Hipotermia – przyczyny, objawy, pierwsza pomoc

Hipotermia – co to takiego? Co ją powoduje? Jakie mogą być jej skutki?

Hipotermia jest stanem, w którym temperatura ciała człowieka spada poniżej 35℃. Dochodzi do niej, gdy ochładzanie organizmu zachodzi szybciej niż wytwarzanie ciepła. Hipotermia może wystąpić na skutek długiego przebywania w niskiej temperaturze otoczenia (powietrza, wody), kiedy dochodzi do wychłodzenia organizmu, które może zagrażać życiu. Hipotermia może dotyczyć również noworodków. Fizjologicznym zjawiskiem jest hipotermia wywołana, czyli hibernowanie niektórych ssaków. W hibernacji temperatura ciała ssaków obniża się do małych wartości i nie powoduje żadnych skutków chorobowych po obudzeniu.

Hipotermia może dotyczyć również miłośników morsowania, czyli korzystania z prozdrowotnych właściwości krótkich kąpieli w zimnej wodzie. Zimna woda o wiele szybciej wychładza ciało niż zimne powietrze.

Hipotermia u noworodka

Noworodki mają zwiększoną podatność na wychłodzenie. Dzieje się tak głównie z kilku powodów: wysokiego stosunku powierzchni ciała do masy, dużej utraty ciepła przez parowanie i niedoboru podskórnej tkanki tłuszczowej oraz braku mechanizmów termogenezy takich, jakie posiadają osoby dorosłe. Noworodki wykorzystują jedynie mechanizm termogenezy bezdrżeniowej, pozyskują energię cieplną z brunatnej tkanki tłuszczowej, która ulega rozpadowi pod wpływem narażenia noworodka na zimno i powoduje wytwarzanie dużej ilości ciepła. Zapasy tej tkanki są nieodnawialne.

W szpitalu, podczas opieki nad noworodkiem, kontroluje się ciepłotę jego ciała, a wszelkie objawy hipotermii, takie jak ochłodzenie i bladość skóry noworodka, sina lub jasnoróżowa skóra, zaburzenia rytmu oddychania, senność czy brak łaknienia, mogą być oznaką hipotermii i wymagają pomocy personelu medycznego, aby zapobiec następstwom hipotermii. Skutki hipotermii są bardzo poważne i mogą doprowadzić nawet do śmierci noworodka. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, by temperatura ciała noworodka była utrzymywana w granicach 36,5–37,5℃, temperaturę 36,0–36,4℃ określa jako stres termiczny lub hipotermię łagodną, temperaturę 32,0–35,9℃ jako hipotermię umiarkowaną, natomiast poniżej 32,0℃ jako ciężką. Podkreślić należy, że równie niebezpieczne jest przeciwieństwo hipotermii, czyli przegrzanie organizmu noworodka.

W wyspecjalizowanych ośrodkach medycznych stosuje się tzw. hipotermię kontrolowaną. Hipotermia kontrolowana jest stosowana w niektórych oddziałach szpitalnych jako metoda neuroprotekcji ośrodkowego układu nerwowego (OUN) u noworodków z objawami encefalopatii niedotlenieniowo-niedokrwiennej i polega na kontrolowanym obniżeniu temperatury ciała o 3–4°C przez 72 godziny. Najczęściej dotyczy noworodków urodzonych w zamartwicy i w stanie niedotlenienia. Stosowanie hipotermii pozwala na zwolnienie metabolizmu tkanki nerwowej mózgu i zmniejszenie zapotrzebowania na glukozę oraz tlen. Kontrolowana hipotermia ma w tym przypadku na celu zmniejszenie uszkodzeń mózgu i poprawę rokowań wystąpienia następstw neurologicznych, w tym mózgowego porażenia dziecięcego i padaczki.

Rodzaje i objawy hipotermii. Jak się ją leczy?

Wyróżnia się hipotermię łagodną (32–35℃), umiarkowaną (28–32℃), ciężką (20–28℃)  i głęboką (<20℃). W ocenie głębokości stanu hipotermii stosuje się odczyt temperatury głębokiej (centralnej) ciała. W stanie hipotermii wszystkie procesy życiowe ulegają spowolnieniu, a w skrajnych przypadkach hipotermia może doprowadzić do śmierci z wychłodzenia.

Objawy hipotermii można podzielić na: łagodne, umiarkowane, ostre i krytyczne.

