Aloes zwyczajny – właściwości lecznicze i pielęgnacyjne

Aloes zwyczajny jest rośliną od lat stosowaną w ziołolecznictwie. Pierwsze wzmianki o Aloe vera odnaleziono na tablicach pochodzących z najstarszej ludzkiej cywilizacji- ludu Sumerów, żyjącego ok. 4 tys. lat przed naszą erą. W Egipcie aloes składano w darze dla zmarłych władców- faraonów, a pozyskany z niego sok był używany do procesu balsamowania zwłok (aloes nazywano bowiem rośliną nieśmiertelności). Jego właściwości prozdrowotne doceniali starożytni Grecy, którzy uważali Aloe vera za uniwersalne panaceum skuteczne na wiele chorób. Sukulent został opisany w słynnym dziele farmakologa i botanika Dioskurydesa De Materia Medica. Aloes zwyczajny był również istotnym elementem medycyny ajurwedyjskiej i unani.

	PIELĘGNACJA TWARZY I CIAŁA
	WSPARCIE ODPORNOŚCI I DETOKS
	HIGIENA JAMY USTNEJ

Aloes zwyczajny jest rośliną wykorzystywaną w wielu produktach kosmetycznych i dermatologicznych wyrobach medycznych. Cenne właściwości Aloe barbadensis na skórę wynikają z obecności w sukulencie m.in. polisacharydów i glikoprotein, które sprzyjają utrzymaniu równowagi kwasowo - zasadowej skóry, wspomagają procesy gojenia się ran i wpływają na procesy immunologiczne w obrębie skóry.

Dzięki zawartości naturalnych enzymów roślinnych i kwasu salicylowego miąższ z liści aloesu działa złuszczająco na naskórek, przez co rozjaśnia skórę i pomaga w walce z przebarwieniami. Jest polecany do pielęgnacji cery trądzikowej, z tendencją do powstawania zaskórników.

Wyciąg z Aloe vera ma właściwości nawilżające i przeciwstarzeniowe, stąd aloes jest częstym dodatkiem w kosmetykach do twarzy i ciała (kremy, maseczki, balsamy do ciała) oraz w preparatach higienicznych (żele pod prysznic, mydła, płyny do higieny intymnej, balsamy po goleniu, pianki do demakijażu, toniki).

Substancje czynne rośliny działają przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo dlatego wyciągi z Aloe vera umieszcza się w dezodorantach, pastach do zębów, płynach do płukania ust oraz kremach do mocowania protez zębowych. Aloes wspomaga mikrokrążenie skórne zapobiegając powstawaniu zmian martwiczych. Tę właściwość wykorzystuje się nanosząc żel aloesowy na miejsca odmrożeń i poparzeń.

Na rynku znajdują się żele aloesowe przeznaczone do aplikacji na skórę wokół odbytu z hemoroidami oraz żele dopochwowe wspomagające procesy reepitalizacji nabłonka szyjki macicy. W licznych badaniach udowodniono skuteczność aloesu zwyczajnego w leczeniu wspomagającym wielu chorób skóry i błon śluzowych m.in. w terapii opryszczki narządów płciowych, łuszczycy, do zwalczaniu wirusa brodawczaka ludzkiego, w łojotokowym zapaleniu skóry, aftowym zapaleniu jamy ustnej, przy suchości skóry, liszaju płaskim i w stanach zapalnych. Plastry aloesowe zarejestrowane jako wyrób medyczny ułatwiają gojenie się zadrapań i skaleczeń. Aloes sprzyja utrzymaniu wilgoci w ranach oraz zwiększa migrację komórek w obrębie uszkodzonej skóry. Żel aloesowy jest dobrym nośnikiem innych substancji aktywnych w kosmetykach i wspomaga ich penetrację w głąb skóry.

Szampony i odżywki na bazie aloesu są odpowiednie do pielęgnacji wrażliwej skóry głowy. Dzięki właściwościom pobudzającym mikrokrążenie aloes zapobiega nadmiernej utracie włosów. Dodatkowo roślina nawilża skalp i łagodzi zmiany łojotokowe. Żel aloesowy z powodzeniem może być wykorzystywany w zabiegach pielęgnacyjnych na łuski włosów. Przy braku dostępności aptecznych produktów z aloesem na skórę można posłużyć się przeciętym liściem, z którego żel nakłada się np. na skaleczenie czy miejsca po ukąszeniach owadów.

