Borówka amerykańska – właściwości prozdrowotne i korzyści dla zdrowia

Borówka amerykańska Vaccinium corymbosum to wieloletnia roślina uprawna, należąca do rodziny wrzosowatych Ericaceae. Nazywana jest także borówką wysoką lub niebieską jagodą. Krzew wywodzi się z Ameryki Północnej, gdzie pierwotnie porastał podmokłe tereny torfowisk, bagien oraz obszarów nizinnych. Obecnie różne odmiany rośliny (Earlyblue, Bluecrop, Bluejay, Blueray, Brigitta, Bluegold,Duke, Darrow, Nelson, Patriot itd.) są uprawiane na całym świecie, głównie ze względu na walory smakowe i odżywcze owoców. Borówka amerykańska preferuje słoneczne stanowiska wzrostu. Gleba pod jej uprawę powinna mieć odczyn kwaśny (optymalne pH podłoża w zakresie 3,8 - 4,8), być żyzna, próchnicza, lekka i przepuszczalna. Borówka wymaga odpowiedniego nawodnienia, dlatego konieczne jest jej podlewanie podczas upalnych dni pozbawionych deszczu. Roślina jest odporna na mróz.

Krzew o silnie rozgałęzionych pędach dorasta zwykle do 2 - 3 metrów wysokości. Jego system korzeniowy jest płytki ale rozrośnięty. Liście borówki wysokiej są niewielkie (długość: 40- 80 mm, szerokość: 20 - 30 mm), grube i mięsiste, zwykle całobrzegie (lub delikatnie ząbkowane). Blaszka posiada eliptyczny kształt i skórzastą powierzchnię. Początkowo ma zielony kolor, który z czasem podbarwia się na różowo, a jesienią - na pomarańczowoczerwono. Okres kwitnienia Vaccinium corymbosum przypada zwykle na drugą połowę maja oraz czerwiec. Pojawiające się niewielkie kwiaty (ok. 2cm długości) mają biały, zielonkawy lub różowawy kolor oraz dzwonkowaty kształt. Tworzą kwiatostany w formie kilkucentymetrowego grona. Owocowanie borówki amerykańskiej odbywa się w miesiącach letnich (lipiec - sierpień). Owocem jest kulista jagoda pozorna o średnicy 1 - 2,5 cm (w zależności od odmiany). Owoc posiada zielonkawobiały miąższ oraz skórkę w ciemnoniebieskim odcieniu pokrytą matowym nalotem. Owoce w smaku są słodkie, czasami lekko kwaśne. Charakteryzują się również wyjątkowym aromatem.

Surowcem otrzymywanym z borówki amerykańskiej są jej owoce. Charakteryzują się one wysoką aktywnością przeciwutleniającą, a co za tym idzie pomagają chronić organizm przed szkodliwym wpływem wolnych rodników na struktury i procesy komórkowe. Powszechnie wiadomo, że tzw. stres oksydacyjny przyczynia się do  rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, do których zalicza się m.in. schorzenia układu krążenia (miażdżycę, nadciśnienie tętnicze), cukrzycę, nowotwory, choroby neurodegradacyjne, otyłość. Stres oksydacyjny znacząco przyspiesza również procesy starzenia się organizmu. Duża pojemność antyoksydacyjna owoców Vaccinium corymbosum wynika z wysokiego poziomu zawartych w nich substancji polifenolowych. Owoce borówki amerykańskiej są więc ważnym elementem zdrowej diety. Udowodniono, że obecny w Vaccinium corymbosum kwas elagowy stanowi istotny czynnik przeciwnowotworowy hamujący procesy mutacji komórkowych oraz angiogenezy wokół guzów.

Zawarte w owocach borówki amerykańskiej substancje flawonoidowe wspomagają prawidłowe funkcjonowanie komórek nerwowych, nasilają procesy transmisyjne między neuronami oraz chronią komórki mózgu przed szkodliwym działaniem wolnych rodników i toksycznych substancji. Spożywanie borówek wpływa pozytywnie na procesy poznawcze, poprawia pamięć i koncentrację, a także chroni tkankę nerwową przed rozwojem chorób neurodegradacyjnych.

Borówka wysoka ma dobroczynny wpływ na działanie przewodu pokarmowego. Dzięki właściwościom przeciwbakteryjnym pomaga w przypadku wystąpienia biegunek infekcyjnych. Dodatkowo surowiec dostarcza sporej ilości błonnika pokarmowego, co w rezultacie nasila ruchy perystaltyczne jelit, poprawia pasaż jelitowy i ułatwia defekację. Borówka amerykańska jest więc polecana w przypadku dokuczliwych zaparć. Roślina ma działanie hepatoprotekcyjne, hamuje procesy włóknienia narządu i wspiera oczyszczanie organizmu z toksyn. Niska kaloryczność owoców (57 kcal na 100g surowca) oraz wysoka zawartość błonnika sprawia, że są one ważnym elementem diet odchudzających. Uwzględnienie borówek amerykańskich w sezonowym jadłospisie, bądź ich suplementacja przez cały rok w postaci np. soków sprzyja obniżeniu poziomu "złego" cholesterolu LDL we krwi. Regulacja poziomu lipidów, działanie przeciwzapalnie w obrębie naczyń krwionośnych, a także zmniejszanie uszkodzeń oksydacyjnych w śródbłonku naczyniowym to mechanizmy opisujące wpływ borówki amerykańskiej na układ sercowo - naczyniowy. Udowodniono, że antocyjany jagodowe chronią przed wystąpieniem zmian miażdżycowych i nadciśnienia, przez co zmniejszają ryzyko zawału mięśnia sercowego.

