Czynniki ryzyka gruźlicy
Nasz organizm może być siedliskiem bakterii wywołujących gruźlicę, jednak układ odpornościowy zazwyczaj uniemożliwia zachorowanie.
Dlatego gruźlicę dzielimy na:
- Utajoną, kiedy bakterie pozostają w organizmie w stanie nieaktywnym i nie powodują żadnych objawów. Utajona gruźlica nie jest chorobą zakaźną. Może natomiast przekształcić się w postać aktywną, dlatego leczenie jest jak najbardziej wskazane, gdyż szacuje się, że blisko 2 miliardy ludzi ma utajoną postać gruźlicy.
- Aktywną, kiedy rozwijają się pewne objawy i choroba może przenosić się na innych ludzi. Może to nastąpić w ciągu kilku pierwszych tygodni po zakażeniu bakteriami gruźlicy lub może wystąpić nawet kilka lat później.
Do najczęstszych objawów aktywnej gruźlicy należą:
- Kaszel, który trwa >3 lub więcej tygodni
- Odkrztuszanie krwi
- Ból w klatce piersiowej lub ból przy oddychaniu i kaszlu
- Niezamierzona utrata masy ciała
- Zmęczenie
- Gorączka
- Nocne poty
- Dreszcze
- Utrata apetytu
Gruźlica może również zajmować inne narządy takie jak nerki, kręgosłup, czy mózg. Jeśli występuje poza płucami charakterystyczne objawy różnią się w zależności od objętych organów. Na przykład, gruźlica kręgosłupa może być przyczyną bólów pleców, a gruźlica zajmująca nerki może być przyczyną pojawienia się krwi w moczu.
Pamiętaj! Każdy może zachorować na gruźlicę. Jeśli masz gorączkę, niewyjaśnioną utratę masy ciała, poty nocne lub uporczywy kaszel – skonsultuj się z lekarzem! Często są to objawy gruźlicy.
Czynniki ryzyka gruźlicy:
- Osłabiony układ odpornościowy - stan ten może występować w: zakażeniu wirusem HIV, AIDS, cukrzycy, schyłkowej niewydolności nerek, niektórych nowotworach, w czasie chemioterapii, w wyniku stosowania niektórych leków np. w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów, łuszczycy, chorobie Crohna; osłabienie układu odpornościowego może również występować w niedożywieniu, bardzo młodym lub podeszłym wieku.
- Podróże lub długie pobyty w niektórych krajach - podróże do krajów, które mają wysoki wskaźnik zachorowania na gruźlicę oraz gruźlicę lekooporną, takie jak: Afryka Subsaharyjska,Indie, Chiny, Rosja, Pakistan.
- Ubóstwo, używki, bezdomność - używanie narkotyków, palenie tytoniu, brak odpowiedniej opieki medycznej znacznie zwiększają ryzyko zachorowania na gruźlicę.
Do powikłań gruźlicy należą:
- Zmiany kostno-stawowe. Ból pleców i sztywność są częstymi powikłaniami gruźlicy.
- Uszkodzenia w obrębie stawów. Gruźlica najczęściej dotyka stawy biodrowe i kolanowe.
- Zapalenie opon mózgowych. Może spowodować trwałe lub przerywane bóle głowy utrzymujące się przez kilka tygodni. Oprócz tego mogą dołączać się dodatkowe objawy pod postacią różnych zaburzeń psychicznych.
- Zaburzenia czynności wątroby lub nerek. Wątroba i nerki biorą udział m.in. w oczyszczaniu organizmu z toksyn. Funkcje te mogą zostać znacznie osłabione podczas zachorowania na gruźlicę.
- Zaburzenia czynności serca. W pewnych rzadszych przypadkach gruźlica może zaatakować tkanki otaczające serce, powodując ich stan zapalny i w konsekwencji gromadzenie się płynu wokół serca (tzw. tamponada serca), co może doprowadzić do niebezpiecznych zaburzeń rytmu oraz niewydolności serca, która może być śmiertelna.
Badania pomocne przy rozpoznaniu:
W trakcie badania fizykalnego lekarz powinien zbadać węzły chłonne i osłuchać płuca. Najpowszechniej stosowanym narzędziem diagnostycznym gruźlicy jest prosty test skórny gdzie niewielką ilość substancji zwaną tuberkulinową wstrzykuje się tuż pod skórę, na wewnętrznej stronie przedramienia. Wynik oceniany jest po upływie 48h do 72h. Test ten nie jest doskonały. Zdarza się, że sugeruje zachorowanie na gruźlicę, gdy w rzeczywistości jej nie ma. Może również być pomyłką w drugą stronę (głównie dotyczy to dzieci, osób starszych i chorych na AIDS gdzie zostały zakażone, ale układ odpornościowy nie zdążył zareagować na bakterie.)
- Badania krwi mogą być wykorzystywane w celu potwierdzenia lub wykluczenia utajonej lub czynnej gruźlicy. Badania te wykorzystują zaawansowaną technologię do pomiaru reakcji układu odpornościowego na bakterię wywołującą gruźlicę. Do testów tych zalicza się m.in. QuantiFERON i testy T-SPOT.
- Badania obrazowe. Osoby z dodatnim wynikiem testu skórnego powinny mieć wykonane zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej lub tomografię komputerową.
- Badania plwociny. Jeśli RTG klatki piersiowej nie wykazuje cech gruźlicy, lekarz może pobrać próbki plwociny – czyli śluzu, który pojawia się podczas kaszlu. Próbki badane są na gruźlicę bakterii. Próbki plwociny mogą być również wykorzystywane do testowania szczepów lekoopornych TB. Jest to bardzo pomocne przy wyborze odpowiedniego leczenia. Hodowla bakterii na specjalnych pożywkach jest długotrwała czasem od 4 do 8 tygodni.
Leczenie gruźlicy jest skomplikowanym i długotrwałym procesem. Jedynym sposobem wyleczenia jest systematyczność przyjmowania leków. Pominięcie dawki lub ich nieregularne zażywanie może przyczynić się do wytworzenia lekoopornych szczepów bakterii i znacznie utrudnić leczenie. Antybiotyki są podstawą leczenia gruźlicy. Do leków stosowanych należą: izoniazyd, ryfampicyna, etambutol, pyrazynamid, streptomycyna.
Schemat leczenia szpitalnego zawiera 2 leki, na które prątki uzyskane od chorego są wrażliwe. Na początku każdy chory musi zostać zgłoszony do Rejonowego Rejestru Gruźlicy oraz wykonuje się zestaw badań laboratoryjnych oceniających stan wątroby, czynność nerek oraz poziom płytek krwi.
W przypadku nowego zachorowania na gruźlicę, należy wstępnie przyjmować antybiotyki, przez co najmniej 2 miesiące. Następnie kontynuować przez okres 4 -12 miesięcy. Dokładne dawki i czas trwania leczenia zależy od wieku, ogólnego stanu zdrowia, oraz postaci gruźlicy (utajonej lub czynnej). W postaciach opornych na leczenie stosuje się fluorochinolony oraz takie leki jak: amikacyna, kanamycyna lub kapreomycyna.
Szczepienia
W krajach, gdzie gruźlica jest bardziej powszechna, niemowlęta w ciągu 24h otrzymują szczepienie (BCG), ponieważ zapobiega ciężkiej gruźlicy u dzieci. Nie stosuje się dawek przypominających.