Obecnie w aptekach znajdziemy suplementy diety zawierające w swoim składzie aloes zwyczajny. Najbardziej popularny jest sok, przeznaczony do wspomagania pracy układu odpornościowego i regulowania procesów trawiennych. Sproszkowany liść Aloe vera znajdziemy także pod postacią kapsułek.

Na podstawie regulacji prawnych Unii Europejskiej w środkach spożywczych zawierających aloes  zawartość aloiny musi być poniżej granicy wykrywalności. Aloina odpowiada za właściwości przeczyszczające aloesu.

Aloes zwyczajny Aloe vera to wiecznie zielona bylina należąca do rodziny złotogłowowatych Asphodelaceae. Bywa nazywany także aloesem barbadoskim Aloe barbadensis ze względu na duże plantacje rośliny w tym kraju. Aloe vera najprawdopodobniej pochodzi z terenu Półwyspu Arabskiego. Obecnie ten typ aloesu jest rozpowszechniony w wielu krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym m.in. w państwach Ameryki Południowej, w krajach śródziemnomorskich, na terenie Australii oraz w Afryce Wschodniej.

Aloes zwyczajny preferuje słoneczne stanowiska wzrostu, choć znosi również półcień. Najlepiej rośnie na glebie przepuszczalnej, piaszczystej o odczynie pH w granicach 6,6-7,2. Roślina jako sukulent dobrze znosi suszę, nie jest natomiast odporna na duże spadki temperatur i mróz. W Polsce jest uprawiana jako roślina doniczkowa.

Aloes zwyczajny posiada krótką łodygę i liście tworzące gęstą rozetę wzniesioną na wysokość 60- 100 cm. Trójkątne liście są grube i mięsiste, posiadają ząbkowane krawędzie i mogą magazynować wodę. Dorastają do 50 cm długości i 3 - 7 cm szerokości. Mają szarozielony kolor i czasami różowawe brzegi. Na powierzchni liści mogą występować białawe plamy, co ma miejsce szczególnie u młodych osobników. W liściu można wyróżnić 3 warstwy. Warstwę wewnętrzną stanowi żel, który w większości składa się z wody (99%), w której znajdują się polisacharydy, aminokwasy i polipeptydy, witaminy oraz związki mineralne. Warstwa środkowa to lateks - żółty, gorzki sok stanowiący źródło przede wszystkim antrachinonów i glikozydów. Na zewnątrz znajduje się skórka zbudowana przez warstwę 15- 20 komórek. Kwiaty Aloe vera są zebrane w cylindryczne grona na szczycie wzniesionych pędów kwiatostanowych dorastających do 90 cm wysokości. Pojedyncze kwiaty są rurkowate, do 3 cm długości, w kolorze żółtym lub pomarańczowo-różowym. Słupek i pręciki często wystają poza kwiat. Owoce aloesu zwyczajnego to wielonasienne torebki.

Nazwa aloes pochodzi od arabskiego słowa alloeh, które oznacza lśniącą, gorzką substancję i nawiązuje do smaku rośliny. W języku łacińskim vera to prawdziwy.