Dzięki właściwościom antyoksydacyjnym oraz przeciwwysiękowym borówki amerykańskiej, jej owoce są polecane wszystkim osobom chcącym zadbać o oczy. Owoce spowalniają procesy starzenia się narządu wzroku i powinny być spożywane w razie zwiększonego ryzyka rozwoju zwyrodnienia plamki żółtej, zaćmy, retinopatii oraz jaskry.  Dzięki  przeciwbakteryjnym związkom fenolowym obecnym w owocach, borówkę amerykańską można stosować w razie infekcji dróg moczowych.

Owoce borówki amerykańskiej są źródłem wielu bioaktywnych związków chemicznych. Zawierają antocyjany (grupy pochodnych delfinidyny, petunidyny, malwidyny), karotenoidy, kwasy organiczne (między innymi kwas chlorogenowy, ferulowy, kawowy, elagowy), flawonoidy (pochodne kwercetyny, myricetyny i kemferolu), garbniki katechinowe, cukry, pektyny, witaminy (zawartość w 100 g świeżych owoców: A- 100IU, B1- 0,03 mg, B2- 0,06 mg, B3- 0,5mg, C- 14mg, E- 0,57 mg, K- 19µg) i minerały (potas- 77 mg, wapń- 6mg, fosfor- 12mg, magnez- 6mg, żelazo- 0,28 mg, sód- 1mg, cynk- 0,16mg). Owoce dostarczają sporej ilości błonnika pokarmowego (2,4 g/100g surowca).

Przeprowadzono doświadczenie w którym oceniano właściwości przeciwutleniające i przeciwbakteryjne ekstraktu pozyskanego z liści borówki amerykańskiej Vaccinium corymbosum. Ekstrakt z liści borówki wysokiej proporcjonalnie do zastosowanej dawki hamował procesy peroksydacji lipidów, uszkodzenia w obrębie struktury DNA komórkowego, a także zwiększał aktywność enzymów przeciwutleniających (peroksydazy glutationowej, katalazy i dysmutazy ponadtlenkowej). Aktywność przeciwbakteryjną sprawdzano wobec 7 szczepów bakterii. Ekstrakt z liści Vaccinium corymbosum miał znaczące działanie przeciwbakteryjne. 

Wyniki badań wskazują również na właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwobrzękowe owoców borówki Vaccinium corymbosum. Borówki amerykańskie posiadają pewien potencjał hipoglikemiczny. 

W aptece dostępne są  preparaty o statusie suplementów diety z borówką amerykańską. Mają postać soków tłoczonych bezpośrednio z owoców oraz herbat do zaparzania (suszone owoce Vaccinium corymbosum).

Przykładowe przepisy z wykorzystaniem owoców borówki amerykańskiej:

• nalewka: owoce borówki (około 2 kg) myjemy, suszymy i umieszczamy w szklanym naczyniu (np. słoiku); całość zasypujemy cukrem (około 400g) i zostawiamy przez 2- 3 dni, do czasu puszczenia soku; 1 litr spirytusu rozcieńczamy 750 ml wody; zalewamy owoce rozcieńczonym alkoholem i pozostawiamy w chłodnym, ciemnym miejscu przez 3- 4 tygodnie; gotową nalewkę filtrujemy i rozlewamy do szklanych butelek; nalewka jest polecana w celu wzmocnienia trawienia i jako środek rozgrzewający;
• maseczka odżywcza: świeże owoce borówki amerykańskiej rozgniatamy i mieszamy z jogurtem naturalnym oraz niewielką ilością soku z cytryny; całość nakładamy na twarz i po kilku minutach zmywamy ciepłą wodą

Borówki amerykańskie zawierają spore ilości witaminy K (19 µg/100 gram owoców), z tego względu mogą wchodzić w interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi/przeciwpłytkowymi. Teoretycznie mogą osłabić działanie przyjmowanych substancji z grupy antagonistów witaminy K tj. warfaryny, acenokumarolu.

100 gram owoców dostarcza ok.90 mg potasu, co należy uwzględnić u pacjentów przyjmujących leki zmieniające poziom tego minerału (spironolakton, eplerenon).

Spożywanie owoców borówki amerykańskiej lub jej suplementacja np. w postaci gotowych soków do wypicia jest zazwyczaj dobrze tolerowane przez człowieka. Jak każdy produkt roślinny Vaccinium corymbosum może stać się przyczyną wystąpienia reakcji alergicznej typu miejscowego lub uogólnionego.

W roślinie zawarty jest lupeol, zwany naturalnym kwasem salicylowym. Z tego względu ostrożność w spożywaniu i suplementacji borówki wysokiej powinny zachować osoby nadwrażliwe na salicylany. Objawami niepożądanej reakcji nadwrażliwości mogą być bóle głowy, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, reakcje skórne, a nawet problemy z oddychaniem.

Borówki amerykańskie zawierają duże ilości fruktozy, co może wywołać wzdęcia i bóle brzucha u osób z nietolerancją tego cukru, a także pacjentów cierpiących na SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego) i/lub zespół IBS  (zespół jelita drażliwego, irritable bowel syndrome).