B-karoten – remedium na zdrowe oczy, skórę i wysoki poziom odporności? Suplementacja, dawkowanie, właściwości i źródła

Beta-karoten to prekursor witaminy A, który jest składnikiem wielu owoców i warzyw, a także suplementów w formie tabletek lub kapsułek. Nie tylko przyspiesza opalanie i pozwala dłużej cieszyć się oliwkowym odcieniem skóry, ale także wykazuje właściwości przeciwcukrzycowe, przeciwnowotworowe, chroni przed miażdżycą i niweluje procesy starzenia. Najwięcej b-karotenu znajduje się w marchwi i suszonych morelach. Jak zwiększyć przyswajalność prowitaminy A, dlaczego palacze nie powinni suplementować beta-karotenu i czy to prawda, że ten związek może spowodować cofnięcie się zmian miażdżycowych w tętnicach? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

B-karoten jest cennym barwnikiem, będącym prekursorem witaminy A. Zaliczany jest do grupy karotenoidów mających silne właściwości antyoksydacyjne, dzięki czemu ograniczają powstawanie procesów chorobotwórczych. B-karoten znany jest przede wszystkim z korzystnego wpływu na wzrok i skórę oraz poprawę odporności. Ponadto ogranicza ryzyko wystąpienia licznych chorób, takich jak: nowotwory, miażdżyca, choroby serca lub cukrzyca. Spowalnia procesy starzenia organizmu oraz chroni przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych.

Co to jest b-karoten? Najlepsze naturalne źródła beta-karotenu

B-karoten to barwnik zaliczany do karotenoidów. Jest to grupa związków organicznych o działaniu przeciwutleniającym. Dodatkowo w wyniku aktywacji układu odpornościowego, hamowania podziałów komórkowych oraz wymiatania wolnych rodników mają właściwości przeciwnowotworowe. Blokują proces mutacji DNA komórek bakteryjnych oraz stanowią ochronę przed szkodliwym wpływem promieni UV. B-karoten wykazuje największą aktywność spośród wszystkich karotenoidów. W organizmie ludzkim ulega przekształceniu do witaminy A, dlatego jest zalecany w celu jej uzupełnienia. W przeliczeniu na 100 g produktu najbogatszymi źródłami beta-karotenu są: marchew (9938 mcg), natka pietruszki (5410 mcg), szpinak (4243 mcg), szczaw (3848 mcg), papryka czerwona (3165 mcg), dynia (2974 mcg) i „świeże" morele (1523 mcg). W mniejszych ilościach związek ten występuje w: pomidorach, brzoskwiniach, cykorii, sałacie, brokułach, kapuście pekińskiej, wątróbce wieprzowej oraz żółtku jaja kurzego. W celu zwiększenia wchłaniania b-karotenu warto dodać zdrowe tłuszcze, jak np. oliwa z oliwek, czy awokado, które wpłyną na lepszą przyswajalność tego składnika.

Beta-karoten – właściwości farmakologiczne

Beta-karoten pełni wiele funkcji w organizmie. Przede wszystkim jest prekursorem witaminy A, dzięki czemu w stanach niedoboru tej witaminy jest ona wytwarzana wewnętrznie z b-karotenu. Przekształcany jest również do zeaksantyny, która wpływa na utrzymanie prawidłowego widzenia. Wykazuje działanie obronne przed czynnikami kancerogennymi (pronowotworowymi). Stanowi silny antyoksydant, czyli chroni przed stresem oksydacyjnym oraz neutralizuje reaktywne formy tlenu odpowiedzialne za powstawanie licznych chorób, jak np. nowotwory, miażdżyca, nadciśnienie i cukrzyca.

B-karoten zmniejsza ryzyko wystąpienia zwyrodnień gruczołów łzowych oraz ślinianek. Ponadto przeciwdziała powstawaniu kamieni w drogach moczowych. Wpływa na wzrost poziomu monocytów oraz aktywności układu odpornościowego. Wykazano, że b-karoten działa ochronnie na skórę u osób cierpiących na protoporfirię erytropoetyczną, czyli chorobą objawiającą się nadwrażliwością na światło słoneczne. Barwnik ten wpływa korzystnie na narząd wzroku i proces widzenia, zwłaszcza w porze zmierzchu. Wśród chorych na zwyrodnienie plamki żółtej zaobserwowano, że długotrwałe podawanie b-karotenu i witaminy C może mieć pozytywny wpływ na już istniejące zmiany oraz spowolnić proces chorobotwórczy. Ponadto ten cenny związek obniża ryzyko pojawienia się chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu 2 oraz opóźnia proces starzenia.

