Znieczulecznik – jak wygląda, jak działa i kiedy warto go stosować?

Znieczulecznik – jak wygląda, jak działa i kiedy warto go stosować?

Znieczulecznik to roślina o unikalnych właściwościach, znana ze swojego działania przeciwbólowego. Roślinny botoks. Dowiedz się, jak wygląda, skąd pochodzi, jakie ma zastosowania oraz na co warto uważać podczas stosowania tego naturalnego środka.

Spis treści

Wygląd i pochodzenie znieczulecznika – jak rozpoznać tę roślinę i gdzie występuje?

Acmella oleracea, znana szerzej jako znieczulecznik, to roślina należąca do rodziny astrowatych (Asteraceae). Występuje pod wieloma nazwami zwyczajowymi, takimi jak: znieczuliczka, akmelia, jeżówka elektryczna, ziołowa botulina, Jambu, Paracress czy Toothache Plant (roślina od bólu zęba).

Roślina została odkryta w 1975 roku w Peru przez antropolożkę medyczną dr Francoise Barbira Freedman. Choć nieznane jest jej pierwotne środowisko naturalne, obecnie występuje powszechnie w tropikalnych i subtropikalnych rejonach świata – m.in. w Azji, Afryce, Ameryce Południowej, a także na wyspach takich jak Borneo i Sri Lanka.

Znieczulecznik preferuje słoneczne stanowiska i żyzne, stale wilgotne gleby o obojętnym pH. W wielu krajach uprawia się go jako roślinę ozdobną. W polskim klimacie, ze względu na niskie temperatury zimą, traktowany jest jako roślina jednoroczna, natomiast w warunkach naturalnych stanowi długoletnią bylinę.

Znieczulecznik osiąga do 45 cm wysokości. Jego pędy są wzniesione lub delikatnie opadające, w kolorze zielono-czerwonym, pozbawione owłosienia. Liście mają jajowaty lub lekko trójkątny kształt, długość 5–10 cm i szerokość 4–8 cm. Ogonki liściowe są długie (2–6 cm), wąskoskrzydłe i zwykle nagie lub bardzo delikatnie owłosione. Blaszka liściowa wykazuje wyraźne ząbkowanie, z ostrym, spiczastym wierzchołkiem i klinowatą, ściętą nasadą. Zarówno górna, jak i dolna powierzchnia liścia są gładkie i ciemnozielone, z widocznym unerwieniem.

W tropikalnych i subtropikalnych warunkach akmelia kwitnie od marca do kwietnia, natomiast w strefie umiarkowanej – latem. Kwiatostany pojawiają się na końcach szypułek i mają postać pojedynczych, stożkowatych główek o długości 1,5–2,3 cm i szerokości 1–1,7 cm. Charakteryzują się intensywnie żółtym zabarwieniem z brązowo-pomarańczową plamką na szczycie. Kwiaty nie wydzielają zapachu. Szypułki mogą mieć od 3,5 do 12,5 cm długości i być nagie lub lekko owłosione.

Wokół kwiatostanu znajduje się 15–18 przylistków inwolukowych, ułożonych w trzech rzędach (wymiary: 8 mm × 1 mm). Owocem rośliny jest jednonasienna niełupka o długości 2–2,5 mm.

Zarówno kwiaty, jak i liście znieczulecznika znajdują zastosowanie kulinarne. Ich smak jest intensywny, ostry, lekko cierpki – często wykorzystywany jako dodatek do potraw w kuchni azjatyckiej i południowoamerykańskiej.

Kiedy warto sięgnąć po znieczulecznik? Przykłady zastosowania i wskazania zdrowotne

Acmella oleracea, znana jako znieczulecznik, to roślina wykorzystywana od wieków w tradycyjnej medycynie ziołowej wielu regionów świata. Jej wszechstronne działanie zawdzięcza się bogatej zawartości substancji biologicznie czynnych, które obecne są w surowcu zielarskim – zielu akmelii (Herba Spilanthis oleraceae).