1. Łagodne objawy hipotermii to przede wszystkim silne dreszcze. Organizm stara się wytworzyć więcej ciepła poprzez drżenie i ruch mięśni. Gdy nie udaje się w ten sposób podwyższyć temperatury ciała, dochodzi do stopniowego osłabienia organizmu, dłonie i stopy są bardzo zimne, a czucie w nich może zanikać.
2. Umiarkowane objawy hipotermii charakteryzują się ustaniem dreszczy. Osoba, której stan wychłodzenia dotyczy, jest senna, zdezorientowana i obojętna, lecz nadal jest przytomna. Tętno jest niemiarowe, a skóra na klatce piersiowej chłodna.
3. Ostre objawy hipotermii występują, gdy temperatura ciała spada poniżej 28℃. Osoba będąca w stanie hipotermii głębokiej jest nieprzytomna, jej oddech jest płytki i bardzo wolny, a skóra bardzo zimna. To stan, w którym serce bije bardzo wolno.

Leczenie hipotermii

Leczenie hipotermii odbywa się zawsze w warunkach szpitalnych na oddziałach intensywnej opieki medycznej. Leczenie polega głównie na podtrzymywaniu funkcji życiowych i stopniowym podnoszeniu temperatury ciała.

Pierwsza pomoc w hipotermii

Udzielanie pomocy osobie wychłodzonej wymaga przestrzegania zasady, aby unikać wszelkich zbędnych ruchów poszkodowanego. Nadmierne poruszanie kończynami może spowodować nagłe przemieszczenie ochłodzonej krwi z kończyn do serca. W hipotermii organizm utrzymuje ciepłą jeszcze krew, zachowując krążenie w sercu, płucach i mózgu; przemieszczenie do serca zimnej krwi z kończyn może doprowadzić do całkowitego zatrzymania krążenia.

Osobę wychłodzoną należy traktować bardzo ostrożnie. W przypadku łagodnych objawów hipotermii, gdy poszkodowany jest w pełni przytomny, powinno się rozebrać go z mokrych ubrań, w razie konieczności rozciąć ubranie. Ogrzewanie należy rozpocząć od okolicy pleców, szyi i głowy, unikać gwałtownego ogrzewania. Do ogrzewania można wykorzystać butelki z ciepłą wodą lub ogrzewacze chemiczne. Istotne jest również odizolowanie poszkodowanego od zimna poprzez np. okrycie go kocem ratunkowym lub śpiworem. Osobie przytomnej można podawać słodkie, ciepłe napoje, nie powinno się natomiast dawać wychłodzonej osobie alkoholu. Nieprzytomnym osobom w hipotermii nie wolno aplikować żadnych napojów, należy unikać transportu w pozycji pionowej oraz rozbierania odzieży, jak najprędzej należy zapewnić pomoc medyczną.

Ofiarę wychłodzenia w stanie hipotermii głębokiej często trudno odróżnić od osoby zmarłej. Udzielający pierwszej pomocy powinien starannie ocenić obecność zachowanego krążenia, aby uniknąć resuscytacji pacjenta, u którego jest zachowane krążenie. Zbyt wcześnie podjęta resuscytacja może w tym przypadku doprowadzić do zaburzenia spowolnionego rytmu serca, wywołać migotanie komór i pogorszyć stan pacjenta. Zespoły ratunkowe do oceny rytmu serca osoby w hipotermii pomocniczo mogą stosować kardiomonitor z zapisem EKG lub ultrasonograf. W hipotermii głębokiej, gdy doszło do zatrzymania akcji serca, tkanka mięśnia sercowego jest wychłodzona i dlatego nie zaleca się wykonywania defibrylacji, jeżeli temperatura głęboka ciała wynosi mniej niż 30℃. Dane w literaturze wskazują na korzystny efekt długotrwałej resuscytacji ze stopniowym ogrzewaniem poskzodowanego i podjęcie próby defibrylacji chorego dopiero po ogrzaniu go do temperatury 30℃.

Jak zapobiec hipotermii?

Ważne jest analizowanie prognozy pogody na czas wypraw w góry, uwzględnianie komunikatów i ostrzeżeń pogodowych, unikanie deszczu i wiatru, zaplanowanie rozpoczęcia wyprawy odpowiednio wcześnie, by przed zachodem słońca zdążyć wrócić w bezpieczne miejsce, zaopatrzenie się w ogrzewacze czy latarkę. Warto przemyśleć sposób wezwania pomocy, gdyby zaszła taka potrzeba. Unikać należy udziału w nietypowych aktywnościach sportowych, które narażają organizm na przebywanie w niskiej temperaturze bez odpowiedniego przygotowania. Jak podkreślają eksperci od morsowania, zażywając tej formy aktywności, zawsze warto dowiedzieć się, jak zapobiec hipotermii.