Toczeń rumieniowaty układowy – przyczyny, objawy
Agnieszka Gierszon

Toczeń rumieniowaty układowy – przyczyny, objawy

Toczeń rumieniowaty układowy (SLE, ang. Systemic Lupus Erythematosus) to choroba autoimmunologiczna, która rozwija się na skutek złożonych zaburzeń układu odpornościowego prowadzących do przewlekłego procesu zapalnego w wielu tkankach i narządach.

Toczeń rumieniowaty układowy to układowa choroba tkanki łącznej z grupy kolegenoz. U jej podłoża leżą procesy autoimmunizacyjne, do których dochodzi w organizmie chorego. Przebieg tocznia może być bardzo zróżnicowany, od łagodnego po zagrażający życiu. Podczas choroby postępującym uszkodzeniom mogą ulegać różne narządy i tkanki pacjenta. Diagnostyka tocznia jest trudna i wieloetapowa, wymaga wykonania wielu badań laboratoryjnych i obrazowych i różnicowania z innymi jednostkami chorobowymi.

Co to jest toczeń rumieniowaty układowy (SLE)?

Toczeń rumieniowaty układowy (inaczej toczeń trzewny, liszaj albo z łaciny lupus, a z angielskiego SLE – Systemic Lupus Erythematosus) należy do układowych chorób tkanki łącznej z grupy kolagenoz. Jego przyczyną są procesy autoimmunologiczne zachodzące w organizmie pacjenta. Toczeń występuje u mniej więcej od 20 do 50 na 100 tysięcy osób, przy czym mężczyźni zapadają na niego około sześć do dziesięciu razy rzadziej niż kobiety. Przeciętny wiek, w którym u pacjenta diagnozuje się SLE, w około 60% przypadków przypada na okres pomiędzy 16. a 55. rokiem życia, niekiedy jednak chorują pacjenci znacznie młodsi lub odwrotnie – w wieku podeszłym. Choroba przebiega zwykle w sposób nieusystematyzowany, a okresy remisji przeplatają się z okresami zaostrzeń.

W wyniku autoimmunizacji w przebiegu tocznia dochodzi do postępującego zajęcia narządów i tkanek chorego przez gromadzące się w nich kompleksy immunologiczne, co skutkuje z kolei miejscowym procesem zapalnym. Najczęściej obserwuje się u chorego zmiany skórne, zajęcie nerek i układu kostno-stawowego, jednak możliwe są także inne obszary działania choroby, dlatego też chorobie nadano przydomek tocznia układowego lub trzewnego. Pacjenci skarżą się także na ogólne przemęczenie, spadek siły mięśniowej i trudne do uśmierzenia bóle kostno-stawowe.

Toczeń rumieniowaty układowy – przyczyny

Dokładne przyczyny tocznia nie zostały dotychczas opisane. Z danych literaturowych wynika, że toczeń układowy ma szansę rozwinąć się u osób predestynowanych genetycznie do jego wystąpienia po zaistnieniu jednego z dodatkowych bodźców, do których mogą należeć m.in.:

  • zakażenia wirusowe bądź bakteryjne,
  • ekspozycja na promieniowanie UV,
  • wpływ niektórych leków (np. hydralazyna z grupy leków hipotensyjnych czy prokainamid z grupy leków antyarytmicznych),
  • hormony (np. estrogeny i prolaktyna),
  • substancje chemiczne.

Na wystąpienie tocznia mogą mieć wpływ także zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego, nikotyna oraz wysokotłuszczowa, niezdrowa dieta.

Powiązane produkty

Toczeń rumieniowaty układowy – objawy

Wspólne dla wszystkich pacjentów ze SLE objawy ogólne, często występujące jako pierwsze objawy tocznia, to zmęczenie, chudnięcie, brak apetytu, stany podgorączkowe i gorączkowe, uogólnione bóle kostno-stawowe i mięśniowe, nadwrażliwość na światło, utrata włosów, czerwona wysypka na skórze.

W zależności od stopnia zajęcia przez chorobę konkretnych narządów i układów, późniejsze objawy mogą być także charakterystyczne dla każdego z nich i nie muszą występować łącznie u każdego pacjentów. W przypadku zajęcia przez chorobę skóry i błon śluzowych, na twarzy i/lub w okolicy dekoltu pacjenta obserwuje się charakterystycznego „motylka”, czyli czerwony, lekko wypukły rumień w kształcie motyla, nabierający barwy po ekspozycji na światło słoneczne. Rumień powiększa się w okresach zaostrzenia choroby oraz słabnie, gdy stan pacjenta się poprawia. U niektórych pacjentów mogą mu występować niebolesne nadżerki błon śluzowych nosa i jamy ustnej. U pacjentów z podostrą postacią tocznia skórnego na skórze tułowia, ramion i ud mogą pojawiać się obrączkowate zmiany i grudki albo tzw. rumień krążkowy, prowadzący do odbarwiania i bliznowacenia skóry w miejscu jego powstania. Niekiedy u pacjentów obserwuje się także przebiegającą bez świądu pokrzywkę, pogrubienie tkanki podskórnej, objaw Raynauda (czyli blednięcie, sinienie i zaczerwienienie skóry rąk i/lub stóp pod wpływem niskiej temperatury) lub rumienie na dłoniach i przy paznokciach. Częstym objawem jest również wypadanie włosów.