Roślina znana jest przede wszystkim ze swoich właściwości znieczulających. W tradycyjnych systemach leczniczych żuto świeże liście i kwiaty znieczulecznika w celu uśmierzenia bólu zęba – stąd potoczna nazwa „Toothache Plant”. Dodatkowo stosowano ją w postaci naparów na choroby przyzębia, stany zapalne dziąseł, podrażnienia w obrębie jamy ustnej i ból gardła.

Po przeżuciu świeżych fragmentów rośliny pojawia się intensywny ślinotok, drżenie języka i policzków oraz uczucie miejscowego odrętwienia, trwające nawet do 20 minut. To efekt działania na nerw trójdzielny i śliniankę przyuszną.

Zastosowanie znieczulecznika w kosmetologii – roślinny botoks nowej generacji

Współczesna kosmetologia coraz chętniej sięga po znieczulecznik, nazywając go roślinnym botoksem. Wynika to z obecności w zielu, liściach i kwiatach związku aktywnego o nazwie spilantol, którego zawartość wynosi ok. 1%. Substancja ta wykazuje działanie miorelaksacyjne – obniża napięcie mięśni podskórnych, hamując przekaźnictwo neuromięśniowe. Dzięki temu zmniejsza widoczność zmarszczek mimicznych i zapobiega ich pogłębianiu.

Spilantol dodatkowo zwiększa przenikalność skóry, co ułatwia wnikanie innych substancji aktywnych zawartych w kosmetykach. Ekstrakty ze znieczulecznika znajdziemy dziś w wielu preparatach anti-aging przeznaczonych do pielęgnacji twarzy, szyi i dekoltu – szczególnie w okolicach oczu i ust.

Roślina zawiera również flawonoidy i związki fenolowe, które odpowiadają za jej właściwości antyoksydacyjne. Zdolność do neutralizowania wolnych rodników opóźnia procesy fotostarzenia się skóry, nadając cerze jędrność, świeżość i młodzieńczy wygląd.

Na rynku dostępne są kosmetyki zawierające ekstrakty z Herba Spilanthis oleraceae w formie: kremów i serum przeciwzmarszczkowych, maseczek wygładzających i liftingujących, preparatów do pielęgnacji skóry wokół oczu, boosterów anti-aging do twarzy i szyi.

Dzięki działaniu relaksującemu mięśnie i antyoksydacyjnemu, znieczulecznik znajduje zastosowanie jako składnik nowoczesnych kuracji odmładzających i wygładzających.

Tradycyjne właściwości lecznicze akmelii – działanie ogólnoustrojowe i miejscowe

Poza kosmetologią znieczulecznik nadal jest stosowany w ziołolecznictwie. W postaci naparów lub past przygotowanych ze sproszkowanego ziela działa:

  • przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo – pomocny przy leczeniu drobnych ran, otarć, zadrapań, a także infekcji skóry i błon śluzowych,

  • antyseptycznie i ściągająco – stosowany miejscowo na jamę ustną i skórę,

  • moczopędnie – wspomaga usuwanie toksyn z organizmu,

  • przeciwwymiotnie i trawiennie – poprawia apetyt, redukuje mdłości i wspiera trawienie,

  • przeciwzapalnie i przeciwbólowo – wykorzystywany jako naturalny środek na bóle reumatyczne.

Zioło to było również stosowane w tradycyjnej terapii pasożytów wewnętrznych oraz jako środek przeciwgorączkowy i wspomagający leczenie infekcji wirusowych, takich jak grypa i przeziębienie.

Związki aktywne zawarte w znieczuleczniku wykazują działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze wobec wielu szczepów mikroorganizmów, w tym: bakterii: Klebsiella pneumoniae, Bacillus subtilis, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Staphylococcus aureus; 

Związki aktywne zawarte w znieczuleczniku wykazują działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze wobec wielu szczepów mikroorganizmów, w tym: bakterii: Klebsiella pneumoniae, Bacillus subtilis, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Staphylococcus aureus; grzybów: Candida albicans, Sclerotium rolfsii, Stromatinia cepivorum, Phytophthora infestans, Rhizoctonia solani (AG-3 i AG).

