
Co tkwi w kropli moczu?
Kontrolne badanie ogólne moczu powinno się wykonywać co rok. Należy pamiętać, że wynik każdego badania moczu musi ocenić lekarz, nie należy samodzielnie stawiać rozpoznania choroby.
Badanie ogólne moczu
Gdzie można wykonać badanie?
Badanie moczu wykonuje się w każdym rejonowym laboratorium analitycznym po uprzednim skierowaniu przez lekarza pierwszego kontaktu. Można je również wykonać odpłatnie.
Jak prawidłowo pobrać mocz do badania?
Aby badanie moczu było miarodajne i obiektywne, koniecznie trzeba wykonać je po całonocnej przerwie w oddawaniu moczu. Przed badaniem należy unikać spożywania pokarmów oraz leków zmieniających zabarwienie moczu. W dniu poprzedzającym badanie nie należy wykonywać ciężkich wysiłków fizycznych. Przed badaniem konieczne jest dokładne umycie okolic narządów moczowo-płciowych wodą z mydłem, aby uniknąć zanieczyszczenia próbki. Do badania powinno się oddać ok. 100-150 ml porannego moczu do dokładnie umytej buteleczki lub kupionego w aptece plastikowego pojemnika, specjalnie przeznaczonego na mocz. Buteleczkę czy pojemnik po napełnieniu należy podpisać imieniem i nazwiskiem.
Co oznaczają wyniki badania?
Właściwości fizyczne moczu
Na wydruku z laboratorium zawarte są liczne informacje, dotyczące składu i właściwości badanej próbki moczu.
- Ciężar właściwy moczu - wartość ta powinna wynosić od 1,016 do 1,022 kg/l. Jeżeli ciężar właściwy moczu jest obniżony może to świadczyć m.in. o utracie bardzo ważnej funkcji nerki, jaką jest zagęszczanie moczu. Często jest to pierwszy objaw sugerujący rozpoczynającą się niewydolność nerek. Wartości podwyższone są związane z obecnością w moczu białka, glukozy lub środka cieniującego używanego w radiologii.
- Barwa moczu - słomkowożółty kolor moczu pochodzi od barwnika zwanego urochromem. Intensywność tego koloru świadczy o nawodnieniu organizmu. Po wypiciu dużej ilości płynów mocz staje się niemal bezbarwny, natomiast w stanach odwodnienia przybiera barwę intensywną, pomarańczowo-brązową. Przyczyną mlecznobiałego lub mętnego moczu mogą być wytrącone fosforany, duża ilość leukocytów, domieszka wydzieliny gruczołu krokowego i nasienia lub bakterie. Zielononiebieskie zabarwienie moczu jest wywołane obecnością bilirubiny lub błękitu metylenowego albo zakażenia pałeczką ropy błękitnej. Przyczynami zabarwienia różowego, czerwonego lub fioletowego mogą być: moczany bezpostaciowe, leki, drobnoustroje, barwnik czerwonych buraków, papryki lub czarnych jagód, albo obecność krwi. Podobnie, barwa czerwono-brunatna może być wynikiem obecności w moczu krwinek lub barwników żółciowych, czy leków.
- Przejrzystość moczu - prawidłowo świeżo oddany mocz jest zwykle przejrzysty i klarowny. W miarę stania mętnieje. Mocz od początku mętny występuje w zapaleniach dróg moczowych i w kamicy nerkowej.
- Odczyn moczu - prawidłowy mocz ma odczyn lekko kwaśny, czyli jego pH jest równe 5,5. W zakażeniach dróg moczowych i w niektórych typach kamicy nerkowej jego odczyn może być obojętny, a nawet zasadowy i wtedy jednym z elementów leczenia będzie zakwaszenie moczu. Najprostszym sposobem jest podawanie kwasu askorbinowego, czyli witaminy C lub picie soku z żurawiny.
- Białko - w moczu ludzi zdrowych wydalane są niewielkie ilości białka, które nie przekraczają 100 mg na dobę. Dla uzyskania dokładnych danych o wielkości białkomoczu powinno się określać ilość białka w moczu dobowym. Białkomocz najczęściej jest następstwem chorób nerek lub też schorzeń dróg moczowych. Znaczne ilości białka tracone są w chorobach kłębuszków nerkowych, nieco mniejszy białkomocz może towarzyszyć kamicy nerkowej, czy zapaleniom dróg moczowych. Obecność białka w moczu zawsze wymaga wyjaśnienia i konsultacji lekarza, ale nie zawsze przesądza o rozpoznaniu choroby. Czasem białkomocz może pojawiać się w stanie pełnego zdrowia po dużym wysiłku fizycznym, pod wpływem zimna lub po energicznym badaniu okolicy lędźwiowej, gdzie znajdują się nerki. Obecność białkomoczu można również stwierdzić w czasie wysokiej gorączki.
- Cukier - gdy stężenie cukru w surowicy krwi przekracza 180 mg% przez dłuższy czas w ciągu doby, czyli u chorych z cukrzycą, glukoza z krwi przedostaje się do moczu. Obecność cukromoczu informuje o tym, że cukrzyca jest nieprawidłowo leczona.