Zobacz, jakie szampony i wcierki na wypadające włosy znajdziesz na DOZ.pl

W około 30% przypadków toczeń atakuje także nerki pacjentów. Dzieje się tak zwykle na początku choroby i dotyczy głównie młodszych pacjentów. Wywołane toczniem zapalenie nerek nie daje początkowo żadnych objawów, stąd ważne jest kontrolowanie laboratoryjnych parametrów nerkowych poprzez badania moczu i kreatyniny (GFR). Dla zaawansowanego etapu choroby charakterystyczne są występujące u pacjentów obrzęki i przyrost masy ciała, który wynika z zatrzymania wody.

U pacjentów ze stawową postacią tocznia choroba koncentruje się zwykle w stawach nadgarstków, kolan, stóp i palców rąk. Stawy pacjenta są bolesne i obrzmiałe, niekiedy pojawiają się wysięki, dużo rzadziej deformacje. Bóle stawowe mają zwykle charakter wędrujący. U części chorych pojawiają się także wędrujące bóle mięśniowe o zmiennym nasileniu, a także zanik mięśni i siły mięśniowej. Toczeń rumieniowaty układowy jest również czynnikiem zmniejszającym gęstość kości i tym samym przyspieszającym rozwój osteoporozy.

Jako choroba układowa toczeń atakować może także serce i układ krwionośny. Charakterystycznym objawem sercowym jest zapalenie wsierdzia, przebiegające z powstawaniem zgrubień na zastawkach. Toczeń zwiększa ryzyko choroby niedokrwiennej i zawału serca, jest czynnikiem przyspieszonego rozwoju miażdżycy i zapalenia naczyń (żył lub tętnic), wpływa także na proces krwiotworzenia, co może skutkować obniżeniem się liczby leukocytów lub małopłytkowością u pacjenta.

Toczeń rumieniowaty układowy może mieć również wpływ na układ nerwowy (toczeń neuropsychiatryczny, przebiegający z łagodnym upośledzeniem funkcji poznawczych i obniżeniem nastroju oraz zaburzeniami lękowymi), układ oddechowy (włóknienie płuc i toczniowe zapalenie płuc) oraz układ pokarmowy (w tej postaci tocznia występują zwykle u pacjentów bóle brzucha, owrzodzenia i krwawienia do przewodu pokarmowego oraz zgaga). U niektórych pacjentów toczeń może powodować zespół suchego oka lub odczucie piasku pod powiekami, u innych chorych – zwykle tych, u których występują również przeciwciała antyfosfolipidowe – toczeń może powodować powikłania zakrzepowe lub trudności prokreacyjne (niemożność zajścia w ciążę, nawracające poronienia).

W niektórych przypadkach, zwłaszcza u dzieci matek, które same chorują na SLE, możliwe jest występowanie tzw. tocznia noworodkowego. Jego przyczyną jest przechodzenie przez łożysko przeciwciał anty-SS-A (anty-Ro) i anty-SS-B (anty-La). W około 3% przypadków tak przeniesione przeciwciała mogą wywołać u dziecka objawy tocznia. Najgroźniejszym z nich jest wrodzony blok serca, jednak możliwe jest też występowanie u dziecka zmian skórnych, żółtaczki i małopłytkowości. Objawy tocznia noworodków ustępują po mniej więcej trzech do sześciu miesięcy od porodu.

  1. Aringer M, Costenbader K, Daikh D i in.,  2019 European League Against Rheumatism/American College of Rheumatology Classification Criteria for Systemic Lupus Erythematosus. „Arthritis Rheumatol" 2019; 71(9): 1400–1412.
  2. Levy D. i in., Systemic lupus Erythematosus in Children and Adolescents, „Pediatric Clinic of North America", 59(2): 345–364, 2012.
  3. Zapalne choroby reumatyczne w wieku rozwojowym (pod red.) A. M. Romickiej, K. Rostropowicz-Denisiewicz, wyd. I, Warszawa 2005.
  4. Choroby autoimmunologiczne u dzieci (pod. red.) J. Sochy, wyd. I, Warszawa 2005.
  5. Choroby reumatyczne. red.: Zimmermann-Górska I., Tuchocka-Kaczmarek A., Goncerz G. w: „Interna Szczeklika 2019". Kraków 2019.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Bąblowica – objawy i leczenie zarażenia tasiemcem bąblowcowym

    Bąblowica jest chorobą odzwierzęcą, w której dochodzi do zakażenia człowieka tasiemcem bąblowcowym. Jedną z najczęstszych dróg zakażenia jest spożycie niemytych owoców leśnych. Głównymi nosicielami tasiemców są psy, koty i lisy. Objawy choroby są nieswoiste, a ze względu na rzadkość występowania mogą być często mylnie zinterpretowane lub przeoczone. Leczenie różni się w zależności od stadia zaawansowania choroby i narządów zajętych przez larwy tasiemca.