KREMY DO TWARZY

MASECZKI DO TWARZY

SERUM DO TWARZY

Właściwości znieczulecznika – działanie, składniki aktywne i efekty stosowania

Acmella oleracea, znana jako znieczulecznik, zawiera bogaty zestaw substancji czynnych odpowiedzialnych za szerokie spektrum działania tej rośliny. Szczególne znaczenie mają lipofilowe alkiloamidy i alkamidy, różniące się liczbą wiązań nienasyconych w łańcuchach węglowodorowych. Do tej grupy należy m.in. spilantol, znany także jako affinin – związek o kluczowym znaczeniu dla działania przeciwbólowego i przeciwzmarszczkowego.

W składzie aktywnych metabolitów znieczulecznika znajdują się także fitosterole: β-sitosterol, stigmasterol, α- i β-amyryny, flawonoidy i seskwiterpenyzwiązki terpenowe, takie jak α- i β-bisabolol oraz kadineny, olejek eteryczny, którego głównymi składnikami są limonen i β-kariofilen.

Z rośliny wyizolowano ponadto liczne związki fenolowe i kwasy organiczne, w tym kwas wanilinowy, kwas ferulowy i jego pochodne (transferulowy, trans-izoferulowy), skopoletyna, kwas 3-acetylaleurytolowy, β-sitostenon.

Właściwości przeciwbólowe i przeciwzapalne Acmella oleracea

Znieczulecznik wykazuje silne działanie przeciwbólowe (antynocyceptywne), związane głównie z obecnością spilantolu i innych alkiloamidów. Substancje te wpływają na układ nerwowy, łagodząc odczuwanie bólu zarówno w kontekście dolegliwości zapalnych, jak i neuropatycznych.

Równie istotne są właściwości przeciwzapalne. Podanie zewnętrzne ekstraktów z kwiatów bogatych w alkiloamidy prowadzi do zmniejszenia obrzęków, redukcji objawów zapalnych oraz zmniejszenia uczucia nadwrażliwości bólowej (allodynii). Obserwuje się także korzystny wpływ na parametry stresu oksydacyjnego, m.in. poprzez obniżenie poziomu TNF-α i IL-1β oraz zmniejszenie aktywności mieloperoksydazy.

W badaniach potwierdzono również ograniczoną aktywność antyoksydacyjną rośliny w warunkach in vitro, w zależności od metody ekstrakcji i rodzaju testu.

Wpływ na układ krążenia – działanie wazorelaksacyjne

Ekstrakty z ziela i kwiatów znieczulecznika wykazują działanie wazorelaksacyjne, czyli rozkurczające naczynia krwionośne. Działanie to polega na zmniejszeniu napięcia mięśniówki naczyń, szczególnie w aorcie, i ma potencjalne zastosowanie w naturalnym wspomaganiu układu sercowo-naczyniowego.

Efekt rozluźniający był obserwowany szczególnie w przypadku ekstraktów otrzymanych za pomocą rozpuszczalników takich jak heksan, metanol, chloroform i octan etylu. Co istotne, zdolność do wywoływania rozkurczu naczyń zależy również od obecności sprawnego śródbłonka – jego usunięcie eliminuje efekt działania ekstraktu.

Działanie moczopędne – naturalne wsparcie pracy nerek

Znieczulecznik posiada udokumentowane właściwości moczopędne, co zawdzięcza obecności związków takich jak garbniki, steroidy i karotenoidy. Ekstrakty z liści i kwiatów rośliny przyczyniają się do zwiększenia diurezy (produkcji moczu), wpływając również na stężenie jonów sodu (Na⁺) i potasu (K⁺) w moczu oraz obniżając jego osmolarność.

Uważa się, że mechanizm działania znieczulecznika może być zbliżony do diuretyków pętlowych, z jednoczesnym wpływem na syntezę i działanie wazopresyny – hormonu antydiuretycznego. Działanie diuretyczne rozpoczyna się stosunkowo szybko po aplikacji i utrzymuje się przez kilka godzin.

