Octan sodu (E262) – właściwości, zastosowanie, szkodliwość

Octan sodu (E262) – co to za związek? Jak się go otrzymuje?

Octan sodu jest związkiem chemicznym zaliczanym do grupy substancji organicznych. Jest pochodną kwasu octowego – prostym połączeniem anionu octanowego i kationu sodowego. Alternatywne nazwy octanu sodu to sól sodowa kwasu octowego, sól sodowa kwasu etanowego, etanian sodu. Jego wzór chemiczny standardowo zapisuje się jako CH₃COONa.

Jest substancją naturalnie występującą w niektórych roślinach.

Otrzymywanie octanu sodu nie jest skomplikowane. W laboratorium lub nawet w domowym zaciszu wystarczy zmieszać roztwór kwasu octowego z wodorotlenkiem sodu, węglanem lub wodorowęglanem sodu (soda oczyszczona, E500). Otrzymany wówczas roztwór należy odparować do uzyskania białych lub przezroczystych kryształów. Choć stworzenie domowego laboratorium może być świetną zabawą, octan sodu możemy stosunkowo łatwo nabyć.

Gdzie kupić octan sodu? Przykładowo u internetowych dostawców. Znajdziemy go jako octan bezwodny – zawierający w kryształach wyłącznie octan sodu – lub trójwodny, w którym na jedną cząsteczkę octanu przypadają trzy cząsteczki wody. Takie produkty otrzymywane są na skalę przemysłową np. z substratu, jakim jest aldehyd octowy. Cena octanu sodu nie jest wysoka. Jak w przypadku każdej substancji będzie uwarunkowana stopniem czystości. Techniczny odczynnik można kupić już na nieco ponad 20 zł. 

Właściwości octanu sodu (E262)

Octan sodu występuje w postaci drobnego białego proszku lub dużych przezroczystych kryształów. W postaci ciała stałego jest substancją bezwonną, natomiast jego roztwory pachną octem oraz charakteryzują się pH słabo zasadowym. Wykazuje zdolność do wiązania jonów metali – jest sekwestrantem.

Octan sodu (E262) – zastosowanie

Octan sodu znajduje zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu. Używany jest w produkcji żywności i kosmetyków, o czym szerzej piszemy poniżej. Jest składnikiem wykorzystywanym w garbarstwie, w przemyśle tekstylnym podczas barwienia tkanin, w produkcji gumy. Octan sodu jest dodatkiem do cementu zabezpieczającym przed wnikaniem wilgoci, a przez to przedłużającym jego trwałość.

Stosuje się go do produkcji przetworów owocowych – dżemów, galaretek, przetworów zbożowych – płatków śniadaniowych, cukierków, sosów i koncentratów do zup, marynat (do sałatek, grzybów czy ryb), majonezu, przetworów mięsnych i rybnych. 

Zjawisko wydzielania ciepła podczas krystalizacji octanu sodu jest wykorzystywane w produkcji wielorazowych ogrzewaczy np. przeznaczonych do dłoni lub stóp. Zamknięty w elastycznym polimerowym opakowaniu roztwór octanu sodu po mechanicznej indukcji (np. „złamaniu” specjalnej blaszki) samorzutnie krystalizuje. Do otoczenia wydzielane jest ciepło, dzięki czemu w chłodny dzień możemy przykładowo ogrzać zmarznięte dłonie. Podobne kompresy używane są w praktyce fizjoterapeutycznej. Proces jest odwracalny. Wystarczy ponownie rozpuścić wykrystalizowany octan sodu np. poprzez ogrzanie go w ciepłej wodzie. 

Octan sodu – szkodliwość, wpływ na zdrowie

Octan sodu jest uznany za substancję bezpieczną. Amerykański organ FDA (ang. Food and Drug Administration, Agencja żywności i leków) nadała mu status GRAS (ang. Generally Recognized As Safe) – ogólnie uznany za bezpieczny. Z tego powodu nie ma dla niego określonej dziennej bezpiecznej dawki (ang. acceptable daliy intake, ADI). Bezpieczeństwo składnika zostało potwierdzone badaniami. Może on być stosowany zarówno w ciąży, jak i podczas karmienia piersią. Jest również dopuszczony do użycia w produktach przeznaczonych dla niemowląt.