- Ciała ketonowe - ciała ketonowe są obecne w moczu osób niedożywionych, pozostających na diecie bogatotłuszczowej, w stanach gorączkowych, w ciężkiej niewydolności nerek. Najczęściej jednak ciała ketonowe pojawiają się w moczu chorych na cukrzycę, gdy choroba ta jest nieprawidłowo leczona.
- Bilirubina - barwnik ten nie występuje w moczu zdrowego człowieka. Obecność w moczu bilirubiny sugeruje uszkodzenie wątroby lub zablokowanie odpływu żółci z przewodu żółciowego.
- Urobilinogen - urobilinogen, powstaje z bilirubiny i jest wydalany z kałem. Tylko niewielka ilość urobilinogenu znajduje się prawidłowo w moczu. Pojawienie się urobilinogenu w moczu może świadczyć o chorobie wątroby (marskość, zapalenie) lub blokadzie w odpływie żółci z wątroby i pęcherzyka żółciowego.
Badanie osadu moczu
Przy badaniu ogólnym moczu pod mikroskopem oglądany jest także osad moczu. Stwierdza się wtedy obecność drobnoustrojów, ilość leukocytów, kryształków różnych związków (moczanów, szczawianów i fosforanów), wałeczków różnego pochodzenia (szklistych, ziarnistych, nabłonkowych itd.).
- Krwinki białe, czyli leukocyty - człowiek zdrowy wydala w moczu w ciągu doby od 1,5 do 4 milionów leukocytów, co przy rutynowym badaniu osadu moczu odpowiada obecności 1-5 leukocytów w polu widzenia pod mikroskopem. Stwierdzenie w polu widzenia 10 i więcej leukocytów określane jest mianem leukocyturii. Jest ona wynikiem przenikania krwinek białych do moczu w jakimkolwiek odcinku układu moczowego. Najczęstszą przyczyną są zakażenia układu moczowego. Po stwierdzeniu znacznej ilości leukocytów dla potwierdzenia istnienia zakażenia konieczne jest wykonanie posiewu moczu i wyhodowanie w pracowni bakteriologicznej bakterii odpowiedzialnej za zapalenie.
- Krwinki czerwone, czyli erytrocyty - krwinkomocz lub krwiomocz jest bardzo częstym objawem chorób układu moczowego. W moczu ludzi zdrowych mogą być wydalane erytrocyty w liczbie nie przekraczającej 3 milionów na dobę, co odpowiada obecności 1-2 krwinek czerwonych w polu widzenia. Źródłem krwinkomoczu, czyli niewielkiej, niewidocznej gołym okiem utraty krwinek czerwonych lub krwiomoczu może być uszkodzenie nerki lub każdego odcinka dróg moczowych. Najczęstszą przyczyną jest kamica nerkowa, a szczególnie atak kolki nerkowej. Przyczyną krwiomoczu może być również nowotwór nerki lub pęcherza moczowego. Nie powinno się więc lekceważyć nawet krótkotrwałych epizodów bezbólowego krwiomoczu i bezwzględnie skonsultować się w takich przypadkach z lekarzem. Krwinki czerwone obecne w badaniu osadu moczu kobiet mogą pochodzić z dróg rodnych, dlatego należy unikać wykonywania badania ogólnego moczu w czasie miesiączki.
- Nabłonki - są to złuszczone komórki nabłonka płaskiego lub komórki nabłonkowe pochodzące z nerek i dróg moczowych, których obecność nie ma istotnego znaczenia rozpoznawczego.
- Wałeczki - wałeczki to białkowe odlewy mikrofragmentów nerki. Ich obecność w osadzie moczu najczęściej świadczy o poważnej patologii nerek. W prawidłowym moczu może występować niewielka liczba wałeczków szklistych, zwłaszcza po wysiłku fizycznym. Należy pamiętać, że w moczu stojącym długo w naczyniu dochodzi do rozpuszczania się wałeczków, dlatego też należy poszukiwać ich w osadzie świeżo oddanego moczu.
- Składniki mineralne - w prawidłowym, kwaśnym moczu mogą występować niewielkie ilości kryształów kwasu moczowego, moczanów wapnia i szczawianów wapnia. Zwiększona ich ilość w pojedynczej próbce moczu wymaga powtórnego badania i dalszej diagnostyki, może bowiem świadczyć o obecności kamicy nerkowej.
Dobowa zbiórka moczu
Dobowa zbiórka moczu służy do diagnozowania przewlekłych chorób nerek i pomaga ocenić stopień tracenia z moczem pewnych związków chemicznych w chorobach metabolicznych. Dzięki temu badaniu moczu uzyskuje się obiektywne stężenie badanej substancji niezależnie od zmiennego jej wydalania w czasie całego dnia.
Jak przygotować mocz do badania?
Mocz bowiem powinien być zbierany przez pacjenta od porannej porcji przez cały dzień i noc aż do rana dnia następnego. Mocz oddaje się do słoja lub innego czystego pojemnika z podziałką, by po 24 godzinach zbiórki można było określić w mililitrach ilość wydalonego moczu. Do laboratorium dostarcza się zwykle tylko niewielką, tzn. 100-200 ml, próbkę zebranego moczu po jego dokładnym wymieszaniu, jednocześnie podając ilość zebranego moczu.
