Zespół czerwonego człowieka – jak się objawia alergia na wankomycynę?

Syndrom red man, czyli zespół czerwonego człowieka, jest reakcją niepożądaną na podanie antybiotyku – wankomycyny – znanego od ponad 60 lat. Wankomycyna stosowana jest w lecznictwie zamkniętym w przypadku ciężkich zakażeń oraz u osób uczulonych na penicylinę. Uznawana jest za lek ostatniego ratunku przy zakażeniach bakteryjnych.

Zespół czerwonego człowieka – czym jest? Jak się objawia?

Zespół czerwonego człowieka, nazywany także zespołem czerwonej szyi lub syndromem red man, dotyczy około 5–10% osób leczonych wankomycyną. Jest to reakcja pseudoalergiczna, podczas której dochodzi do uwolnienia histaminy na drodze nieimmunologicznej, czyli bez udziału układu odpornościowego. Syndrom red man może wystąpić do 20 minut od rozpoczęcia infuzji i ustępować po kilkunastu minutach, a czasami nawet po kilku godzinach. Znane są również przypadki, kiedy objawy pojawiły się po kilku godzinach od zakończenia podawania wankomycyny lub po podaniu jej drogą doustną.

Zespół czerwonego człowieka objawia się:

• świądem skóry,
• zaczerwienieniem górnej części ciała,
• czerwoną wysypką na skórze,
• spadkiem ciśnienia,
• obrzękiem wokół ust i gardła,
• bólem i skurczem mięśni w okolicy klatki piersiowej i grzbietu,
• trudnościami w oddychaniu i dusznościami.

Przyczyny syndromu red man

Początkowo uważano, że przyczyną syndromu red man były zanieczyszczenia obecne w preparatach wankomycyny. Nadawały jej one brunatny kolor, za co nazywana była „błotem Missisipi”. Dość duża ilość zanieczyszczeń oraz działania niepożądane, jakie występowały po jej zastosowaniu, doprowadziły do tego, że po niedługim czasie od momentu wprowadzenia do leczenia, wankomycyna została uznana za toksyczną. Uznanie w lecznictwie zyskała ponownie wraz z pojawianiem się kolejnych bakterii opornych na ówcześnie stosowane antybiotyki – mowa tu o penicylinoopornych szczepach gronkowca złocistego. Dodatkowo udoskonalenie metod oczyszczania sprawiło, że toksyczność wankomycyny znacząco zmalała, a wraz z nią ilość występujących działań niepożądanych.

Leczenie zespołu czerwonego człowieka

Wystąpienie zespołu czerwonego człowieka wymaga przerwania wlewu z wankomycyny i podania doustnie lub dożylnie leku przeciwhistaminowego – chlorowodorku difenhydraminy. Jego zadaniem jest zatrzymanie większości reakcji niepożądanych. Po ustąpieniu wysypki i swędzenia (można je złagodzić przy pomocy np. emolientów) można kontynuować iniekcje wankomycyną, przy czym należy zachować odpowiednią szybkość wlewu i/lub mniejszą dawkę.

Żeby zapobiec wystąpieniu zespołu czerwonego człowieka, warto zadbać o prawidłowe podanie wankomycyny, które polega na:

• powolnym podawaniu – iniekcja powinna trwać co najmniej 60 minut,
• zastosowaniu prawidłowego stężenia leku – 5 mg/ml, czyli 500 mg wankomycyny powinno być rozpuszczone w 100 ml rozpuszczalnika (0,9% NaCl); dopuszczalne są wyższe stężenia antybiotyku (maksymalnie 10 mg/ml) z zachowaniem dłuższego czasu infuzji nawet do 120 minut,
• stosowaniu mniejszych dawek w szybszych wlewach.

Zapobiegać można również poprzez podanie leków przeciwhistaminowych jeszcze przed rozpoczęciem iniekcji wankomycyną.