Aloes zwyczajny jest rośliną stanowiącą bogactwo substancji o udowodnionym działaniu prozdrowotnym. W surowcach pozyskanych z Aloe vera znajdziemy witaminy z grupy B (witamina b12, cholina, kwas foliowy), kwas askorbinowy (witaminę C) oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: A i E. Substancje mineralne obecne w aloesie to wapń, chrom, miedź, selen, magnez, mangan, potas, sód i cynk. Dotychczas z rośliny wyizolowano takie białka enzymatyczne jak aliiaza, fosfataza alkaliczna, amylaza, bradykinaza, karboksypeptydaza, katalaza, celulaza, lipaza i peroksydaza. Aloe vera zawiera cukry z grupy monosacharydów (glukoza, fruktoza) i polisacharydów (glukomannany- acemannan, glukomannan, polimannoza), a także 20 z 22 aminokwasów niezbędnych dla ludzi. W roślinie obecne są również polipeptydy i glikoproteiny (lektyny). Za właściwości przeczyszczające aloesu odpowiadają substancje z grupy antrachinonów m.in. aloina, emodyna, izobarbaloina, antracen, antranol, ester kwasu cynamonowego, kwas chryzofanowy, barbaloina, kwas aloesowy i aloeemodyna. W Aloe vera obecne są steroidy roślinne (cholesterol, kampesterol, β-sisosterol, lupeol) oraz kwasy tłuszczowe (arachidonowy, linolowy, linolenowy, mirystynowy, kaprylowy,palmitynowy i stearynowy). Sukulent  zawiera kwasy organiczne (m. in. salicylowy i moczowy, jabłkowy, winowy, cytrynowy), ligniny oraz saponiny. Pollifenole  Aloe barbadensis to m. in. kemferol, kwercytryna, katechina, epikatechina, kwercetyna i rutyna. Hormony roślinne aloesu to auksyny i gibereliny.

Aloes zwyczajny posiada właściwości przeciwzapalne, co potwierdza zasadność zastosowania rośliny w leczeniu m.in. chorób skóry. Dodatkowo działa przeciwbólowo. Stwierdzono, że właściwości przeciwzapalne aloesu wynikały z ograniczenia aktywności cyklooksygenazy i  blokowania szlaku kwasu arachidonowego przez substancje czynne zawarte w roślinie. Nowo wyizolowany związek zwany C-glukozylochromonem (w dawce 200 µg/ucho myszy) hamował miejscowy stan zapalny tak samo skutecznie jak hydrokortyzon w dawce 200 µg/ucho. Dla substancji roślinnej nie zaobserwowano efektu zmniejszenia masy narządów, w przeciwieństwie do sterydu (50% spadek masy grasicy).

W eksperymencie badano również właściwości hipoglikemizujące soku z aloesu zwyczajnego.  Właściwości przeciwcukrzycowe Aloe barbadensis zostały przeanalizowane również na grupie 5 pacjentów z cukrzycą insulinoniezależną. Osobom podawano sproszkowany sok z aloesu w dawce pół łyżeczki dziennie przez czas 4- 14 tygodni. Poziom glukozy w surowicy na czczo obniżył się ze średnio 273 ± 25 mg/dl do 151 ± 23 mg/dl (p < 0,05), bez zmiany w masie ciała pacjentów.

Analizowano wpływ surowego żelu pozyskanego z liści aloesu zwyczajnego na wzrost wybranych szczepów bakterii (Escherichia coli, Staphylococcus aureus) i grzybów (Candida albicans). Wykazano wysoka skuteczność przeciwbakteryjną i przeciwgrzybiczą. Badania potwierdziły również właściwości antyoksydacyjne.  oraz korzystny wpływ na profil lipidowy i zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób sercowo - naczyniowych.

Aloeemodyna zawarta w aloesie zwyczajnym wykazywała właściwości antyagregacyjne wobec hemoglobiny, co udowodniono w jednym z badań przeprowadzonych w warunkach in vitro. To odkrycie może mieć potencjalne znaczenie w terapii chorób przebiegających z procesem agregacji białek (choroba Huntingtona i choroba Alzheimera).

Produkty zawierające aloes zwyczajny nie powinny być zażywane przez pacjentów z niedrożnością lub zwężeniem jelit, atonią jelit, stanami zapalnymi jelit (choroba Leśniowskiego - Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapalenie wyrostka robaczkowego), u osób z przewlekłymi zaparciami i cierpiących na bóle brzucha niewiadomego pochodzenia. Aloes nie może być stosowany w stanie odwodnienia organizmu z towarzyszącymi zaburzeniami elektrolitowymi.

Aloes zwyczajny powinien być zażywany okazjonalnie, w razie występujących zaparć. Ziołowe produkty lecznicze zawierające antranoidy są przeznaczone dla osób dorosłych. Zalecane dawkowanie dla dorosłych i młodzieży powyżej 12 roku życia: ilość surowca odpowiadająca 10- 30 mg pochodnych hydroksyantracenu, raz dziennie (na noc).