Co można zbadać?
Na podstawie dobowej zbiórki moczu określa się:
- Wielkość białkomoczu dobowego - białkomocz poniżej 0,5 g białka/dobę to znikomy białkomocz; 0,5 - 3,5 g białka/dobę to białkomocz mierny; białkomocz powyżej 3,5 g białka/dobę, wskazuje na znaczne uszkodzenie kłębuszków nerkowych i może świadczyć o występowaniu zespołu nerczycowego.
- Wielkość cukromoczu dobowego - wydalanie cukru z moczem uzależnione jest od stężenia glukozy w surowicy krwi i waha się w ciągu dnia. Określenie wielkości utraconego cukru w moczu dobowym przynosi cenne informacje na temat prawidłowego leczenia cukrzycy.
- Liczbę krwinek białych, czyli leukocytów - liczba leukocytów wydalanych z moczem na dobę jest określana mianem liczby Addisa. Do niedawna była to jedna z ważnych metod rozpoznawania zakażenia układu moczowego. Teraz raczej wykonuje się posiew moczu, gdyż jest dokładniejszy i wnosi więcej informacji. Za normę liczby Addisa dla krwinek białych przyjmuje się od 650 tys. do 3 mln leukocytów wydalanych w ciągu doby.
- Liczbę wałeczków wydalanych z moczem w ciągu doby - oznaczenie liczby wałeczków jest bardzo specjalistycznym badaniem. Prawidłowo powinno się stwierdzać od 2 tys. do 5 tys. wałeczków szklistych na dobę. Jego podwyższony poziom służy do różnicowania chorób nerek.
- Liczbę minerałów wydalanych na dobę przez nerki - najczęściej wykonuje się dobową zbiórkę moczu na wapń, fosfor, sód, potas. Ma to znaczenie w diagnostyce pewnych chorób metabolicznych. W niektórych schorzeniach wykonuje się specjalistyczne testy określające, czy nerka ma zdolność oszczędzania takich pierwiastków jak sód i potas, co pośrednio świadczy albo o jej uszkodzeniu w przebiegu zaburzeń gospodarki elektrolitowej, albo też o braku pewnych hormonów.
Posiew moczu
Jest to badanie moczu wykonywane dla potwierdzenia zakażenia dróg moczowych oraz określenia wrażliwości na antybiotyki drobnoustrojów je wywołujących. Objawy zakażenia dróg moczowych, czyli zapalenia pęcherza lub odmiedniczkowego zapalenia nerek to trudności w oddawaniu moczu, uczucie bolesnego parcia na mocz, częste oddawanie moczu z wrażeniem niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego, krwiomocz oraz objawy ogólne pod postacią gorączki z dreszczami, biegunki czy nudności.
Istnieją dwie sytuacje, gdy posiew moczu powinien być wykonywany nawet przy braku objawów wymienionych powyżej, a zakażenie leczone niezależnie od objawów. Należy do nich zakażenie u osób z cewnikami założonymi na stałe do pęcherza moczowego oraz zakażenia u kobiet w ciąży, które stwierdza się najczęściej po wykonaniu rutynowego comiesięcznego badania ogólnego moczu.
Jak należy przeprowadzić badanie?
Mocz oddaje się do specjalnego, jałowego pojemnika, które wcześniej należy pobrać w laboratorium, gdzie będziemy wykonywać badanie lub kupić w aptece. Do badania wykorzystuje się mocz z tzw. środkowego strumienia. Oznacza to, że pierwsze krople moczu oddaje się do toalety, następnie do jałowego naczynia, a resztę ponownie do toalety. Oddanie moczu powinno się poprzedzić umyciem zewnętrznych narządów płciowych ciepłą bieżącą wodą z mydłem, by uniknąć ryzyka zanieczyszczenia próbki bakteriami bytującymi na skórze.
Duże znaczenie ma szybkie dostarczenie pojemnika z moczem do laboratorium, gdyż przechowywanie go przez kilka godzin w temperaturze pokojowej grozi namnożeniem się bakterii i uzyskaniem fałszywie dodatniego wyniku. W sytuacjach wyjątkowych, gdy istnieje konieczność dłuższego przechowywania moczu, należy umieścić go w lodówce.
Posiew moczu powinno się pobierać przed zastosowaniem leczenia i w ok. 7 dni po jego zakończeniu dla potwierdzenia skuteczności zastosowanej terapii.
Jak interpretować wynik badania?
Wynik badania stanowi nazwa bakterii odpowiedzialnej za rozwój zakażenia oraz jej stężenie w mililitrze moczu podane w postaci potęgi np. 102, 103, 105, itd. Niezwykle istotną informacją dla lekarza jest dołączony do wyniku antybiogram, czyli ustalona w probówce wrażliwość bakterii wyhodowanej z moczu pacjenta na różne antybiotyki. Umożliwia on dobór skutecznego leczenia przeciwbakteryjnego.