Potencjał przeciwmalaryczny i przeciwdrobnoustrojowy

Acmella oleracea wykazuje również działanie przeciwmalaryczne. Za efekt ten odpowiadają głównie spilantol oraz alkiloamidy acetylenowe izolowane z korzeni rośliny. W badaniach potwierdzono ich skuteczność wobec szczepów Plasmodium falciparum, w tym szczepów opornych na chlorochinę.

Dodatkowo, ekstrakty z akmelii wykazują silne właściwości przeciwdrobnoustrojowe, obejmujące działanie wobec wielu szczepów bakterii i grzybów – m.in. Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Candida albicans i Phytophthora infestans.

Aktywność antyoksydacyjna – ochrona komórek przed stresem oksydacyjnym

Ekstrakty z znieczulecznika, szczególnie te uzyskane z użyciem 70% etanolu, metanolu, heksanu i octanu etylu, wykazują aktywność antyoksydacyjną w warunkach in vitro. Wysoka zawartość fenoli i alkaloidów w ekstraktach metanolowych koreluje z ich skutecznością w neutralizacji wolnych rodników, takich jak rodnik hydroksylowy, DPPH czy nadtlenek.

Zdolność hamowania stresu oksydacyjnego jest szczególnie istotna w kontekście profilaktyki starzenia się komórek i ochrony przed chorobami cywilizacyjnymi, co dodatkowo potwierdza potencjał kosmetyczny i prozdrowotny tej rośliny.

Jak prawidłowo stosować znieczulecznik? Zalecane dawki i sposoby podania

Kosmetyki ze znieczulecznikiem – kiedy warto je stosować i dla kogo są przeznaczone?

Ekstrakty z liści i kwiatów znieczulecznika są obecnie szeroko wykorzystywane w kosmetologii – szczególnie w produktach anti-aging oraz pielęgnacyjnych. Ich działanie opiera się na obecności spilantolu, który:

  • rozluźnia napięcie mięśni mimicznych, przeciwdziałając powstawaniu zmarszczek,

  • poprawia napięcie i jędrność skóry, wygładzając drobne linie,

  • ułatwia wchłanianie innych substancji aktywnych zawartych w kosmetykach.

Dla kogo przeznaczone są kosmetyki z akmelią?

  • Osób w wieku 30+ i 40+ – jako profilaktyka zmarszczek i spadku elastyczności skóry,

  • Posiadaczy skóry zmęczonej, wiotkiej, pozbawionej blasku,

  • Osób z pierwszymi oznakami starzenia lub narażonych na fotostarzenie (promieniowanie UV),

  • Dla kobiet i mężczyzn, którzy szukają naturalnej alternatywy dla toksyny botulinowej (botoksu).

Gdzie stosować kosmetyki ze znieczulecznikiem?

  • Okolice oczu, ust i czoła – tam, gdzie pojawiają się zmarszczki mimiczne,

  • Twarz i dekolt – dla poprawy napięcia i nawilżenia skóry.

Kosmetyki te są zazwyczaj dostępne w formie: serum, kremów liftingujących, masek w płachcie, boosterów aktywnych, kremów pod oczy i wokół ust.

Zalecana dawka doustna i sposób przygotowania nalewki

Szacunkowa bezpieczna dawka doustna znieczulecznika w formie suplementu diety dla osoby dorosłej (ok. 70 kg) wynosi około 1600 mg ekstraktu etanolowego dziennie. Przed rozpoczęciem suplementacji zaleca się konsultację z lekarzem lub fitoterapeutą, szczególnie w przypadku chorób przewlekłych lub przyjmowania leków hormonalnych.

Domowa nalewka z suszonego ziela znieczulecznika: Proporcje: 1 część suszu na 5 części alkoholu 70%, susz zalewamy alkoholem w szklanym naczyniu, odstawiamy na 7 dni, regularnie wstrząsając, gotowy preparat filtrujemy i przelewamy do ciemnych buteleczek.