Wskazania do suplementacji b-karotenu

Biorąc pod uwagę, że organizm nie jest w stanie sam syntetyzować b-karotenu, należy dostarczyć go wraz z pożywieniem. Niekiedy jednak ta droga nie jest wystarczająca, dlatego wówczas zaleca się wprowadzenie suplementacji tego składnika. B-karoten jest zalecanym źródłem witaminy A. Z tego względu jego przyjmowanie jest rekomendowane w chorobach oczu (np. zaćmie), u pacjentów ze zwyrodnieniem plamki żółtej, z utrudnionym widzeniem po zmroku oraz w zaburzeniach skórnych. Suplementacja b-karotenu jest wskazana w profilaktyce i wspomaganiu wielu chorób, m.in.: miażdżycy, cukrzycy i nowotworów. Ze względu na działanie ochronne przed słońcem warto go stosować w sezonie wakacyjnym, podczas zwiększonej ekspozycji na promieniowanie UV (zwłaszcza u osób z nadwrażliwością na działanie tego promieniowania, które objawia się u nich jako pokrzywka słoneczna). Jego stosowanie jest wskazane także w stanach obniżonej odporności, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, gdy jest zwiększona zachorowalność na przeziębienia i grypę.

Czy beta-karoten pomaga dłużej utrzymać opaleniznę?

Udowodniono, że b-karoten chroni skórę przed oparzeniami słonecznymi, jednak współczynnik ochrony jest bardzo niski, porównywalny do wskaźnika ochrony przeciwsłonecznej SPF = 2, dlatego nie może on stanowić jedynej ochrony przed szkodliwymi promieniami UV. Związek ten gromadzi się w naskórku. W niewielkim stopniu stymuluje melanocyty, czyli komórki pigmentowe produkujące w procesie melanogenezy melaninę – warunkującą prawidłową pigmentację skóry i włosów. Dlatego stosowanie b-karotenu wspomaga poprawę kolorytu skóry i jest wskazane przy opalaniu oraz zwiększonym narażeniu na słońce.

Przeciwwskazania do suplementacji b-karotenu

Stosowanie beta-karotenu w naturalnej postaci wraz z pokarmem jest w większości przypadków bezpieczne. Nie ma także specjalnych przeciwwskazań dla kobiet w okresie ciąży i laktacji, ponieważ jego przyjmowanie nie wpływa na stężenie witaminy A w postaci retinolu we krwi (niebezpiecznej dla płodu), której syntezę z b-karotenu samoczynnie reguluje organizm.

B-karoten – dawkowanie dla osób dorosłych i dzieci

Przyjmuje się, że średnie dzienne zapotrzebowanie organizmu na b-karoten wynosi ok. 6 mg, a maksymalna dobowa dawka wynosi 18 mg. Zazwyczaj w przypadku niedoborów witaminy A  u dzieci poniżej 12. roku życia rekomendowana jest suplementacja b-karotenu w dawce 10 mg co 2 dni, natomiast u starszych dzieci i osób dorosłych wskazane jest zażywanie 10 mg codziennie.

Podczas przyjmowania b-karotenu należy zachować umiar i nie przekraczać zalecanych dawek, ponieważ zbyt duże ilości tego barwnika mogą powodować jego nadmiar i zmianę zabarwienia skóry. Charakterystyczny, pomarańczowy kolor naskórka pojawia się zwłaszcza na wewnętrznej powierzchni dłoni oraz stopach. Warto dodać, że suplementacja dużych dawek syntetycznego B-karotenu może ograniczyć wchłanianie innych karotenoidów. Dodatkowo b-karoten pochodzący z naturalnych źródeł jest ok. 4.–10. razy bardziej przyswajalny oraz mają silniejszą aktywność antyoksydacyjną.