Co daje lepszą odporność – szczepienie na koronawirusa czy przechorowanie COVID-19?

Równolegle z wdrożeniem szczepień na COVID-19 rozgorzała dyskusja dotycząca ich bezpieczeństwa, gwarantowanej przez nie odporności oraz porównywania owego przeciwdziałania z odpornością nabytą drogą samodzielnego przechorowania infekcji. Co wiadomo po ponad roku od wprowadzenia szczepionek (Pfizer, Biontech, Moderna i AstraZeneca) i dwa lata od momentu wybuchu pandemii?

Pandemia COVID-19 jest z nami już od ponad dwóch lat. W tym czasie wiele osób już przeszło tę infekcję. Powstało także wiele różnych szczepionek. Mają one na celu zmniejszać ryzyko zachorowania oraz ciężkiego przebiegu choroby. Działają pobudzająco na odporność organizmu i stymulują powstawanie przeciwciała. Jednak czy dają taką samą odporność jak przechorowanie?

Czym jest odporność organizmu i od czego zależy?

Odporność organizmu, mówiąc najprościej, można określić jako zdolność do pokonywania drobnoustrojów chorobotwórczych (wirusów, bakterii i grzybów) i zapobiegania pojawianiu się infekcji. Za odporność odpowiada układ immunologiczny – jest to zbiór narządów i komórek odpornościowych, które są połączone skomplikowaną siecią wzajemnych zależności. W skład tego układu wchodzą: szpik kostny, grasica, śledziona, węzły chłonne i migdałki. W szpiku kostnym następuję powstawanie i dojrzewanie komórek odpowiedzi immunologicznej. Są to krwinki białe, które można porównać do żołnierzy walczących z bakteriami i wirusami. Biorą one udział w różnych typach odpowiedzi immunologicznej. Część z nich jest od razu gotowa do walki z patogenami, inne zaś potrzebują czasu, aby móc zareagować.

Komórki układu odpornościowego to przede wszystkim:

• limfocyty T i B,
• makrofagi,
• neutrofile,
• eozynofile,
• bazofile.

Można wyróżnić następujące typy odporności:

• Odporność nieswoista – są to wszystkie mechanizmy obronne organizmu skierowane na każdy rodzaj drobnoustroju. Składają się na nią:
  • odporność nieswoista bierna – wszystkie naturalne bariery wnikania zarazków do organizmu: skóra i kwaśne pH na jej powierzchni, kwas solny w żołądku, bakteriobójcze składniki łez i śliny (głównie lizozym),
  • odporność nieswoista czynna – reakcje organizmu służące usunięciu patogenów: kichanie, kaszel, biegunka i wymioty, podwyższony temperatura ciała, zdolność do „pożerania” bakterii przez neutrofile i makrofagi.
• Odporność swoista – reakcja odpornościowa jest skierowana przeciwko konkretnemu czynnikowi (rodzajowi wirusa/bakterii). Jej powstanie wymaga kilku dni. Jednak, gdy już się rozwinie, jest wówczas bardzo skuteczna. W jej skład wchodzi:
  • odporność komórkowa – jest zależna od limfocytów T. Polega na bezpośrednim atakowaniu i niszczeniu wirusów i bakterii przez te limfocyty. Po wniknięciu patogenów do organizmu są one pochłaniane przez makrofagi. Następnie wydzielają one szereg substancji oraz przyjmują rolę reprezentacyjną dla antygenu w organizmie, czyli fragmentu zniszczonego wirusa/bakterii. To w efekcie pobudza limfocyty T i jeżeli wykryją powyższy antygen na powierzchni drobnoustroju, wówczas od razu go likwidują,
  • odporność humoralna – jest ona zależna od przeciwciał, produkowanych przez limfocyty B. Przeciwciała są to cząsteczki zbudowane z łańcuchów białkowych. Mają zdolność do wiązania się z wirusami i bakteriami i przez to je eliminują. Podobnie jak w odpowiedzi komórkowej, najpierw dochodzi do aktywacji limfocytów B. Przekształcają się one w komórki plazmatyczne i zaczynają produkować przeciwciała pierwszorzędowe, czyli łączące się bezpośrednio z antygenami wirusa/bakterii. Są to na początku przeciwciała typu M (IgM), później dołączają do nich typu G (IgG).

Odporność swoista – może także zostać podzielona ze względu na czas działania – na krótkotrwałą (bierną) i działającą długo (czynną). Inny podział wyróżnia naturalną i sztuczną:

• odporność swoista bierna naturalna – np. przeciwciała w mleku matki,
• odporność swoista bierna sztuczna – np. podanie surowicy z przeciwciałami,
• odporność swoista czynna naturalna – np. przechorowanie choroby,
• odporność swoista czynna sztuczna – np. szczepienie ochronne.

Jak uzyskać odporność na koronawirusa?

Odporność na koronawirusa można uzyskać dwoma sposobami. Pierwszym jest ulegnięcie zakażeniu i przechorowanie COVID-19. Organizm ma wówczas kontakt z całą cząsteczką wirusa i dochodzi do stymulacji odpowiedzi odpornościowej. Jest to tzw. odporność ozdrowieńców. Taki sposób nabycia odporności wiąże się jednak z ryzykiem. W przypadku każdego człowieka infekcja może przebiegać inaczej, u większości osób daje jedynie niewielkie objawy. Jednak względem części osób istnieje zagrożenie życia i zdrowia.

Drugim sposobem nabycia odporności są szczepienia na COVID-19. Tym sposobem do organizmu podaje się zmodyfikowane białko z kolca będące antygenem wirusa – białko S. Jest ono niegroźne, nie wywołuje infekcji. Odporność po szczepieniu pierwszą dawką pojawia się w ciągu 14 dni. W zależności od typu szczepionki, żeby wzmocnić odporność, podawana jest druga dawka oraz dawka przypominająca.

Jak skuteczna jest szczepionka na koronawirusa? Co wiadomo w rok po wprowadzeniu szczepień?

Szczepienia przeciwko COVID-19 zostały wprowadzone w Polsce ponad rok temu. Po takim okresie można już określić, jakie korzyści daje szczepionka w przypadku skuteczności ochronnej przed zakażeniem oraz ciężkim przebiegiem choroby. Przeprowadzano bowiem wiele badań od momentu pojawienia się pierwszej szczepionki. W jednym z ostatnio opublikowanych, oceniono skuteczność ochrony przed wariantem Omikron i Delta 3 szczepionek z firm: Pfizer i Biontech, AstraZeneca i Moderna. Wzięto pod uwagę osoby, które zostały zaszczepione dwiema dawkami i te, które także przyjęły dawkę przypominającą. W analizie wykorzystano dane pochodzące od prawie 900 tysięcy osób, które przechorowały wariant Omikron, 200 tysięcy osób po wariancie Delta oraz ponad 1,5 miliona osób z negatywnym testem (grupa kontrolna). Po 2 dawkach szczepionki Pfizer odporność przed zachorowaniem na wariant Omikron wynosiła 65,5%. Jednak po 25 tygodniach od przyjęcia 2 dawki dochodziło do obniżenia odporności do 8,8%. Po przyjęciu dawki przypominającej odporność wzrastała do 67,2%. W przypadku szczepionki AstraZeneca przyjęcie dwóch dawek nie chroniło przed zachorowaniem na wariant Omikron. Niemniej przyjęcie dawki przypominającej tej szczepionki zapewniało 62,4% odporność. Podanie dawki przypominającej preparatu firmy Moderna gwarantowało lepszą odporność – 70,1%. Osiągnięto lepszą odporność (73,9%) również w przypadku zaszczepienia dawką przypominającą preparatu firmy Moderna osób po 2 dawkach szczepionki Pfizer.

Szczepienie na koronawirusa czy przechorowanie go – co bardziej uodparnia?

Część osób samodzielnie przechorowujących infekcję zastanawia się, czy odporność po COVID-19 jest lepsza i czy muszą dodatkowo się szczepić. Zarówno po przechorowaniu COVID-19, jak i po szczepieniu wytwarzają się przeciwciała i powstaje odporność. W obu przypadkach utrzymuje się ona w przybliżeniu do 6 miesięcy. Jednak ani szczepienie, ani przechorowanie nie dają 100% ochrony przed kolejną infekcją. Badania naukowe wskazują, że po szczepieniu, zwłaszcza preparatami typu mRNA (Pfizer i Moderna), obserwowana jest tendencja do powstawania wyższego poziomu przeciwciał i utrzymywania się go przez dłuższy czas. Osoby starsze, jak również z niedoborami odporności i przyjmujące leki na odporność – wytwarzają mniej przeciwciał. Sposobem na to, jak zwiększyć odporność na zachorowanie, jest zaszczepienie się ozdrowieńców. Badania wskazują, że stanowi to silny bodziec dla organizmu do produkcji nowych przeciwciał i powstawania stabilniejszej odporności.

Warto także podkreślić korzyści płynące ze szczepień. Mimo że przechorowanie daje odporność, to przebieg choroby w przypadku części osób może być ciężki. Szczepienie znacząco zmniejsza owe ryzyko. Umożliwia także osiągniecie odporności zbiorowej. Jest to sytuacja, w której zdecydowana większość osób jest chroniona, i przez to wirus nie może się przenosić w populacji oraz infekować podatnych na ciężki przebieg ludzi.