Nalewkę można stosować punktowo (zewnętrznie) na skórę lub do płukania jamy ustnej w rozcieńczeniu.

Świeże liście i kwiaty akmelii po włożeniu do ust i przeżuciu powodują intensywny ślinotok (stymulacja nerwu trójdzielnego), odrętwienie języka i dziąsełmiejscowe znieczulenie, utrzymujące się do kilkudziesięciu minut. Efekt ten jest wykorzystywany przy dolegliwościach bólowych jamy ustnej – m.in. aftach, stanach zapalnych dziąseł czy bólu zębów.

Możliwe interakcje znieczulecznika z lekami i ziołami – co warto wiedzieć?

Substancje czynne zawarte w roślinie mogą hamować przemiany leków i substancji metabolizowanych przez CYP2E1. Znieczulecznik poprzez wpływ na enzymy mikrosomalne układu CYP2E1 może wchodzić w interakcje m.in. z alkoholem i lekami z grupy anestetyków wziewnych (izofluran i sewofluran).

W badaniach na zwierzętach wykazano zwiększenie stężenia testosteronu pod wpływem suplementacji znieczulecznika. Z tego względu nie powinno się łączyć rośliny z lekami antyandrogennymi (bikalutamid, flutamid, abirateron).

Spilanthes acmella działa addytywnie z lekami moczopędnymi. 

Skutki uboczne znieczulecznika – objawy przedawkowania i działania niepożądane

Znieczulecznik (Spilanthes acmella), mimo naturalnego pochodzenia i wielu korzystnych właściwości, nie jest pozbawiony przeciwwskazań. Jego suplementacja i stosowanie wymaga świadomości ewentualnych interakcji oraz potencjalnych skutków ubocznych.

Kiedy unikać znieczulecznika? Przeciwwskazania do stosowania

Acmella oleracea nie powinna być stosowana przez:

  • mężczyzn z rakiem gruczołu krokowego zależnym od androgenów, ponieważ może wpływać na poziom hormonów płciowych – testosteronu, hormonu luteinizującego (LH) oraz hormonu folikulotropowego (FSH),

  • kobiety w ciąży oraz karmiące piersią – brak jest wystarczających danych na temat bezpieczeństwa stosowania znieczulecznika w tych grupach, a dostępne dane sugerują ryzyko działania teratogennego przy wysokich dawkach,

  • osoby z nadwrażliwością na rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae) – możliwość wystąpienia reakcji alergicznych kontaktowych lub skórnych.

Kosmetyki zawierające znieczulecznik

Działanie

  • antyseptyczne
  • moczopędne (diuretyczne) (zwiększa objętość wydalanego moczu)
  • przeciwbakteryjne
  • przeciwbólowe (bez opioidów)
  • przeciwgorączkowe
  • przeciwgrzybicze
  • przeciwkaszlowe
  • przeciwmalaryczne (przeciwzimnicze)
  • przeciwprątkowe
  • przeciwreumatyczne
  • przeciwutleniające (antyoksydacyjne)
  • przeciwzapalne
  • ściągające
  • znieczulające miejscowo
  • hepatoprotekcyjne
  • immunostymulujące
  • przeciwzmarszczkowe
  • owadobójcze
  • zwiększa produkcję śliny
  • przeciwbólowe
  • afrodyzjak
  • gastroprotekcyjne

Postacie i formy

  • susz
  • nalewka
  • wyciąg
  • krem
  • żel na skórę
  • żel na błony śluzowe

Substancje aktywne

  • witamina C
  • flawonoidy
  • olejki eteryczne
  • polisacharydy
  • kumaryny
  • terpenoidy
  • limonen
  • alkamidy
  • witamina K
  • Kwas ferulowy
  • amyryna
  • skopoletyna
  • stigmasterol
  • germakren
  • beta-sitosterol
  • witaminy z grupy B
  • taniny
  • β-kariofylen
  • kadinen
  • beta-bisabolol
  • α-amyryna
  • spilantol
  • N-alkiloamidy
  • β -sitostenon

Surowiec

  • ziele
Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl