Borówka czernica (czarna jagoda) – właściwości, wskazania i przeciwwskazania do stosowania

Wszyscy znamy jagody – małe, granatowe, leśne owoce, których właściwości lecznicze wykorzystywano od bardzo dawna. Nasi przodkowie, nie znając składu rośliny, zaobserwowali, że działa przeciwbiegunkowo, łagodzi stany zapalne i korzystnie działa na wzrok.

Borówka czernica – uprawa i właściwości  

Borówka czernica, bo tak właściwie nazywa się popularna czarna jagoda, to mała krzewinka rosnąca głównie w lasach sosnowych i świerkowych oraz mieszanych nie tylko w Polsce. Powszechnie występuje w północnej i środkowej Europie, a także w Ameryce Północnej oraz północnej Azji. Preferuje wilgotne i kwaśne gleby. Najlepiej rośnie w półcieniu. Jest gatunkiem owadopylnym, a jej nasiona roznoszą zwierzęta. Surowiec leczniczy, czyli owoce i niekiedy liście, pozyskuje się ze stanowisk naturalnych. Są po prostu zbierane w lasach. Wszelkie próby uprawy borówki czarnej zakończyły się niepowodzeniem, ponieważ nie udało się odtworzyć sztucznie warunków, w jakich rośnie i obficie owocuje. Zebrane na przełomie czerwca i lipca owoce suszy się w przewiewnych, cienistych miejscach lub w suszarniach w temperaturze 50–60°C.

Borówka czernica i jej właściwości lecznicze

Działanie lecznicze jagody czernicy wynika z zawartych w niej substancji czynnych. Najważniejsze z nich to antocyjany (pochodne delfinidyny, cyjanidyny, malwidyny i petunidyny) i garbniki katechinowe (pochodne epikatechiny i katechiny). Owoc zawiera również kwercetynę, kwas ursolowy, fenolokwasy, witaminy (C, PP, A, z grupy B), kwasy organiczne, cukry i pektyny oraz mikroelementy, m.in. magnez, wapń, fosfor i potas. Antocyjany zawarte w jagodach są silnymi antyoksydantami, czyli chronią przed niekorzystnym działaniem wolnych rodników i uszkodzeniem komórek. Dowiedziono, że wpływają korzystnie na procesy widzenia, m.in. przez wzmacnianie naczyń krwionośnych oka, zmniejszenie ich przepuszczalności, poprawę mikrokrążenia i obniżenie ciśnienia śródgałkowego. Stosuje się je profilaktycznie i jako wsparcie procesu leczenia niedowidzenia zmierzchowego (kurza ślepota), zaćmy, niedomogi plamki żółtej oraz retinopatii cukrzycowej i jaskry. Potwierdzono ochronny wpływ przed stresem oksydacyjnym u osób z problemami sercowo-naczyniowymi i u diabetyków oraz działanie zmniejszające zatrzymywanie wody u kobiet przed miesiączką. Ze względu na zawartość antocyjanów i tanin owoce borówki czernicy zalecane są w profilaktyce nowotworowej. Polifenole i garbniki czarnej jagody stymulują układ odpornościowy oraz działają przeciwbakteryjnie, co wykorzystuje się w płukankach do stosowania w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła, ale również w eradykacji bakterii Helicobacter pylori, odpowiedzialnej za różne schorzenia przewodu pokarmowego oraz w infekcjach dróg moczowych. Garbniki odpowiedzialne są również za działanie przeciwbiegunkowe, hamują rozwój bakterii chorobotwórczych w żołądku i jelitach oraz zmniejszają przepuszczalność błony śluzowej jelita. Leczą biegunkę i zapobiegają odwodnieniu. Tworzą nierozpuszczalne kompleksy z toksynami bakteryjnymi i metalami ciężkimi, a dzięki wpływowi na naczynia wykorzystuje się owoc jagody w leczeniu hemoroidów.

Borówka czernica – przeciwwskazania

Nie należy stosować owoców borówki czernicy oraz jej przetworów w przypadku stwierdzonej nadwrażliwości oraz u osób leczonych przeciwkrzepliwie ze względu na zwiększone ryzyko krwawień. Przeciwwskazane jest również stosowanie liści jagody czarnej przewlekle i wysokich dawkach. Badania na zwierzętach wskazywały na możliwość wystąpienia anemii, żółtaczki i spadku masy ciała.

Preparaty z borówką czernicą

W warunkach domowych z suszonych jagód  można przygotować odwar, do zastosowania w przypadku biegunki u dzieci powyżej 12. roku życia oraz osób dorosłych. Jak przygotować odwar przeciwbiegunkowy z borówki czernicy? Dwie łyżki owoców (ok. 10 g) zalać jedną szklanką (ok. 200 ml) wody i gotować 10 min. Mieszaninę pić w miarę potrzeb od 2.–5. razy dziennie. Należy pamiętać, że nie wolno robić odwaru „na zapas", a zawsze pić go na świeżo. Stosowanie borówki czernicy u młodszych dzieci jest możliwe, ale wyłącznie po konsultacji z lekarzem. Podobnie wygląda sytuacja u kobiet ciężarnych i karmiących piersią.

Jeśli zdecydujemy się na wybór suplementu diety z borówką czernicą, warto przede wszystkim zwrócić uwagę na te, w których producent podał ilość antocyjanów w tabletkach (im jest ich więcej, tym korzystniej). Biorąc pod uwagę obecny stan wiedzy, suplementacja jest szczególnie zalecana u pacjentów z początkową fazą retinopatii cukrzycowej, choć brak toksyczności i bezpieczeństwo stosowania antocyjanów stanowi ogromny potencjał zastosowania tych owoców w wielu wskazaniach profilaktycznych i leczniczych.