  • Opuchnięte oczy – przyczyny i sposoby leczenia opuchlizny powiek

    Powieki, jako niezwykle delikatna i cienka część skóry wokół oczu, są szczególnie podatne na różnego rodzaju obrzęki. Przyczyny tego stanu mogą być bardzo zróżnicowane, a ich rozpoznanie często wymaga dokładnej obserwacji i analizy towarzyszących objawów.

  • Hirsutyzm – nadmierne owłosienie u kobiet. Jakie badania wykonać i jak przebiega leczenie?

    Choć hirsutyzm to problem, który dotyka wiele kobiet, to rzadko się o nim mówi. Dla wielu pań jest on wstydliwym tematem i często bywa źródłem kompleksów, a nawet obniżonej samooceny. Hirsutyzm objawia się nadmiernym owłosieniem w miejscach typowych dla mężczyzn – na twarzy (wąsik, broda, policzki), brzuchu czy plecach. Najczęściej jest spowodowany łagodnymi przyczynami, ale niekiedy może być również sygnałem poważniejszych zaburzeń hormonalnych.

  • Czym jest pokrzywka stresowa? Objawy i metody leczenia wysypki na tle nerwowym

    Pokrzywka stresowa to specyficzna odmiana reakcji skórnej, która pojawia się w odpowiedzi na czynniki psychiczne, w szczególności silny stres, lęk czy napięcie emocjonalne. W odróżnieniu od klasycznych postaci pokrzywki, które mają podłoże alergiczne lub fizykalne, pokrzywka na tle nerwowym może być związana z funkcjonowaniem układu nerwowego i reakcjami organizmu na bodźce psychiczne. W literaturze medycznej określana jest pokrzywką idiopatyczną z komponentą psychogenną lub pokrzywką psychogenną. Pokrzywka stresowa stanowi wyraźny przykład tego, jak silne emocje mogą wpływać na funkcjonowanie różnych układów organizmu i prowadzić do powstawania charakterystycznych objawów dermatologicznych.

  • Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Dla kogo jest przeznaczona i kiedy najlepiej się szczepić?

    Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to poważna choroba wirusowa, której głównym wektorem są kleszcze. W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby zachorowań, co wynika zarówno ze zmian klimatycznych, jak i zwiększonej aktywności ludzi na terenach zielonych. W związku z tym coraz więcej osób poszukuje skutecznych metod ochrony przed tą groźną infekcją. Jedną z najskuteczniejszych form profilaktyki jest szczepienie, które pozwala zminimalizować ryzyko zachorowania, a tym samym uniknąć poważnych powikłań neurologicznych.

  • Rośnie zagrożenie chorobami wenerycznymi w Polsce. Wykryto ponad 30% więcej przypadków rzeżączki

    Jedna na dziesięć osób w Polsce może być nosicielem choroby przenoszonej drogą płciową, nie zdając sobie z tego sprawy. Tylko w pierwszej połowie tego roku odnotowano 30-procentowy wzrost przypadków rzeżączki w porównaniu z 2024 rokiem. Niepokojący jest również ubiegłoroczny wzrost zakażeń HIV o 20%. Rosnąca liczba zachorowań na rzeżączkę, HIV czy chlamydiozę wymaga jak najszybszej reakcji, ponieważ niewykryte i nieleczone infekcje prowadzą do powikłań zdrowotnych oraz zwiększają ryzyko transmisji patogenów, co utrudnia kontrolę epidemiologiczną.

  • Grzybica penisa – objawy, przyczyny i leczenie grzybicy prącia

    Grzybica penisa to powszechna – choć często niedostatecznie rozpoznawana – infekcja grzybicza, która dotyka męskie narządy płciowe i jest wywoływana głównie przez drożdżaki z rodzaju Candida. Schorzenie to objawia się charakterystycznymi zmianami skórnymi, zaczerwienieniem, świądem czy bólem, które mogą znacznie obniżyć komfort życia i prowadzić do powikłań, jeśli infekcja nie zostanie odpowiednio zdiagnozowana i leczona. W artykule szczegółowo omówimy mechanizmy powstawania grzybicy penisa, czynniki ryzyka, typowe symptomy, metody diagnostyczne oraz skuteczne sposoby terapii, a także podpowiemy, jak zapobiegać nawrotom tej uciążliwej choroby.

  • Alergia skórna: objawy, przyczyny i metody leczenia uczulenia na skórze

    Alergia skórna to jedno z najczęstszych schorzeń dermatologicznych dotykających znaczny odsetek populacji w każdym wieku. Charakteryzuje się szerokim spektrum objawów manifestujących się na powierzchni skóry w odpowiedzi immunologicznej organizmu na kontakt z różnorodnymi alergenami. Reakcja alergiczna skóry może przybierać rozmaite formy.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl