Balneologia – wskazania, przeciwwskazania i zabiegi stosowane w balneoterapii

Czym zajmuje się balneologia? Co to jest balneoterapia?

Balneologia (z łac. balneum – kąpiel, łaźnia) jest nauką o wykorzystywaniu naturalnych surowców i bodźców leczniczych w terapii chorób o charakterze przewlekłym. Polega na zastosowaniu w sprzyjających warunkach klimatycznych, takich czynników jak: gazy lecznicze, wody mineralne czy peloidy (błota lecznicze), co indukuje powstawanie reakcji, które przywracają zdrowie oraz sprawność funkcjonalną. Poddawanie chorego tego typu zabiegom z wykorzystaniem surowców mineralnych określa się mianem balneoterapii. Dbałość o poprawę jakości życia, chęć zdobywania sprawności i wydolności powinny skierować naszą uwagę właśnie na medycynę uzdrowiskową. Źródła naukowe podają, że procedury lecznicze wykonywane w sprzyjających warunkach klimatycznych mają znacznie bardziej dobroczynny, ogólnoustrojowy wpływ na rewitalizację niż terapia w zwykłych warunkach. 

Prowadzenie tego typu leczenia może odbywać się także w innych placówkach: szpitalu uzdrowiskowym, zakładzie przyrodoleczniczym, poradni zdrojowej. 

Rodzaje balneoterapii

W leczeniu balneologicznym bardzo ważna jest kompleksowość oraz łączenie kilku metod zabiegowych. Pozwala to na spotęgowany efekt usprawniania, dzięki wzajemnemu współoddziaływaniu i uzupełnianiu działania różnorakich bodźców. Bardzo często stosuje się protokoły zabiegowe w postaci programów terapeutycznych obejmujących najbardziej efektywne procedury lecznicze w przypadku danych schorzeń. Wśród najczęściej stosowanych działów balneoterapii oraz metod uzdrowiskowych znajdują się:

1. Hydroterapia – inaczej wodolecznictwo – wykorzystuje wodę o różnym zakresie temperatur i ciśnienia. Oddziałuje poprzez trzy rodzaje mechanizmów: termiczny, mechaniczny i fizykochemiczny. Takie oddziaływanie pozwala na rozluźnienie mięśni, poprawę ukrwienia, poprawę cyrkulacji chłonki oraz krwi żylnej w kierunku serca. Hydroterapia w odróżnieniu od klasycznie rozumianej balneoterapii wykorzystującej wody mineralne, stosuje jedynie wodę zwykłą. 
2. Krenoterapia – to stosowanie kuracji pitnych wodami zdrojowymi, które zawierają pierwiastki oraz związki chemiczne. Działają one zarówno miejscowo, jak i ogólnie. Popularna w leczeniu kamicy nerkowej, schorzeń nerek i dróg moczowych, miażdżycy czy cukrzycy jest woda mineralna JAN. Dobry rezultat przynosi również kuracja pitna z wykorzystaniem wody mineralnej ZUBER – stosowana w nadkwasocie, schorzeniach wątroby i dróg żółciowych oraz przykrych objawach nadużycia alkoholu (popularnie nazywanych kacem).
3. Aerozoloterapia – polega na wykorzystaniu środka rozproszonego w postaci gazu, wprowadzanego do układu oddechowego w formie kąpieli w wodzie lub inhalacji. Gazy lecznicze stosowane w balneoterapii to: dwutlenek węgla, radon, siarkowodór, tlen, powietrze, ozon. Za inhalację uznaje się również oddychanie powietrzem indukowanym przez tzw. tężnie solankowe oraz wdychanie aerozolu morskiego zawierającego jod. 
4. Irygacja – inaczej płukanka, to zastosowanie środków farmakologicznych, mieszanek ziołowych oraz mineralnych wód leczniczych do przepłukiwania jam ciała w przypadku infekcji. Najczęściej są to: pochwa, jelita, jama ustna oraz nos.

Wskazania do balneoterapii

Głównymi wskazaniami do zabiegów balneoterapii są:

• przewlekłe schorzenia narządu ruchu,
• nerwobóle,
• migrena,
• stwardnienie rozsiane,
• choroby reumatyczne,
• bóle mięśni i stawów,
• zaburzenia krążenia krwi,
• upośledzenie odporności,
• chroniczne zmęczenie,
• menopauza,
• zaburzenia rytmu dobowego,
• nadciśnienie tętnicze I i II stopnia,
• niektóre choroby dermatologiczne,
• niektóre schorzenia ginekologiczne,
• nerwice,
• depresja,
• miażdżyca,
• cukrzyca,
• astma i niektóre choroby układu oddechowego,
• bielactwo,
• łuszczyca.

Zabiegi stosowane w balneoterapii

Zabiegi uzdrowiskowe wykorzystują wspomniane wcześniej wody mineralne, gazy lecznicze oraz peloidy. Wody są stosowane w formie kąpieli w wannach, basenach, w postaci nasiadówek oraz irygacji.

Kąpiele lecznicze

Zdecydowanie najbardziej popularne są kąpiele kwasowęglowe, radoczynne i siarczkowo–siarkowodorowe. Kąpiel kwasowęglowa, wykorzystując właściwości kwasu węglowego rozszerza naczynia krwionośne, usprawnia krążenie oraz elastyczność naczyń. Jest dedykowana osobom z cukrzycą, a w szczególności z jej powikłaniami w postaci stopy cukrzycowej. Dobre rezultaty przynosi także w przypadku żylaków, poprawiając krążenie obwodowe. Kąpiel radoczynna jest przeznaczona m.in. dla pacjentów ze schorzeniami reumatycznymi, radon emituje promieniowanie jonizujące wywołujące szereg korzystnych reakcji pobudzeniowych. Dochodzi wtedy do zwiększenia ilości erytrocytów i zawartości hemoglobiny. Poprawie ulegają także procesy przemiany komórkowej. Kąpiele siarczkowo–siarkowodorowe wykorzystują natomiast chemiczne związki siarki, która, przenikając przez skórę, syntetyzuje kwas chondroityno-siarkowy. To z kolei podstawowy budulec chrząstek stawowych przyczyniający się do poprawy uwapnienia kości, co ma wybitne znaczenie przy osteoporozie. W przypadku takich schorzeń, jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) czy upośledzenie odporności poleca się z kolei kąpiele solankowe. Zawarty w nich brom wykazuje działanie relaksujące, regenerujące, uspokajające i detoksykacyjne. Wśród kąpieli leczniczych wyróżnia się także kąpiel ziołową, stosowaną w stanach przewlekłego zmęczenia czy schorzeniach dermatologicznych. Jest to aromatyczny zabieg wykorzystujący olejki zapachowe i eteryczne wchodzące w skład wielu roślin i ziół. Ich działanie jest kompleksowe – współoddziaływuje tutaj ciśnienie wody, jej temperatura oraz aromat olejków wchłanianych przez skórę. 

Borowina – okłady i plastry borowinowe

Popularne w schorzeniach reumatycznych, ale także wykorzystywane w kosmetyce – w kuracji antycellulitowej – są peloidy. Peloidoterapia wykorzystuje działanie błota leczniczego, zwłaszcza borowiny – ciemnobrązowej masy o ziemistym zapachu, powstałej w wyniku rozkładu szczątków roślin, wykazującej właściwości lecznicze. Borowina jest aplikowana w różnych formach, w zależności od potrzeb. Okłady borowinowe wykonywane są miejscowo lub (zdecydowanie rzadziej) całościowo. 

Kupując w aptece plastry borowinowe, zabieg z ich użyciem można wykonać samodzielnie w domu. Najpierw należy rozgrzać je w wodzie do 45°C, a następnie trzeba ułożyć plaster na skórze, umożliwiając wymianę ciepła i swobodne przenikanie składników mineralnych. Aby utrzymać temperaturę, trzeba zawinąć dodatkowo plaster folią i ręcznikiem lub kocem. Ułatwia to utrzymanie właściwej temperatury, można też użyć poduszki elektrycznej. Orientacyjny czas pojedynczego zawijania to 30 minut – może się różnić w zależności od okolicy ciała i wskazań. Zaleca się 4 okłady tygodniowo, a pełna kuracja to 10 plastrów. Pozwala to na miejscowe ogrzanie danej okolicy ciała oraz przenikanie składników mineralnych z tego cennego surowca. Plastry z borowiną działają przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Kąpiel borowinowa to wymieszana z wodą borowina, tworząca papkę o temperaturze 45°C. Jej użycie podczas zabiegu pozwala przede wszystkim na absorbowanie przez surowiec zbędnych produktów przemiany materii – działanie oczyszczające. Zalecane w chorobach degeneracyjnych stawów, podobnie jak jonoforeza borowinowa. Ciekawe wydaje się być wykorzystanie borowiny w postaci tamponów. Bakteriobójcze i bakteriostatyczne właściwości pomagają leczyć schorzenia ginekologiczne u kobiet. Dodatkowo działają sprzyjająco estrogennie.

Przeciwwskazania do balneoterapii

Głównymi przeciwwskazaniami do balneoterapii są:

• choroby zakaźne i pasożytnicze,
• ciąża i okres karmienia,
• zaburzenia rytmu serca,
• nadciśnienie tętnicze III stopnia,
• niektóre choroby niedokrwienne serca,
• nowotwory,
• padaczka,
• uzależnienia od alkoholu i substancji psychoaktywnych,
• skazy krwotoczne,
• niewydolność wątroby,
• nietrzymanie moczu,
• choroby psychiczne w zaawansowanym stadium.