  

Pielęgnacja skóry atopowej u osób dorosłych zależna jest od rozległości oraz nasilenia zmian skórnych. Główną rolę w leczeniu oraz profilaktyce zaostrzeń AZS odgrywa systematyczne i regularne stosowanie preparatów emolientowych oraz unikanie kontaktu z czynnikami uczulającymi. Skóra atopowa powinna być smarowana 3–4 razy dziennie, aby osiągnąć dobre efekty. Należy wybierać kosmetyki przeznaczone do skóry atopowej, które nie zawierają substancji uczulających.  

W przypadku zaostrzenia objawów atopowego zapalenia, które objawia się powstawaniem grudek, zmian rumieniowych czy nasilonej lichenifikacji ze świądem, zaleca się zastosowanie preparatów o działaniu przeciwzapalnym, zwłaszcza glikokortykosteroidów lub inhibitorów kalcyneuryny miejscowo na skórę. Inhibitory kalcyneuryny można także stosować profilaktycznie w celu zapobiegania zaostrzeniom choroby, zgodnie z zaleceniami lekarza.  

W przypadku nasilonego świądu skóry warto zastosować leki o działaniu przeciwświądowym takie jak leki antyhistaminowe, zwłaszcza I generacji, które dodatkowo mają działanie uspakajające oraz nasenne.  

Żywienie a AZS  

Osoby z atopowym zapaleniem skóry, powinny być zbadane pod kątem ewentualnych alergii pokarmowych, gdyż dieta ma znaczący wpływ na przebieg i nasilenie AZS. Do najczęściej uczulających pokarmów u dzieci zalicza się białka mleka krowiego, białko i żółtko jaja kurzego, pszenicę, soję oraz orzeszki ziemne, natomiast u dorosłych pszenicę, jabłka, orzechy, seler, owoce morza oraz cytrusy. Prawidłowa dieta pozwala złagodzić objawy atopowego zapalenia skóry, dlatego osoby ze stwierdzoną alergią pokarmową powinny stosować dietę eliminacyjną, która wyklucza spożywanie uczulających pokarmów.  

Jeśli objawy alergiczne nie pojawiają się zaraz po spożyciu uczulającego pokarmu, można wykonać próbę prowokacyjną, która polega na wyeliminowaniu danego pokarmu na okres 4–6 tygodni oraz doustnej prowokacji tym pokarmem. Jeśli objawy AZS nawrócą po ponownym wprowadzeniu danego pokarmu do diety, jest to sygnał, że organizm nie toleruje danego składnika pokarmowego i powinien on być wykluczony z dalszej diety.  

Sprawdź, jak powinna wyglądać dieta przy AZS.

Nieleczone AZS – powikłania  

Do najczęstszych powikłań nieleczonego lub nieprawidłowo leczonego atopowego zapalenia skóry zalicza się rozległe infekcje skóry spowodowane zakażeniem gronkowcem złocistym lub wirusem opryszczki zwykłej. W przypadku rozległych zmian przebiegających z powstawaniem nadżerek i strupów mogą pozostać blizny na skórze.