Zewnętrznie preparaty z aloesem mogą być nanoszone na skórę w postaci żelu, kremu, maści kilka razy w ciągu dnia. Aloes może być również stosowany na błony śluzowe np. w postaci płynu do płukania jamy ustnej. Kosmetyki z aloesem doskonale nawilżają i łagodzą podrażnienia. Żel z aloesu możemy dodać do ulubionego kremu lub balsamu, zastosować jako serum lub w celu złagodzenia podrażnień po depilacji. Sprawdzi się również jako dodatek do szamponów i odżywek do włosów. Szczególnie przeznaczonych do wrażliwej skóry głowy, ale również dla włosów przetłuszczających się. Naniesiony na zniszczone końcówki kosmyków przywróci im blask i elastyczność. W sezonie urlopowym warto pamiętać, że żel aloesowy pomoże złagodzić negatywne skutki nadmiernego opalania, a w połączeniu z olejem arganowym lub migdałowym sprawdzi się w pielęgnacji skórek i paznokci oraz przesuszonych łokci i pięt.

Aloes zwyczajny dostarcza surowców o działaniu przeczyszczającym. Wynikiem suplementacji wysuszonego soku z aloesu (alony) może być stan hipokaliemii, który nasila działanie leków z grupy glikozydów nasercowych. Aloes zwyczajny przyjmowany doustnie może wchodzić w interakcję z lekami przeciwarytmicznymi (np. chinidyną) i zwiększać zaburzenia elektrolitowe wywołane substancjami moczopędnymi, adrenokortykosteroidami i korzeniem lukrecji.  

Opisano przypadek interakcji aloesu zwyczajnego przyjmowanego w postaci tabletek doustnych z sewofluranem, anestetykiem wziewnym stosowanym w trakcie zabiegów operacyjnych. Oba preparaty działały antyagregacyjnie na płytki krwi, co spowodowało obfite śródoperacyjne krwawienie wewnętrzne u 35- letniej kobiety.  

Aloina zawarta w aloesie zwyczajnym wpływa na metabolizm etanolu. W jednym z doświadczeń doustne podanie aloiny w dawce 300 mg/kg masy ciała, na 12 godzin przed aplikacją etanolu spowodowało przyspieszenie eliminacji etanolu z organizmu.

Aplikowanie aloesu na skórę w postaci maści, żelu może zwiększać wchłaniane substancji steroidowych.

Aloes posiada właściwości obniżające poziom glukozy we krwi, dlatego może wchodzić w interakcje z lekami hipoglikemizującymi oraz insuliną.

Aloes zwyczajny może stać się przyczyną wystąpienia reakcji nadwrażliwości o charakterze miejscowym (podrażnienie skóry, rumień, pokrzywka) lub uogólnionym (opisano przypadek wstrząsu anafilaktycznego). Skutki uboczne zażywania preparatów aloesu obejmują najczęściej zaburzenia żołądkowo - jelitowe, w tym ból brzucha i płynne stolce.

Długotrwałe doustne stosowanie preparatów doustnych z aloesem może spowodować wystąpienie melanozy okrężnicy oraz podrażnienie nerek (wystąpienie krwiomoczu, albuminurii, zmiana koloru moczu na czerwono-brązowy, skąpomocz). 

Objawami przedawkowania aloesu zwyczajnego są zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego: biegunka z silnymi stanami skurczowymi jelit, ból brzucha. Konsekwencją może być utrata płynów i elektrolitów prowadząca do stanu odwodnienia, zaburzeń pracy serca i układu nerwowo-mięśniowego. Antranoidy zawarte w Aloe barbadensis w wysokich stężeniach mogą wywołać toksyczny stan zapalny wątroby.

Aloes zwyczajny nie powinien być przyjmowany doustnie przez kobiety ciężarne ze względu na zawartość w roślinie związków o udowodnionym działaniu genotoksycznym (emodyna, aloeemodyna). Może również spowodować skurcze macicy. Substancje czynne Aloe barbadensis mogę przenikać do mleka matki i powodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe u niemowląt, dlatego nie mogą ich stosować kobiety karmiące piersią.

Nie ma przeciwwskazań do stosowania w ciąży i laktacji kosmetyków z aloesem na skórę i włosy.